بخشی از مقاله
مقدمه
زمیننما ترکیب خاکهایی است که از لحاظ اندازه، شکل و ترتیب قرارگیری متفاوت بوده و تحت تأثیر مداوم اتفاقات طبیعی و فعالیت های بشری می باشند - جرارد، . - 1992 تنوع یکی از تکنیکهای مورد استفاده در اکولوژیکی بوده - او-نیل و همکاران - 1988 و در سالهای اخیر در زمینه خاکشناسی جلب توجه کرده است. مک براتنی - 1992 - گزارش کرده است که تنوع خاک راهی برای اندازه گیری تغییرپذیری با استفاده از تاکسای خاک بوده و روشهای مختلفی از جمله تنوع ردهبندی خاک و تنوع صفات خاک پیشنهاد شده است - مک براتنی، . - 1995 استفاده از تنوع خاک مقایسه تاکسای و ویژگیهای یک خاک را ممکن می سازد و گئو و همکاران - 2003 - شاخصهای تنوع خاک در آمریکا و روابط بین مساحت و تاکسای خاک را در سطوح ردهبندی محاسبه کرده و دلایل فراوانی نسبی مشاهده شده هرکدام از تاکساها را بررسی نمودند.
مطالعه آنان نشان داد شاخص شانون از سطح رده تا سری خاک به دلیل افزایش غنای تاکساها افزایش یافته و بالا بودن شاخص تنوع با بالا بودن غنای ردهبندی یا بالا بودن یکنواختی تاکساها مرتبط است. سالدانا و آی بانز - 2004 - با بررسی تنوع خاک تراسهای آبرفتی در اسپانیا به این نتیجه رسیدند که فراوانی گروههای بزرگ و زیرگروهها از تراسهای جوان به طرف تراسهای قدیمی افزایش یافته و با دقیق تر شدن طبقهبندی و افزایش مساحت، مقادیر تنوع خاک بیشتر میشود. نتایج این تحقیق نشان داد که تنوع ژنتیکی خاک تحت تأثیر نوع سیستم طبقه بندی بوده و با افزایش سن سطوح ژئومرفیکی نیز افزایش مییابد.
سالدانا و آی بانز - 2007 - با محاسبه فراوانی و شاخص تنوع شانون در سطوح مختلف گروه بزرگ تا خانواده، گزارش نمودند که تنوع ردهبندی خاک با گذر زمان و در سطوح بالای ردهبندی افزایش یافت، ولی ارتباط مشخصی در سطح خانواده بدست نیامد. زائری و همکاران - 2013 - با بررسی ارتباط بین تنوع و تکامل خاک نتیجه گیری کردند که خاکهای جوان و تکامل نیافته شاخص تنوع کمتر و خاکهای تکامل یافته و مسن تر شاخص تنوع بیشتری دارند. در تحقیق حاضر تنوع ردهبندی و ژنتیکی خاک در واحدهای مختلف ژئومرفیک در منطقه مرند مورد مطالعه قرار گرفته و از آن برای بررسی وضعیت توزیع خاکها استفاده میشود.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه در شهرستان مرند واقع در استان آذربایجان شرقی قرار گرفته و دارای رژیم های رطوبتی و حرارتی زریک و مزیک میباشد - بنایی . - 1377 با استفاده از نرم افزار Google Earth، نقشه های توپوگرافی 1:50000 و نقشه زمین شناسی 1:100000 چهار واحد ژئومرفیک شامل پدیمنت سنگی، پدیمنت پوشیده، دشت دامنهای و دشت آبرفتی تفکیک شده و در مجموع 26 پروفیل در درون واحدهای مختلف حفر و طبق روش استاندارد - بی نام، - 2006 تشریح گردید. ذرات شن، سیلت و رس، کربنات کلسیم معادل، کربن آلی، EC، pH و CEC برای تمام نمونه ها تعیین شد. از سه معیار غنا، یکنواختی و شاخص تنوع شانون - شانون و ویاور، - 1948 به عنوان معیار تنوع خاکها استفاده گردید. غنا، تعداد تاکساهای موجود در واحد نقشه - تعداد خاکهای متعلق به یک سطح طبقه بندی - ؛ یکنواختی، برابری مساحت هر تاکسای خاک؛ و تنوع شاخصی حاصل از غنا و یکنواختی میباشد. محاسبه یکنواختی با استفاده از شاخص یکنواختی اسمیت - E - - اسمیت و ویلسون - 1996 و تنوع از طریق شاخص تنوع شانون - - + استفاده می شود. برای محاسبه تنوع خاک سه پارامتر تعداد پروفیلهای دارای کلاس ردهبندی معین، نسبت مساحت یک نوع خاک به کل مساحت واحد نقشه و تعداد افقهای مشخصه در هر واحد نقشه استفاده گردید.
