بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی ارتباط بین سلامت روان و کیفیت زندگی کارگران شاغل در معادن زیر زمینی ذغال سنگ و کارگران شاغل در معادن روزمینی واریزه کوهی منطقه معدنی البرز مرکزی انجام گرفت. روش این پژوهش همبستگی، از لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ ماهیت توصیفی و از لحاظ موقعیت میدانی میباشد. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه کارگران شاغل در معادن زیرزمینی و واریزه کوهی البرز مرکزی که تعداد آنها 150 نفر میباشد انتخاب شدند. نمونه این پژوهش با روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب گردید که تعداد 106 نفر به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند.
برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه SCL-90 و پرسشنامه استاندارد کیفیت زندگی 36 سوالی شربون - SF-36 - استفاده گردید. جهت تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه ها از روش همبستگی پیرسون و T مستقل استفاده شد. یافته ها نشان داد که مولفه های سلامت روان به ترتیب پرخاشگری - r=-0/702 - ، اضطراب فوبیک - r=-0/555 - ، شکایت جسمانی - r=-0/472 - ، وسواس فکری-عملی - r=-0/272 - ، حساسیت میان فردی - r=-0/222 - ، افسردگی - r=-0/212 - ، روان پریشی - r=-0/191 - ، پارانوید - r=-0/121 - ، اضطراب - r=-0/112 - بیشترین ارتباط منفی را با کیفیت زندگی کارکنان دارند. همچنین نتایج نشان دهنده تفاوت معنی داری در سلامت روان و کیفیت زندگی دو گروه کارگران معادن زغال سنگ و واریزکوهی بود.
بیان مساله
شرایط نامساعد کار در معدن، زندگی عادی کارگران معدن را تحت تأثیر قرار می دهد و از لحاظ جنبه های مختلف جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی دچار دگرگونی و اختلال می گردد. این گروه به دلیل شرایط کاری و موقعیت شغلی خاص در معرض استرسهای فراوان می باشند. استرسهای گوناگون با تأثیر منفی که بر منابع مقابله فردی و اجتماعی شخص اعمال می کنند باعث کاهش مقاومت فرد می گردند و در درازمدت اثرات ناخوشایندی بر بهداشت روانی و جسمانی کارگران می گذارند و در نهایت به پایین آمدن کیفیت زندگی آنها منجر شده، از ایفای نقش مناسب باز میمانند.
بیماری های روانی از آغاز پیدایش بشر وجود داشته است و هیچ انسانی در مقابل این بیماریهای مصونیت ندارد این خطر همیشه بشر را تهدید می کند - احمدوند، . - 1391 سلامت از دیدگاه سازمان بهداشت - 2004 - عبارت است از برخورداری از آسایش کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری و نقص عضو. گلداشتاین سلامت روانی را تعادل بین اعضاء و محیط در رسیدن به خودشکوفایی می داند.هیچ انسانی در مقابل امراض روانی مصونیت ندارد - شاملو، . - 1388 سلامت روان به عنوان درک ما از توانایی های خودمان، سازگاری با فشارهای عادی زندگی، بهره وری شغلی و سهیم بودن در اجتماع تعریف شده است - هیلی و لینک2، . - 2012
در سراسر جهان خشونت و پرخاشگری یکی از متداولترین رفتارهای ضداجتماعی است - مایلز و همکاران1، . - 2015 پژوهشگران نشان داده اند که پرخاشگری می تواند بر دامنه وسیعی از کارکردهای اجتماعی تاثیرات سوءی داشته باشد - باکیاردی، مارمانی، راوایی، روگانی و لامانا2 ، 2012؛ فلانری، گالیک، الیسون و کوینگ3، . - 2012 انسان محصول اجتماع است و در نتیجه تحت تاثیر نظام ها و فرهنگ های جامعه خود قرار دارد.
