بخشی از مقاله
چکیده
با عنایت به اهمیت پدیده گرد و غبار در محیط زیست شهری و بویژه تأثیر آن بر سلامت شهروندان و نظر به نقش ذاتی مدیریت شهری در ایجاد و ارتقای فضای مطلوب در شهر، لزوم مداخله شهرداری تهران بمنظور کاهش اثرات منفی این پدیده ضروری مینماید. مشارکت و مداخله مؤثر دستگاه ها و نهادهای دولتی ذیربط در این زمینه امری حیاتی و اجتنابناپذیر میباشد؛ لذا مجموعه پیشنهاداتی به شهرداری تهران تهیه و ارائه گردید تا در چارچوب وظایف و اختیارات قانونی دستگاه های دولتی ذیربط و در تعامل با آنها، مطابق با اقدامات مذکور جهت پیشگیری و مقابله با گرد و غبار در شهر تهران عمل نماید. در این مقاله سعی گردیده است با در نظر گرفتن حیطه وظایف و اختیارات مدیریت شهری، در بخش اول پیشنهاداتی بطور مستقل برای شهرداری تهران ارائه گردد و در بخش دوم مواردی که حیطه مشترک شهرداری و سایر ارگانها ازجمله وزارتخانههای دولتی است، پیشنهاداتی برای همکاری مشترک جهت انجام یکسری اقدامات مشترک ارائه گردیده است.
.1 مقدمه
آلودگی هوای تهران به عنوان یکی از معضلات اصلی زیستمحیطی، ابعاد وسیع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فنی را در برگرفته است. طی چند سال اخیر عواملی نظیر تغییرات عمده در کاربری اراضی و خشکسالیهای متوالی موجب فعالیت کانونهای گرد و غبار داخلی متأثر کننده شهر تهران شده است. منشأ اکثر گرد و غبارهای اخیر ورودی به استان و کلانشهر تهران از کانون های داخلی مثل شرق استان زنجان، استان قزوین و منطقه بوئین زهرا و حدود 100 هزار هکتار مناطق بیابانی جنوب تهران - بر اساس مطالعات سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری کشور - میباشد.
علاوه بر خشکسالی طولانی، فعالیت-های انسانی نظیر تغییر کاربری زمین، افزایش چرای بیرویه، توسعه بی رویه بهره برداری در معادن شن و ماسه، دپوی ناصحیح مصالح ساختمانی و سایر عملیات ساختمانی بر شدت و حدت آن افزوده است. علاوه بر ضعف هماهنگی و شفافیت تکالیف میان دستگاهها، یکی دیگر از ضعفهای مشهود نهادی، ناکارآمدی سیستم پویای هشدار و پیشآگاهی طوفان های گردوغبار است.
.1-1 اسناد بالا دستی
شورای اسلامی شهر تهران در جلسه 399 در تاریخ 90/11/26 به شماره 160/1635/14925 مصوبه ای با عنوان »پیشنهاد به مجلس شورای اسلامی و دولت جهت تدوین برنامه جامع پایش و مقابله با پدیده گرد و غبار - ریزگردها - در شهر تهران« را تصویب نمود که در آن مواردی به مجلس شورای اسلامی و دولت پیشنهاد گردید. از جمله این موارد: الف آییننامه آمادگی و مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار - ریزگرد - در کشور با جدیت پیگیری شود.
هیأت محترم وزیران وقت نیز در مصوبه ای - مندرج در روزنامه رسمی شماره 18760 در مورخ - 88/05/08، بنا به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران"آیین نامه آمادگی و مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار - ریزگرد - در کشور" را تصویب نموده که تا کنون دستورالعمل اجرایی آن به تصویب مجلس محترم شورای اسلامی نرسیده است. در این مقاله سعی گردیده است با در نظر گرفتن حیطه وظایف و اختیارات مدیریت شهرداری، در بخش اول پیشنهاداتی بطور مستقل برای شهرداری تهران ارائه گردد و در بخش دوم مواردی که حیطه مشترک شهرداری و سایر ارگانها ازجمله وزارتخانههای دولتی است، پیشنهاداتی برای همکاری مشترک جهت انجام یکسری اقدامات مشترک ارائه گردیده است.
.2 مواد و روش ها
.1-2 تعاریف و مفاهیم
مقابله: کلیه اقدامات شهرداری تهران اعم از مطالعه، کار اجرایی در عرصه، ظرفیت سازی، همکاری با سایرین، پیشگیری، و مدیریت هدفمند قبل، درهنگام و بعد از وقوع پدیده ها و طوفان های گرد و غبار. طوفان و پدیده گرد و غبار: طوفان های گرد و غبار در اکثر اوقات نتیجه بادهای متلاطمی می باشند که مقدار زیادی از گرد و غبار را از سطوح بیابان بالا می برند و قابلیت دید را به کمتر از یک کیلومتر کاهش می دهند - گودی ، - 2009 و غلظت ذرات معلق در طوفان های شدید می تواند از 6000 میکروگرم بر متر مکعب تجاوز کند - سونگ و همکاران، . - 2007
خشکسالی: خشکسالی از جمله مفاهیم کلی است که فاقد تعریف جامع بوده و از نقطه نظرات متفاوت دارای تعاریف گوناگونی است. در یک تعریف کلی این پدیده را می توان معلول دوره مشخص کم بارش با شرایط خشکی غیر عادی دانست که طول دوره به گونه ای است که تعادل هیدرولوژیکی منطقه را از حالت عادی خارج کرده و منجر به خسارت در محصولات کشاورزی شود. کانون - منشاء - گرد و غبار: سطحی از سرزمین که حاوی ذرات خاک بسیار ریز - بین 0,5-60 میکرون - است، این مناطق فاقد عوامل ایجاد چسبندگی ذرات خاک از جمله رطوبت و ساختار بیولوژیک بوده، با توجه به شرایط توپوگرافی، سرعت باد و جریانات قائم می توانند این ذرات را تا ارتفاع بالاتر از 2000 متر برسانند.
