بخشی از مقاله
چکیده: این تحقیق با هدف اندازهگیری غلظت فلزات سنگین آرسنیک و سرب در بافت عضله دو گونه ماهی هامور منقوط قهوهای - Epinephelus chlorostima - و گیش گوژپ شت - Alectis indicus - در بندر بو شهر انجام شد. تعداد 15 قطعه ماهی هامور منقوط قهوهای و 15 قطعه ماهی گیش گوژپشت در ماه های - مهر و آبان - از صید پره در منطقه دیلم و گناوه خلیج فارس نمونهگیری شدند . بعد از زیست سنجی، بافت عضله نمونه ها جداسازی و هضم شیمیایی نمونه ها انجام شد و با استفاده از دستگاه جذب اتمی مجهز به کوره گرافیتی میزان غلظت فلز آرسنیک و سرب در بافتها اندازهگیری گردید.
بر اساس نتایج بهدستآمده میانگین غلظت آر سنیک در بافت ع ضله ماهی هامور منقوط قهوهای و گیش گوژپ شت به ترتیب 0/05 0/01 و 0/19 0/01 میکروگرم بر گرم وزن خشک محاسبه شد و اختلاف معنیداری را نشان داد . - P<0/05 - همچنین بر اساس نتایج بهدستآمده میانگین غلظت سرب در بافت ع ضله ماهی ماهی هامور منقوط قهوهای و گیش گوژپ شت به ترتیب 0/34 0/20 و 3/77 0/25 میکروگرم بر گرم وزن خ شک محا سبه شد و اختلاف معنیداری را ن شان داد . - P<0/05 - طبق دادههای ثبت شده و مقای سه با ا ستانداردهای WHO و USEPA میزان تجمع فلز سرب بالاتر و فلز آرسنیک پایینتر از حد استاندارد بوده است.
مقدمه
بررسی ویژگیهای کمی و کیفی منابع آب از ارکان اساسی توسعه پایدار و اعمال مدیریت صحیح در زمینههای مختلف محیطزیست، شیلات و کشاورزی است . - Karr , 1998 - تحولات ایجاد شده در بخشهای صنعتی و کشاورزی و ارتقاء سطح زندگی بشر در دهههای اخیر، کاربرد فلزات سنگین را در زمینههای مختلف اجتناب ناپذیر نموده است. فلزات سنگین که به روش های مختلف نظیر استخراج، فرآیند ذوب، احتراق مواد سوختی و صنعتی شدن به محیط زیست راه یافته اند، از مسیرهای گوناگون مانند نزولات جوی، تخلیه مواد زائد، ن شت اتفاقی مواد نفتی، تخلیه آب توازن ک شتی، تخلیه فاضلابهای صنعتی، کشاورزی و خانگی و فرسایش خاک به محیطهای آبی راه مییابند و در بافتها و اندامهای ماهی تجمع مییابند ونهایتاً وارد زنجیره غذایی میشوند . - Al-Yousuf et
al., 2000; Filazi et al., 2003; Amini Ranjbar and Sotoodenia, 2005 - آر سنیک به شدت سمی ا ست و جذب مقادیر زیاد آن سبب بروز علائم گوار شی می شود. اختلالات قلبی و عروقی، سی ستم اع صاب مرکزی و مرگ از عوارض دریافت آر سنیک میبا شد. اختلال در کار مغز ا ستخوان، بزرگ شدن کبد و آن سفالوپاتی در افراد آلوده به این سم دیده می شود. سرب حتی در مقادیر ناچیز سبب اختلال در یادگیری، بیشفعالی و کمتوجهی در کودکان و کاهش بهره هو شی می شود. از د ست رفتن حافظه، تأخیر در زمان واکنش و کاهش سطح فراگیری، از عوارض م صرف طولانیمدت مواد غذایی حاوی سرب میبا شد.
- Abou- Elnage et al., 2005 - ماهیها موجودات مناسبی برای برنامههای کنترل فلزات سنگین در محیطهای دریایی هستند، زیرا نمونهبرداری، آمادهسازی نمونهها و نیز آنالیز شیمیایی آنها سادهتر، سریعتر و کم هزینهتر میبا شد . - Jaffar et al. , 1998 - از جمله تحقیقات م شابه در این زمینه میتوان به بررسی میزان فلزات در دوکفهایهای دریایی، ماهیان و رسوبات ساحلی خلیج فارس و خلیج عمان است که بیشترین میزان فلزات در رسوبات و کمترین آن در بافت ماهی بهدست آمد.
