بخشی از مقاله
چکیده
یکی از زمینه هاي مهم، شناسایی نیازهاي اکولوژیکی گونه هاي دارویی و عوامل محیطی موثر در استقرار گونه هاي گیاهی است. در این بین متغیرهاي فیزیکی و شیمیایی خاك داراي نقش بسزایی هستند و اثرات آن ها بر پراکنش و استقرارگونه هاي گیاهی غیر قابل چشم پوشی است. بررسی گیاهان منطقه مورد مطا لعه نشان داد که منطقه از تنوع گونه اي خوبی برخوردار است. تعداد 29 گونه دارویی با پیمایش صحرایی جمع آوري و با کمک منابع معتبر شناسایی شد.
روش نمونه برداري پوشش گیاهی بصورت تصادفی- سیستماتیک بود. براي انجام این روش از ترانسکت هاي 50 متري و پلات هاي 1 متر مربعی استفاد گردید. در کنار هر ترانسکت یک نمونه خاك برداشت شد. در آزمایشگاه 9 متغیر فیزیکی و شیمیایی خاك اندازه گیري شد. سپس با تکنیک رسته بندي و انجام آنالیزهاي DCA و CCA اثر این متغیرها بر پراکنش گیاهان دارویی تعیین شد. این تکنیک نشان داد اثر متغیرهاي خاك بر پراکنش گیاهان دارویی معنی دار است و اکثر گونه ها تحت تاثیر این متغیرها قرار گرفتند. در بین این متغیرها اسیدیته و میزان رس تقریبا•ً تعداد گونه بیشتري را تحت تاثیر قرار دادند.
مقدمه
امروزه کشت و تکثیر گیاهان دارویی در سراسر جهان بویژه کشورهاي پیشرفته به یک صنعت پر رونق تبدیل شده است. اکثر کشورها به مضرات داروهاي شیمیایی پی برده و به دنبال استفاده از گیاهان دارویی هستند. در اکثر کشورهاي توسعه یافته، مصرف داروهاي شیمیایی در حال کاهش بوده و تمایل مردم به استفاده از داروهاي گیاهی افزایش یافته است. نکته جالب اینجاست که این کشورها کارخانجات ساخت داروهاي شیمیایی را بعنوان صنایع از رده خارج به کشورهاي جهان سوم واگذار می نمایند و متاسفانه استفاده بیش از اندازه داروهاي شیمیایی در کشور هاي در حال توسعه همچنان ادامه دارد.
تنوع وغناي گونه اي سرزمین ایران به حدي است که بسیاري از دانشمندان، ایران را به عنوان منبع عظیمی از گیاهان دارویی و معطر می شناسند. باید گفت در بهره برداري از این منبع و ذخیره گاه اکولوژیکی عظیم باید توسعه پایدار منابع طبیعی و اصول حفاظتی رعایت شود . - 2 - استان مازندران به واسطه تنوع عوامل اقلیمی و توپوگرافی از تنوع و غناي گونه اي بالایی برخوردار است. با توجه به ارزش بالاي این منبع و جایگاه والاي آن در درمان امراض، شناسایی گیاهان دارویی و عوامل محیطی تاثیر گذار امري ضروري بنظر می رسد
عوامل محیطی در واقع بعنوان عوامل محدود کننده انتشار گیاهان بشمار می روند مهمترین عوامل محیطی عوامل اقلیمی - بارندگی، درجه حرارت، رطوبت نسبی و . . . - خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك - بافت و ساختمان،عناصر مغذي ،PH و . . . - و عوامل توپوگرافی - شیب، جهت و ارتفاع - هستند این عوامل بهمراه عوامل مدیریتی نقش مهمی برروي ترکیب و غناي گونه اي دارند 12 - و. - 13 در واقع همبستگی بالایی بین استقرار گیاهان و شرایط محیطی برقرار است بطوري که ترکیب و ساختار جوامع گیاهی تا حد زیادي تحت تاثیر عوامل محیطی قراردارد 3 - و. - 16 در این بین خاك و پارامترهاي متعدد آن در استقرار گونه هاي گیاهی نقش بسزایی ایفا می کنند
شناخت عامل یا عوامل محیطی موثر در تشکیل جوامع گیاهی، از طریق روش هاي تحلیل چند متغیره صورت می گیرد که به دو دسته روش هاي مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شوند 15 - و. - 17 در آنالیز مستقیم یا رسته بندي محیطی از داده هاي محیطی براي منظم کردن داده هاي حاصل از پوشش گیاهی استفاده می شود، در حالی که در آنالیز غیر مستقیم یا رسته بندي پوشش گیاهی، آنالیز داده هاي فلورستیکی مستقل از دخالت هر عامل محیطی است و اثر عوامل محیطی پس از آنالیز و نمایش تغییرات فلورستیکی تنها در مرحله تفسیر وارد مطالعه می شوند
مطالب فوق اهمیت نقش گیاهان دارویی و عوامل محیطی تاثیر گذار را نشان می دهد و بیان می دارد که انجام این گونه مطالعات در تمامی عرصه هاي منابع طبیعی ضروري بنظر می رسد. هدف ما تعیین جوامع گیاهی منطقه بهمراه شناسایی گونه هاي دارویی و شناخت عوامل محیطی موثر در استقرار این جوامع، با کمک روش رسته بندي◌ٰ1 می باشد. با توجه به شرایط منطقه و بکر بودن طبیعت آن و در نظر گرفتن بالا بودن تراکم جمعیت بهره بردار در منطقه و نبود اطلاعات اولیه پوشش گیاهی انجام این پژوهش می تواند در بهبود وضعیت اقتصادي و اجتماعی ساکنین منطقه تاثیرگذار باشد.
