بخشی از مقاله
چکیده:
خشکسالی های اخیر در کشور ما که نتیجه گرم شدن زمین و عدم بهره برداری صحیح از منابع آب و خاک کشور می باشد،باعث خشک شدن اکثر مراتع،اراضی کشاورزی و باغی به دلیل کمبود آب آبیاری،کاهش بارندگی و کم شدن سفره آب زیر زمینی و عدم مدیریت صحیح بوده است.در این تحقیق به بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در منطقه دلسم و ویسرکجور که در 34 کیلومتری شهرستان نوشهر در استان مازندران قرار دارد پرداخته شده است.
جهت انجام این تحقیق در دو منطقه حفاظت شده و چرائی 24 نمونه خاک به روش تصادفی سیستماتیک از عمق 0-25 سانتی متری خاک برداشت و به آزمایشگاه انتقال یافت.خصوصیات خاک از قبیل بافت،وزن مخصوص ظاهری، ماده آلی،کلسیم،منیزیم،ازت،فسفر،آهک، pH،Ec اندازه گیری شد.سپس داده ها نرمال گردیده و تجزیه و تحلیل داده ها در نرم افزار spss انجام گردید.تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که قرق باعث افزایش میزان ازت،فسفر و ماده آلی خاک گردیده ،باعث کاهش وزن مخصوص ظاهری و درصد کربنات کلسیم خاک شده است، لکن بر بافت خاک،pH ،کلسیم و منیزیم اثر قابل ملاحظه ای نداشته است.
مقدمه
اکوسیستم های مرتعی بخش وسیعی از خشکی های کره زمین را اشغال کرده اند به طوریکه بر اساس گزارش سازمان خواربار کشاورزی ملل متحد حدود 46 درصد خشکی های کره زمین را مرتع تشکیل می دهد. در ایران بر اساس بررسی انجام شده توسط شرکت اف . ام . سی مراتع 90 میلیون هکتار از این سرزمین را به خود اختصاص داده اند. اهمیت این منبع عظیم و طبیعی که یکی از منابع توسعه پایدار است بر کسی پوشیده نیست، اما متاسفانه به علت بهره برداری نادرست و فشار بیش از حد بر مراتع به علت رفع نیازهای ضروری و غیر ضروری، زیستی، اقتصادی ، کشاورزی و . . . بشر موجب تخریب روز افزون این عرصه شده است . علت اصلی تخریب خاک و پوشش گیاهی در مرتع، چرای دام می باشد
دام و مرتع در اکوسیستم های طبیعی ، همواره در کنش متقابل با یکدیگرند و تا زمانی که جمعیت دام در هر اکوسیستم متناسب با ظرفیت باشد ، به منابع باارزش آن همچون آب ، خاک و گیاه خسارتی وارد نمی گردد ، به طوریکه چرای متناسب دام ضمن تامین و حفظ منابع مذکور ، باعث افزایش گونه های مرغوب و خوشخوراک در ترکیب گیاهی و همچنین افزایش تولید در اکوسیستم مرتعی می گردد
چرای بیش از حد دام ، پوشش گیاهی را کاهش داده، که این کاهش می تواند باعث کاهش در انواع گونه های گیاهی شود که به حفاظت خاک کمک می کنند. چرا در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اثر می گذارد و در خیلی از مواقع ماده آلی خاک را کاهش می دهد و سبب فشردگی و کاهش سرعت نفوذ آب به داخل خاک می شود.
این خاک ها برای استفاده در کارهای زراعی و سایر استفاده ها بسیار مشکل دارند و چرا فرسایش آنها را افزایش می دهد. از جمله روش های اصلاح این خاک های فرسوده شده، افزایش حاصلخیزی مراتع و نیز تلاش برای بهبود پایداری ساختمان خاک ها، کاستن لگد کوبی یا محدودیت چرای دام می باشد. که این امر باعث افزایش بیوماس گیاهان در سطح و زیر زمین و افزایش ماده آلی خاک می شود. که در اثر افزایش ماده آلی، ساختمان خاک بهبود می یابد
سو - 2004 - ، نشان داد که چرای بیش از حد دام باعث کاهش در مقدار کربن و نیتروژن و ماده آلی خاک می شود.حفاظت و یا اصلاح کیفیت خاک، می تواند منافع اقتصادی و افزایش حاصلخیزی و باروری خاک را به دنبال داشته باشد.
یکی از راههای تأمین امنیت این مناطق، جلوگیری از ورود دام به داخل آنها یا همان قرق می باشد، که اثرات سودمندی در پوشش گیاهی و خاک در این مراتع تخریب شده دارد
قرق باعث افزایش تولید گونه های گیاهی، بهبود سرعت نفوذ آب به داخل خاک، حاصلخیزی خاک و بهبود بعضی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می شود. از اثرات چرای دام بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، کاهش ماده آلی خاک می باشد خاک های تحت قرق به وسیله پوشش گیاهی حفاظت می شوند و در طی زمان باعث افزایش ماده آلی خاک و فعالیت گیاهان شده و ساختمان خاک بهبود یافته و ظرفیت نفوذپذیری خاک زیاد شده و در نتیجه فرسایش خاک کاهش می یابد
خاک، نقش فعال در بسیاری از فرایندهای اکولوژی دارد و نقش موثری در ترکیب اجتماعات گیاهان و اداره فعالیت های فیزیولوژی آنها دارد
اهمیت خاک به عنوان منبع غذایی و رطوبت برای تولید علوفه از آغاز علم مرتعداری مهم تشخیص داده شده است
. عدم تعادل بین ظرفیت مرتع و تعداد دام باعث تغییرات زیادی در پوشش گیاهی و خصوصیات مختلف خاک در مقیاس اکوسیستم می شود .مارتینز فرناندز - 1996 - ، گزارش دادد قرق باعث اثرات مثبتی بعد از گذشت ده سال در خاک مرتع شده است از جمله باعث بهبود ظرفیت ماده آلی خاک و ظرفیت نگهداری آب در خاک شده است و باعث پایداری ساختمان خاک شده است.
دورمار - - 1997 در بررسی اثرات دو تیمار چرا و قرق بر خاک متوجه شد که خاک منطقه چرا نسبت به قرق دارای فسفر قابل بررسی بیشتری است.گلریز و همکاران - - 1386 به این نتیجه رسیدند که خاک های مراتع قرق نسبت به خاک های مناطق چرا شده دارای ماده آلی ، ازت کل ، فسفر و بتاسیم بیشتر و اسیدیته کمتر است.
همجنین میرزا علی - - 1383 در تحقیق خود عنوان می دارد که قرق، EC خاک را کاهش و ازت خاک را افزایش داده ولی بر روی PH و ماده آلی خاک اثری ندارد .هدف از انجام این تحقیق ، مطالعه اثرات قرق بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می باشد.
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه:
منطقه مورد مطالعه روستاهای دلسم و ویسرمازندران که در 34 کیلومتری جنوب شهرستان نوشهر بخش کجور، واقع شده است.ارتفاع منطقه 1250 متراز سطح دریا و متوسط بارندگی سالیانه ایستگاه باران سنجی روستای پول نزدیکترین ایستگاه باران سنجی به منطقه، 600 میلی متر می باشد.
