بخشی از مقاله
چکیده
تنوع خاک، بیان کمی توزیع خاکهای منطقه است. مطالعه حاضر بر آن است تنوع خاک را در سه سطح ژئومرفیک دشت، دشت دامنهای، پدیمنت سنگی، در منطقه کرمان مورد بررسی قرار دهد. با تفکیک سطوح ژئومرفیک به وسیله نرمافزار Google Earth و اطمینان از صحت و دقت تفکیک سطوح ژئومرفیک با بازدیدهای صحرایی، 16 پروفیل نمونهبرداری و تشریح گردید. برخی ویژگیهای لازم برای طبقهبندی خاک، اندازه گیری شد. تنوع خاک با استفاده از شاخص اونیل براساس خاکرخهای موجود در سطوح ژئومرفیک محاسبه گردید. کمترین تنوع مربوط به پدیمنت سنگی و بیشترین تنوع خاک مربوط به دشت دامنهای و در سطح فامیل خاک مشاهده گردید. نتایج نشان داد که تنوع و غیریکنواختی با سطح مورد مطالعه و غنا رابطه مستقیم دارد.
مقدمه
کشور ایران به دلیل پستی و بلندی فراوان و اقلیمهای متفاوت، از تنوع زیستی بالایی برخوردار است. تفرق خاک به عنوان جزئی از تنوع زیستی میزان تغییرپذیری خاک را معرفی میکند که تابعی از فاکتورهای خاکسازی - مواد مادری، اقلیم، پوشش گیاهی، زمان و شرایط توپوگرافی - است . - 8 - با تغییر هر یک از فاکتورها، شرایط برای تشکیل خاکهای متفاوت با استعدادهای مختلف فراهم میگردد. خاکها و زمیننماها همزمان تکامل مییابند. در موقعیتهای زمیننما، خاکها تحت تاثیر غیرمستقیم فاکتورهای خاکسازی و اثرات متقابل با فرایندهای هیدرولوژی و ژئومرفولوژی تشکیل شده و توسعه مییابند.
روشهای مختلفی در جهت بررسی تنوع کمی خاک - تنوع ردهبندی، تنوع کاربری، تنوع صفات - پیشنهاد شده است . - 7 - از کاربردیترین این روشها استفاده از شاخصهای تنوع است. این شاخصها در ابتدا برای انجام مطالعات تنوع زیستی، به عنوان مبحث اصلی پژوهشهای بومشناسی توسعه یافتند؛ اما در دهههای اخیر برای انجام مطالعات تفرق و شباهت خاکها توسط پژوهشگران مختلف به کار گرفته شدهاند . - 12 - تنوع خاک راهی برای اندازهگیری تغییرپذیری خاکها میباشد که معمولا از تاکسای خاک استفاده میشود . - 6 - جعفری و همکاران - 2013 - افزایش تفرق و غیریکنواختی خاکهای منطقه زرند را براساس سلسه مراتب ژئومرفیکی و ردهبندی خاک با استفاده از شاخصهای تنوع گزارش کردند
کشاورزی پایدار در مناطق خشک و نیمه خشک
شاخصهای تنوع بسیار گسترده و متنوع میباشند. یکی از این شاخصها، شاخص تفرق اونیل است. شاخص غالبیت یا همان اونیل - D - که اختلاف شاخص تنوع شانون محاسبه شده و ماکزیمم میباشد، روشی ساده برای نشان دادن یکنواختی و یا به عبارت دیگر مشخص کردن تاکسای غالب است. کاربرد کلیدی شاخص تفرق اونیل تعیین میزان یکنواختی خاک است. در مطالعهی حاضر تنوع خاک با استفاده از شاخص تفرق اونیل مورد بررسی قرار میگیرد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه با ارتفاع 1840 متر از سطح دریای آزاد، در جنوب غربی کرمان واقع شده است. منطقهی مطالعاتی از نظر موقعیت جغرافیایی بین طول های 56°46´44´´ و 57°03´35´´ شرقی وعرضهای 29°44´33´´ و30°11´36´´ شمالی قرار گرفته است. رژیم حرارتی و رطوبتی منطقه مورد مطالعه به ترتیب ترمیک و اریدیک میباشد . به کمک نرم افزار گوگل ارث، سطوح ژئومرفیک اولیه تفکیک گردید. با بازدیدهای صحرایی صحت تفکیک سطوح ژئومرفیک بررسی و اصلاح شد. محل خاکرخها براساس سطوح ژئومرفیک مشخص شد. در نهایت 16 خاکرخ حفر و از تمامی افقهای ژنتیکی آنها نمونهبرداری صورت گرفت. ویژگیهای لازم جهت ردهبندی خاک شامل درصد ذرات شن، سیلت و رس، کربنات کلسیم معادل، کربن آلی، EC، pH و CEC برای تمام نمونهها تعیین و خاکها بر اساس معیارهای تاکسونومی آمریکایی - USDA - طبقه بندی شدند
محاسبه شاخص تفرق
شاخص اونیل به منظور بررسی انحراف شاخص شانن محاسبه شده از حداکثر آنتروپی مورد استفاده قرار میگیرد :
S در این معادله شاخص غنا و - pi = ni/N - pi نسبت اجزای موجود در هر سطح را نشان میدهد. این شاخصها در جهت آنالیز تکوین خاک و چگونگی ساختار مکانی تغییرات زمیننما استفاده میگردد. غنا، تعداد تاکساهای موجود در واحد نقشه - تعداد خاکهای متعلق به یک سطح طبقهبندی - میباشد.
نتایج و بحث
مطالعهی حاضر میزان تنوع خاک در سطوح ژئومرفیک موجود در دشت کرمان را مورد بررسی قرار میدهد. با تفسیر تصاویرگوگلارث و بازدیدهای صحرایی، سه سطح ژئومرفیک شامل دشت، دشتدامنهای و پدیمنتسنگی شناسایی گردید
- شکل . - 1 تعداد 5، 11 و 2 خاکرخ به ترتیب در سطح ژئومرفیک دشت، دشتدامنهای و پدیمنت سنگی حفر گردید. تشریح خاکرخها، حضور خاکهای متفاوت در منطقه مورد مطالعه را نشان داد - جدول . - 1 بر اساس جدول 1، یک رده، سه زیررده، پنج گروه بزرگ، شش زیر گروه و نه فامیل متفاوت مشاهده گردید. با وجود اقلیم یکسان و مواد مادری تقریبا مشابه،فرایندهای ژئومرفولوژی منجر به تشکیل سطوح ژئومرفیک مختلف و پیدایش خاکهای متفاوت شده است که میتواند دلیلی بر تنوع و غیریکنواختی خاکهای منطقه باشد. به این ترتیب، خاکها به دلیل پیشینهی ژئومرفیک متفاوت، تنوع زیادی دارند.
شکل - 1 - سطوح ژئومرفیک و نقاط حفر پروفیل
جدول - 1 - تعداد تاکسا در سطوح ردهبندی خاک