آلودگی هوا: عبارت است از حضور مواد نامطلوب در هوا به مقداری که بتواند اثرات مضر ایجاد نماید - ترکیان نعمت پور, . - 1380 آلودگی هوا در عباراتی دیگر اینگونه تعریف شده است: وجود هر نوع آلاینده اعم از جامد، مایع، گاز یا تشعشع پرتوزا و غیرپرتوزا در هوا به مقدار و در مدت زمانی که کیفیت زندگی را برای انسان و دیگر جانداران به خطر اندازد و یا به آثار باستانی و اموال خسارت وارد آورد - شفیع پور, . - 1379
.2-2 گرد و غبار در کلانشهر تهران
.1-1-2 گرد و غبار پارامتری تأثیر گذار در کیفیت هوا
در میان بیش از 37 چالش مهم جهانی، سه چالش اصلی فراروی بشر در قرن 21 شامل چالش های مهم تغییر اقلیم ، کمبود منابع آب شیرین و سالم ، و بیابان زایی محسوب می شود. به طوری که براساس گزارش های سازمان های بین المللی یک ششم جمعیت ، سه چهارم اراضی خشک و یک سوم خشکی های جهان به مساحت 5 میلیارد هکتار در 110 کشور جهان در معرض پدیده بیابان زایی است. کشور جمهوری اسلامی ایران با سطحی بالغ بر 164 میلیون هکتار مساحت و بیش از 75 میلیون نفر جمعیت ضمن برخورداری از تنوع جغرافیایی و اقلیمی، برروی کمربند خشک و نیمه خشک جهان واقع و متأثر از شرایط خاص جوی و اقلیمی بوده، و بویژه با سطوحنسبتاً وسیع عرصه های بیابانی با اقالیم خشک و فراخشک بالاخص در فلات مرکزی، مناطق شرق وجنوب می باشد.
علت وقوع پدیده گرد و غبار عمدتا ناشی از جریانات منطقه ای و با منشا خارجی و علت گرد وغبار محلی عمدتا ناشی از فرسایش بادی در داخل کشور است. البته منشاء اصلی گرد و غبار در جنوب شرق ایران که با شدت بیشتر در استان سیستان و بلوچستان بوده و دامنه های آن تا استان های خراسان جنوبی، خراسان رضوی ، کرمان، یزد نیز گسترش می یابد، پدیده بادهای محلی فصلی 120 روزه می باشد که از روی اقیانوس هند آغاز و پس از عبور از پاکستان و افغانستان در منطقه جنوب شرق ایران به علت خشکی هوا و کمبود رطوبت در خاک همراه با گرد و خاک بسیار شدید ظاهر می گردد.
.2-1-2 گرد و غبارهای تهران
کلانشهر تهران، پایتخت جمهوری اسلامی ایران و از مهمترین کلانشهرهای جهان اسلام، با جمعیتی بالغ بر 9 میلیون نفر و مساحتی تقریبی 640 کیلومترمربع، شانزدهمین کلانشهر پرجمعیت جهان بوده و دارای موقعیت ژئوپلتیکی حساسی در منطقه خاورمیانه است. آلودگی هوای تهران به عنوان معضل زیست محیطی ملی ابعاد وسیع اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فنی داشته و دانستن منابع بالقوه و بالفعل ذرات معلق از جمله گرد و غبار، بسترساز برنامه ریزی هوشمندانه کاهش آلودگی هوای این کلانشهر است. با توجه به ابعاد وسیع آلودگی در شرایط عادی، آلودگی هواقطعاً در شرایط بحران موجب صدمات جبران ناپذیری خواهد گردید. بنابراین، آمادگی جهت کنترل آلودگی هوا از لوازم مدیریت شهری است.
با توجه به تغییرات عمده ای که در کاربری های اراضی کشور در طی چند سال گذشته رخ داده و خشکسالی های متوالی متأسفانه شاهد فعالیت کانون های گرد و غبار داخلی و تحت تأثیر قرار دادن کلانشهر تهران بوده ایم. طوفان های 12 خرداد ماه و 12-10 تیرماه 1393 همچون زنگ خطری برای مسئولین محیط زیست کلانشهر تهران است. هرچند طی سالیان گذشته طوفان هایی بوده اند که پایتخت را تحت تأثیر قرار داده باشند ولی تفاوت آنها با رخدادهای سال 1393 در منشاء های خارجی آنها بوده است کهعمدتاً از عراق و سوریه شکل گرفته اند.