نتایج و بحث
غنای تاکساها از رده تا زیرگروه افزایش یافته است - جدول - 1 که دلیل آن نوع سیستم رسوبگذاری در منطقه میباشد که منجر به تغییرات مواد مادری خاک در یک فاصله زمانی کوتاه و در نهایت تولید تعداد بیشتری زیرگروه در یک منطقه می گردد - سالدانا و آی بانز، . - 2004 در واحد پدیمنت پوشیده شاخص غنا از عدد 2 در سطح رده به عدد 5 در سطح زیرگروه افزایش یافته است که عامل اصلی تغییرات به دلیل سیستم رسوبگذاری است که خود سطوح مختلف ژئومرفیک را ایجاد می کند.پدیمنت سنگی به دلیل فعال بودن فرآیند فرسایش و عدم امکان رسوبگذاری و به تبع آن کاهش تعداد سطوح ژئومرفیکی، کمترین تغییرات خاک را از سطح رده تا زیرگروه داشته است.
منطقه مورد مطالعه از نظر فرآیندهای ژئومرفیک یک منطقه نسبتا پیچیده ای است زیرا در یک منطقه با اقلیم ثابت و با مساحت 7000 هکتار 4 رده و 24 خانواده خاک وجود دارد که این نشان دهنده فعالیت بالای تکتونیکی در منطقه و ایجاد سطوح مختلف ژئومرفیک به ویژه در پدیمنت پوشیده است - سالدانا و آی بانز، . - 2004شاخص تنوع خاک در هر واحد ژئومرفیک از سطح رده تا زیرگروه افزایش مییابد - جدول . - 1 در محاسبه شاخص تنوع علاوه بر شاخص غنا، شاخص یکنواختی واحدهای ژئومرفیک هم مدنظر میباشد. تاکساهای موجود در سطوح مختلف ردهبندی دارای مساحت های متفاوتی می باشند و از این رو مقادیر شاخص یکنواختی در همه واحدهای ژئومرفیک کمتر از 1 میباشد. بالاترین شاخصهای یکنواختی از سطح رده تا زیرگروه، متعلق به پدیمنت پوشیده و پدیمنت سنگی میباشد.
این مقادیر نشان می دهد که سطوح ژئومرفیک تفکیک شده در این واحدها مساحتی نابرابر دارند. شاخص یکنواختی واحدهای پدیمنت سنگی و دشت آبرفتی از سطح رده تا زیرگروه افزایش مییابد. این افزایش بیانگر آن است که تاکساهای جدیدی که در سطوح پایین تر تفکیک شده اند مساحتی یکسان دارند. اما در مورد پدیمنت پوشیده و دشت دامنهای تغییر شاخص یکنواختی روند مشخصی را دنبال نکرده و بعد از افزایش در کاتاگوریهای بالا مجددا در کاتاگوریهای پایین کاهش می یابند. دلیل این روند حضور تاکساهایی در سطوح زیررده و گروه بزرگ با مساحت خیلی کم میباشد در حالی که سایر تاکساها مساحت بالایی دارند. حضور تاکساهایی با مساحت های نامتجانس شاخص یکنواختی - جدول - 1 را کاهش می دهد - گئو و همکاران، . - 2003