در چنین شرایطی است که باید نیاز های خود را برآورده سازد و آرامش و تعادل خود را حفظ کند، بنابراین انسان باید با اجتماع سازگار شود. سازگاری و ناسازگاری با دنیای اطراف می تواند بر همه جوانب زندگی مردم تاثیر می گذارد و به همان اندازه می تواند بر موفقیت آنها در شئون مختلف زندگی اثر بگذارد؛ بدین روی سازگاری اجتماعی برای همه مردم برای دست یابی و استفاده از فرصت ها در اجتماع ضروری است.
افسردگی4 یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی میباشد که حدود 17 درصد افراد جامعه را زمانی در طول عمر گرفتار میکند - شاپیرو5، . - 2005 بقراط 6 در حدود چهارصد سال پیش از میلاد مسیح اصطلاحات مانیا و مالیخولیا را برای توصیف اختلالات روانی بکار برده است. هر انسانی در مقاطع متفاوتی از سن خود ممکن است افسردگی را تجربه کند. افسرده احساس می کنند هیچ آینده ای نداشته و به اهداف خود نمی رسند. آن ها احساس می کنند مفید نبوده، جذاب نیستند و هیچ ارزشی ندارند.
اضطراب مفهومی است چند بعدی و دارای گستره های گوناگون که به عنوان پدیده ای بدنی، شناختی، عاطفی و بین فردی جلوه گر می-شود. اضطراب، حالت خلقی منفی با نشانه های جسمی و اندیشناکی8 نسبت به آینده است. مطالعه اضطراب مشکل است، زیرا با نشانه های پیچیده ای همچون حس ذهنی نگرانی و تشویش، مجموعه ای از رفتارها - بی قراری، پریشانی - و یا پاسخ های فیزیولوژیکی که در مغز آغاز میشود و بازتاب و انعکاس آن افزایش ضربان قلب و تنش ماهیچه ای است، همراه است - آئوکی9 و همکاران، . - 2011 بنابراین بهداشت روان یکی از محورهای ارزیابی سلامت در جوامع مختلف است.
بدون شک سلامت روان10 نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی افراد هر جامعه ایفا می کند - نامدار، ابراهیمی، صاحبی حق و ارشدی، . - 1392 سلامت روان، به عنوان یکی از ملاک های تعیین کننده سلامت عمومی افراد در نظر گرفته می شود که مفهوم آن عبارت است از: احساس خوب بودن و اطمینان از کارآمدی خود، اتکای به خود، ظرفیت رقابت، تعلق بین نسلی و خودشکوفایی توانایی های بالقوه فکری، هیجانی و ... . سلامت روانی، نقش مهمی در تضمین پویایی و کارآمدی هر جامعه ایفا می کند - نمازی و همکاران، - 1394 و در هر سازمانی میتواند زمینه بروز رضایت و پویایی فردی و پیشرفت سازمانی را فراهم آورد.
از طرفی کیفیت زندگی یکی از بنیادی ترین مفاهیم مطرح در روان شناسی مثبت نگر است. تغییر عقیده اینکه فقط پیشرفت های علمی، پزشکی، و تکنولوژی می تواند زندگی را بهبود بخشد ، به این باور که بهزیستی فردی، خانوادگی، اجتماعی و جامعه از ترکیب این پیشرفت ها به همراه ارزش ها و ادراکات فرد از بهزیستی و شرایط محیطی به وجود می آید، از منابع اولیه گرایش به کیفیت زندگی است - حسینیان، . - 1390 کیفیت زندگی احساس رضایت از زندگی است و این زندگی ممکن است با سلامتی همراه باشد یا نباشد، پس کیفیت زندگی مفهوم زندگی است. الگوی کیفیت زندگی، چند بعدی است و بر روابط متقابل بین فرد، فعالیت هایی که میخواهد و یا باید انجام دهد و نیز ساختاری که این فعالیت ها در آن انجام می گیرند اشاره دارد.
