بخشی از مقاله
خلاصه
آلودگی هوا به دلیل وجود ذرات معلق در هواي شهرهاي بزرگ و صنعتی علت اصلی بسیاري از بیماريها میباشد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی که اقدام به طبقهبندي شهرهاي جهان بر اساس ذرات معلق نموده است، شهر اهواز از میان بیش از 1100 شهر به عنوان آلودهترین شهر دنیا معرفی شده است. مطالعات انجام شده نشان میدهد که رابطه منطقی بین ذرات معلق PM2.5 و PM10 استنشاقی با افزایش مرگ و میر و کاهش عملکرد ریه وجود دارد.
فلزات سنگین که به ذرات معلق قابل استنشاق با اندازه کمتر از 10 میکرون چسبیدهاند میتوانند عمیقتر به داخل ریهها نفوذ کنند و در آنجا باقی مانده و موجب بروز بسیاري از مشکلات بر سلامتی شوند. در این پژوهش، غلظت آرسنیک و سرب در هواي مناطق مختلف شهر اهواز در دو اندازه ذرات بین PM2.5 تا PM10 و ذرات PM10 و بالاتر اندازهگیري شده و ارزیابی ریسک سرطانی و غیر سرطانی جهت کمی کردن میزان آلودگی صورت پذیرفته است.
نتایج حاکی از آن است غلظت آرسنیک و سرب اندازهگیري در هواي شهر اهواز بهترتیب 0/524μg/m3 و 1/65μg/m3 میباشد. ارزیابی ریسک غیر سرطانی ناشی از آلودگی به آرسنیک از طریق تنفس در هواي شهر اهواز 3/39×10-2 میباشد، یعنی نشان میدهد که هیچ گونه اثرات سوء بهداشتی غیر سرطانی متوجه مردم شهر اهواز نخواهد شد.
ارزیابی ریسک سرطانی ناشی از آلودگی به آرسنیک و سرب از طریق تنفس بهترتیب 9/32×10-4 و 1/96×10 -6 میباشد. تعداد کل سرطان در طول عمر از طریق تنفس آرسنیک و سرب بهترتیب 124/1 و 1/03میباشد، یعنی در مجموع حدود 125 نفر از کل جمعیت شهر اهواز به خاطر تنفس آرسنیک و سرب موجود در هواي این شهر در طول عمرشان - با فرض 70 سال عمر متوسط - مبتلا به انواع سرطان خواهند شد.
1. مقدمه
آلودگی هوا به دلیل وجود ذرات معلق در هواي شهرهاي بزرگ و صنعتی علت اصلی بسیاري از بیماريها میباشد. مطالعات اپیدمیولوژیکی4 انجام شده در دهه گذشته نشان داد که رابطه نزدیکی بین ذرات معلق شامل PM2.5 و PM10 و شیوع مشکلات تنفسی، قلبی و عروقی، انواع سرطان و مرگ و میر وجود دارد
فضاي شهري در معرض نهادههاي زیادي از آلایندههاي انسانی ناشی از منابع مختلف ساکن و متحرك میباشد
سازمان بهداشت جهانی تخمین می زند که در جهان هر ساله حدود 800.000 نفر در اثر مرگ زودرس ناشی از سرطان ریه، بیماريهاي قلبی، عروقی و تنفسی ناشی از آلودگی هوا در فضاي باز جان خود را از دست میدهند
ذرات معلق نقش مهمی در زندگی روزمره ما و کنترل مختلف فرآیندهاي هوا ایفا میکنند
ذرات معلق - PM - به دلیل دارا بودن پتانسیل تاثیر بر سلامت در سالهاي اخیر به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته و نیاز به کنترل آن است؛ این ذرات میتوانند منابع تولید و نیز اندازههاي بسیار متغیري داشته باشند؛ ذرات ریزتر - به خصوص - PM2.5، پتانسیل نفوذ بیشتري در ریهها داشته و ممکن است حتی به ناحیه آلوئل ها نیز برسند، بنابراین اثرات بیشتري مثل مرگ زودرس، افزایش علائم و بیماريهاي تنفسی، کاهش کارآیی ریهها و ایجاد تغییرات در بافتهاي ریوي را میتوانند داشته باشند؛ اثرات بهداشتی متنوع ذرات معلق به ترکیب شیمیایی و فیزیکی آنها بستگی دارد
مطالعات انجام شده نشان میدهد که رابطه منطقی بین ذرات معلق PM2.5 و PM10 استنشاقی با افزایش مرگ و میر و کاهش عملکرد ریه وجود دارد[9] و قرار گرفتن در معرض استنشاق ذرات معلق PM2.5 و PM10 انتشار یافته از وسایل نقلیه به عنوان یک مضر بهداشتی و افزایش خطرات و بیماريهاي تنفسی نقش دارد
فلزات سنگین که به ذرات معلق قابل استنشاق با اندازه کمتر از 10 میکرون چسبیدهاند میتوانند عمیقتر به داخل ریهها نفوذ کنند و در آنجا باقی مانده و موجب بروز بسیاري از مشکلات بر سلامتی شوند
قرار گرفتن طولانی مدت در معرض فلزات سمی حتی به مقدار و غلظت کم مانند نیکل، آرسنیک، سرب، مس، روي، کادمیوم و جیوه میتواند مضر براي سلامت انسان باشد
توسعه روزافزون جوامع بشري و افزایش فعالیتهاي اقتصادي و صنعتی باعث ایجاد مهمترین مساله زیست محیطی دنیا آلودگی هوا شده است.