مواد و روش ها منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه در مراتع ییلاقی منطقه دراسله که یکی از زیر حوزه هاي حوزه آبخیز رودخانه تالار می باشد واقع شده است - طول جغرافیاییً 52 ° 75´ 10 تاً 52 ° 84 ´ 15 و عرض جغرافیاییً 35 ° 92 ´ 34 تاً ° 99 ´ 45 . - 35 مساحت رویشگاه مورد مطالعه در حدود 3450 هکتار می باشد. دامنه ارتفاعی منطقه مورد مطالعه از 1900 تا 3400 متر بالاتر از سطح دریا است. درجه حرارت متوسط سالانه 11 درجه سانتیگراد و متوسط بارندگی سالانه بین450تا550 میلیمتر است. اقلیم منطقه از نیمه مرطوب در ارتفاعات پائین دست تا نیمه خشک در ارتفاعات بالادست متغیر است. از نظر زمین شناسی سازند هاي زمین شناسی لار و شمشک سازندهاي اصلی منطقه هستند
روش نمونه برداري پوشش گیاهی
براي گرفتن نتیجه بهتر از نمونه برداري، از روش سیستماتیک – تصادفی استفاده گردید تا داده هاي بدست آمده، از لحاظ آماري قابل اعتماد باشند. در واقع این روش مزایاي هر دو روش تصادفی و سیستماتیک را دارا می باشد. براي انجام این روش در منطقه از ترانسکت هاي50 متري استفاده گردید که بصورت تصادفی در منطقه مستقر شد برروي هر ترانسکت 5 پلات بصورت سیستماتیک و با فاصله 10 متر از یکدیگر مستقر گردید. در ضمن مختصات جغرافیایی ترانسکت ها بوسیله دستگاه GPS ثبت گردید. درمجموع 40 ترانسکت و 200 پلات برداشت شد.
نمونه برداري خاك
با توجه به اهمیت خاك و ویژگی هاي فیزیکی و شیمیایی آن و تاثیر این متغیرها بر گونه ها و جوامع گیاهی نمونه برداري خاك امري مهم و الزامی است. براي گرفتن نمونه هایی با پراکنش آماري مناسب، در کنار هر ترانسکت یک نمونه خاك از عمق 0تا30 سانتیمتري خاك برداشت شد. پس از خشک شدن نمونه هاي خاك این نمونه ها در آزمایشگاه الک شدند - الک 2 میلیمتري - و ذرات درشت آنها غربال شد و نمونه ها آماده انجام آزمایشات مختلف گردید. در اینجا با کمک روش هاي مختلف و بهره گیري از محلول هاي شیمیا یی متنوع متغیرهاي مختلف خاك نظیر بافت ،کربن آلی ، اسیدیته PH ، میزان کربنات کلسیم، و عناصر غذایی اصلی - N,P,K - اندازه گیري شد.
معرفی روش هاي تجزیه و تحلیل -آنالیز تطبیق قوس گیري شده - DCA -
بخاطر وجود محدودیت هاي زیاد در آنالیز مولفه هاي اصلی - PCA - از اوائل دهه 1970 روش دیگري بنام آنالیز تطبیق قوس گیري شده - DCA - تدوین شد. دلیل اصلی تهیه این روش ایجاد حالت غیر متعارف قوس در رسته بندي داده ها بر روي محورهاي مختصات در آنالیز مولفه هاي اصلی - PCA - بود وجود این قوس منجر به تفسیر غلط تشابهات بین توده ها می شد با ابداع آنالیز تطبیقی قوس گیري شده - DCA - این مشکل برطرف شد
باید گفت واحدها در آنالیز تطبیق قوس گیري شده - DCA - بیان کننده میانگین انحراف معیار تغییر گونه ها هستند و لذا تنوع ß یا تنوع موجود در توده هاي مختلف و طول شیب تغییرات بطور مستقیم ارزیابی می شوند بنابراین - DCA - براي ارزیابی ساده اي از جوامع گیاهی مفید می باشد. اگر هدف بررسی رابطه الگوهاي گونه ها و عوامل محیطی باشد - DCA - تنها نتایج ساده و اولیه اي را به ما می دهد در اینجاست که نیازمند روش دیگري هستیم که بتواند تاثیر عوامل محیطی بر جوامع گیاهی را تعیین نماید براي انجام این فرایند از روش آنالیز تطبیق متعارفی - CCA - استفاده می شود.
پس در مطالعاتی که درباره جوامع گیاهی و عوامل محیطی است براي داشتن یک دید کلی و اولیه، از آنالیز تطبیق قوس گیري شده - DCA - استفاده کرده و براي ارزیابی نهایی و بررسی میزان تاثیر عوامل مختلف آنالیز تطبیق متعارفی - CCA - بکار می رود - . - 15 نکته مهم در انجام آنالیز تطبیق قوس گیري شده - DCA - اینست که به جدول آماري بدست آمده از این آنالیز باید توجه نمود اگر در این جدول مقدار طول گرادیان از عدد 3 بیشتر بود آنگاه براي ارزیابی اثر عوامل محیطی از آنالیز تطبیق متعارفی - CCA - استفاده می گردد . - 15 - در این مطالعه نیز طول گرادیان بیشتر از عدد 3 شد - جدول - 3 و لذا براي تاثیر عوامل محیطی بر پوشش گیاهی از آنالیز تطبیق متعارفی - CCA - استفاده شد.