در حقیقت متخصصان بر این باورند که این ابعاد چندگانه نقش برجسته ای در بهداشت و سلامتی افراد دارند و از طریق اثر گذاری بر فعالیت های روزانه افراد، کیفیت زندگی آنان را تحت تاثیر قرار می دهند - کانل1 و همکاران، . - 2014 پژوهش ها نشان داده است که سلامت روان بر کیفیت زندگی تاثیر دارد - نقی پور، 1395؛ کوک و هارمن2، . - 2008 در این راستا ملک پور و همکاران - 1393 - در پژوهشی با عنوان بررسی ارتباط بین اختلالات اسکلتی - عضلانی، فعالیت فیزیکی و کیفیت زندگی در کارگران صنایع تولید قطعات خودرو به ین نتیجه رسیدند که بین شاخص های عملکرد جسمی، محدودیت فعالیت بر اثر مشکلات جسمی، درد جسمانی، سرزندگی ، سلامتی عمومی و خستگی با اختلالات اسکلتی- عضلانی همبستگی معناداری وجود دارد.
تاکنون تأثیر عواملی همچون جنسیت، هوش، نیازهای معنوی، سلامتی خود و دیگران، فعالیت های اوقات فراغت، کار و زندگی اجتماعی و شاخص های عینی و جمعیت شناختی بررسی شده است. اما آیا متغیرهایی همچون سن، اشتغال، نوع فعالیت سنوات کاری، تاهل و تجرد در میزان سلامت روانی و کیفیت زندگی افراد شاغل در مشاغل سخت نقشی دارند یا خیر بررسی نشده است. شرایط خاصی که در معادن رو زمینی واریزه کوهی و علی الخصوص معادن زیر زمینی ذغال سنگ حاکم است باعث شده که کارگران این بخش از آسیب پذیرترین کارکنان بخش صنعت و معدن باشند.
به این ترتیب، مفهوم کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی در این افراد اهمیت خاص می یابد. لذا این پژوهش بر آن است که تاثیرات و ارتباطات این موضوعات را با وضعیت تاهل یا تجرد، سن جوانی یا میانسالی، سنوات کاری و موقعیت شغلی کارگران تعیین نماید. پژوهش درصدد پاسخگویی به این سوال است که آیا بین مولفه های پرخاشگری، حساسیت میان فردی، اضطراب و افسردگی سلامت روان با کیفیت زندگی کارگران معادن ذغال سنگ و کارگران معادن واریزه رابطه وجود دارد؟
روش
پژوهش حاضر از نوع روش همبستگی، از لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ ماهیت توصیفی و از لحاظ موقعیت میدانی بوده است. جامعه آماری در این تحقیق شامل کلیه کارگران شاغل در معادن زیرزمینی ذغال سنگ و رو زمینی واریزه کوهی منطقه البرز مرکزی بود که تعداد آنها 150 نفر بوده است. کارگران 18 تا 67 سال. تحصیلات بیسواد تا فوق لیسانس عدم وجود اختلالات روانی ایجاب کننده درمان های فوری - مانند صرع-افسردگی شدید- افکار خودکشی-انواع سایکوز-اختلال شخصیت ضد اجتماعی - .
نمونه آماری در این پژوهش با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای بوده که ابتدا زون معدنی البرز مرکزی بلوک بندی شده و در هر بلوک از بین معادن زیرزمینی و روزمینی چند معدن زغال سنگ و چند معدن واریزه کوهی به عنوان گروه نمونه انتخاب شده و سپس حجم آن با استفاده ازجدول کرجسی و مورگان به تعداد کل 106 نفر و برای هر گروه 53 نفر انتخاب گردیدند. شیوه نمونه گیری بدین شرح است: در ابتدا البرز مرکزی را به چند بلوک تقسیم کرده و سپس بلوک ها نامگذاری و شماره گذاری می شوند.
* بلوک واریزه کوهی شامل: بلوک جاده هراز- بلوک جاده بلده- بلوک جاده فیروزکوه
* بلوک معدنی ذغال سنگ شامل: بلوک چمستان - بلوک بلده - بلوک زیراب - بلوک امل
به حکم قرعه بلوک های واریزه کوهی جاده بلده و جاده هراز انتخاب شدند و همچنین به حکم قرعه بلوک ذغال سنگ زیراب و بلوک آمل انتخاب گردیدند. سپس معادن موجود در هر بلوک معدنی فهرست شده و به روش تصادفی ساده و بحکم قرعه معدن سامان شن - معدن