شهر اهواز به دلیل وجود مراکز صنعتی مختلف به صورت جدي با این مشکل مواجه است و طی گزارش سازمان بهداشت جهانی شهر اهواز در میان 1100 شهر دنیا، آلودهترین شهر جهان از نظر ذرات معلق میباشد [14]، این شهر به علت تراکم زیاد جمعیت و شرایط نامساعد اقلیمی و عوامل جوي جزو یکی از نخستین شهرهاي آلوده ایران قرار دارد. هدف از این پژوهش، تعیین غلظت ذرات معلق آرسنیک و ارزیابی ریسک غیر سرطانی و سرطانی در هواي شهر اهواز میباشد.
آرسنیک یک عنصر که به طور طبیعی در پوسته زمین وجود داشته و توزیع شده است و از نظر شیمیایی به دلیل داشتن هر دو خواص یک فلز و یک غیر فلز به عنوان شبه فلز طبقهبندي شده است. آرسنیک در سنگ، خاك، آب، هوا و زیست کره زمین یافت میشود. انواع و گونههاي مختلف آرسنیک وجود دارد که میتوان بطور گسترده به عنوان معدنی و آلی طبقه بندي نمود
مواجه شغلی با آرسنیک در درجه اول بین کارگران در صنعت ذوب مس رخ میدهد[20]؛ در نیروگاهها از سوختن زغال سنگ غنی از آرسنیک[21]، استفاده و تولید آفت کشهاي حاوي آرسنیک[22] و استخراج سنگ معدن فلزي[23] حاصل میشود. مطالعات انجام شده گزارش می-دهد که قرار گرفتن در معرض آرسنیک غیر آلی بوسیله تنفس باعث ایجاد سرطان در ریه انسان میشود.شواهد کافی وجود دارد که ترکیبات غیر آلی براي پوست و ریه انسان سرطانزا میباشد
مطالعات متعدد نشان میدهد، قرار گرفتن در معرض ترکیبات معدنی میتواند خطر ابتلا به سرطان ریه در کارگران کارخانه ذوب و کسانی که در تولید آرسنیک شامل آفت کشها و کارگران معدن سنگ فلزي را افزایش می-دهد.بعضی تحقیقات از جمعیت در نزدیکی کارخانههاي ذوب مس و منابع دیگر انتشار آرسنیک، افزایش متوسط مرگ و میر از سرطان ریه را نشان میدهند
اثرات عمده قرار گرفتن در معرض آرسنیک شامل سردرد، استفراغ، درد شکم، کم خونی، همولیتیک، هموگلوبنیوري و زردي میباشد که می-توانند باعث نارسایی کلیه شوند.
آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان آرسنیک معدنی را در گروه یک از موادي که براي انسان سرطانزا هستند طبقه-بندي کرده است.[35] آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا آرسنیک غیر آلی را به عنوان گروه A از موادي که براي انسان سرطانزا هستند طبقهبندي کرده است.
سرب فلزي فوق العاده سمی و به رنگ سفید مایل به آبی است. سرب به طور طبیعی وجود دارد، اما اکثر سرب موجود حاصل از فعالیت بشري همچون کاربرد سرب در ساخت باطري، بنزین، تولید آلیاژهاي سرب، محصولات فلزي مانند تولید لوله و مهمات میباشد و نمکهاي سرب از راه اگزوز وارد محیط زیست شده و خاك، آب و هوا را آلوده میکند .
سرب به صورت ذرات ریز همراه دود و گردوغبار در هوا معلق بوده و از طریق دستگاه گوارش، سیستم تنفسی و پوست جذب می شود، ولی جذب سرب از هوا و به طریق تنفس شایعترین علت وجود سرب در بدن انسان میباشد که در افراد بالغ 10 درصد و در اطفال حدود 40 درصد میباشد. سرب یکی از چهار فلزي است که بیشترین عوارض را بر روي سلامتی انسان دارد. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که اثرات نامطلوب سرب بر سلامتی شامل اختلال بیوسنتز همگلوبین و کم خونی، افزایش فشار خون، آسیب به کلیهها، سقط جنین و نارسی نوزاد، اختلال در سیستم عصبی، ناباروري در مردان و ابتلا به انواع سرطان میباشد
2. منطقه مورد مطالعه
شهرستان اهواز مرکز استان خوزستان و بین 48 درجه و 40 تا 49 درجه و 29 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ و 30 درجه و 45 دقیقه تا 32 درجه عرض شمالی از استوا واقع گردیده است. جمعیت شهر اهواز بر اساس سرشماري سال 1389 خورشیدي برابر با 1186880 بوده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا 18 متر و مساحت آن 7848 کیلومترمربع میباشد. شهر اهواز داراي صنایع و کارخانجاتی مانند کارخانه فولاد خوزستان، گروه ملی فولاد ایران، شهركهاي صنعتی، کارخانه کربن بلک، کارخانههاي آجر و آسفالت، شرکتهاي بهرهبرداري نفت و گاز و نیروگاهها به عنوان یکی از قطبهاي صنعتی کشور میباشد
3. روش تحقیق
براي انجام این پژوهش ابتدا غلظت ذرات معلق آرسنیک و سرب در هواي شهر اهواز اندازهگیري میشود. سپس به کمک روابط موجود میزان ریسک غیر سرطانی و سرطانی ناشی از آرسنیک و سرب از طریق تنفس محاسبه میگردد.
.1-3 تعیین و موقعیت ایستگاههاي نمونهبرداري
با توجه به گلباد شهر اهواز و جهت باد غالب از غرب و شمال غرب به شرق و جنوب شرق و مکانهاي پرترافیک و پرجمعیت و نزدیک به صنایع پنج ایستگاه نمونهبرداري طبق جدول 1 تعیین شده است. همچنین گلباد منطقه و جانمایی ایستگاههاي مختلف بر روي شکلهاي 1 و 2 نشان داده شده است.
جدول :1 ایستگاههاي مورد بررسی
شکل :1 گلباد شهر اهواز