- Mora et al., 2004 - مطالعه دیگر بررسی اثرات آلودگی نفتی در حوزه شمالی خلیج فارس بر میزان تجمع فلزات سنگین نیکل، سرب، کادمیوم و انادیوم در بافت عضله ی ماهی حلو اسفید ا ست که میانگین غلظت فلزات سنگین سرب و کادمیوم در بافت ع ضله ماهیان شاهد کمتر و غلظت فلز سنگین وانادیوم بی شتر از حد مجاز استاندارد برای مصارف انسانی تشخیص داده شدند - عریان و همکاران، . - 1389 بنابراین پژوهشهایی که درزمینهی آلودگی فلزات سنگین در اکوسیستمهای آبی انجام میشوند از دیدگاه سلامت انسان و بهداشت عمومی بسیار مهم هستند.
از طرفی در این پژوهشها حفظ حالت توازن اکوسیستمهای آبی به عنوان هدف ثانویه مدنظر است. لذا با توجه به گسترش فعالیتهای نفتی، صنعتی و کشاورزی در منطقه بوشهر که همواره با افزایش آلودگی زیست محیطی همراه میباشد و همچنین ارزش اقتصادی و تغذیهای ماهیان هامور و گیش، این تحقیق با هدف اندازهگیری غلظت فلزات سنگین آرسنیک و سرب در بافت عضله موجود در این ماهیان در بندر بوشهر انجام پذیرفت.
مواد و روشها
در این تحقیق، 15 عدد از دو گونه بالغ، هامور منقوط قهوهای - Epinephelus chlorostima - و گیش گوژپشت - Alectis indicus - ، در ماههای مهر و آبان از صید پره در منطقه دیلم و گناوه نمونهگیری شد. نمونهها درون فلاکس یخ به آزمای شگاه تحقیقات شیلات منتقل شدند. پس از ثبت شاخصهای زیستسنجی، 10 گرم از بافت عضله ماهیان جهت انجام عمل هضم شیمیایی جدا شد. بافت ع ضله در بالن قرار داده شد و سپس 50 سی سی آب مقطر H2O2 و 50 سی سی ا سید نیتریک به آن ا ضافه شد.
نمونهها با کاغذ فیلتر واتمن شماره یک فیلتر شده و سپس محلول صاف شده با آب دیونیزه به حجم حدود 50 سیسی رسانده شد و داخل تیوپهای ه ضم، جداگانه ریخته شد . - Moopam 1983 - سپس جهت اندازهگیری غلظت فلزات سنگین - Pb, As - از د ستگاه جذب اتمی شعله ای مدل Germany AAS4 Zeiss مجهز به سی ستم کوره گرافیکی ا ستفاده شد - -Standard methods USA 2005:100 . - 200 دادهها برای تجزیه و تحلیل پس از نرمالسازی، با استفاده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف از آزمون واریانس یک طرفه ANOVA و مقایسه بین میانگینها با آزمون دانکن به کمک نرمافزار SPSS 0.18 و برای رسم نمودار نیز از نرمافزار EXCEL 2007 در سطح اطمینان %95 استفاده شد.
نتایج
نتایج نشان داد که کمترین و بیشترین میزان تجمع فلز آرسنیک در بافت عضله ماهی هامور برابر با 0/04 و 0/06 میکروگرم بر گرم وزن خ شک و در بافت ع ضله ماهی گیش نیز به ترتیب 0/18 و 0/28 میکروگرم بر گرم وزن خ شک و همچنین کمترین و بی شترین میزان تجمع فلز سرب در بافت ع ضله ماهی هامور برابر با 0/32 و 0/36 میکروگرم بر گرم وزن خ شک و در بافت ع ضله ماهی گیش نیز به ترتیب 3/5 و 4 میکروگرم بر گرم وزن خشک به دست آمد.
بر اساس نتایج آماری بهدستآمده میانگین و انحراف از معیار بافاصله اطمینان در سطح 95 درصد برای فلز آرسنیک در بافت عضله ماهی هامور منقوط قهوهای به میزان 0/11 ± 0/01 میکروگرم بر گرم وزن خشک و در ماهی گیش گوژ پشت به میزان 0/09 ± 0/01 میکروگرم بر گرم وزن خشک و برای فلز سرب در بافت ع ضله ماهی هامور منقوط قهوهای برابر 1/34 ± 0/20 میکروگرم بر گرم وزن خ شک و در ماهی گیش گوژ پ شت به میزان ± 0/25 1/77 میکروگرم بر گرم وزن خشک اندازهگیری گردید. بر اساس آزمون T-test بین میزان فلز آرسنیک و سرب در بافت عضله ماهی هامور و گیش اختلاف معنیداری وجود دارد . - P<0/05 -
بحث
در این مطالعه ع ضله به عنوان اندام هدف انتخاب شد چراکه نقش مهمی در تغذیه ان سان دارد و لزوم اطمینان از سلامت آن جهت مصرف، از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. فلزات سنگین ازجمله آلایندههای پایدار زیست محیطی هستند که مواجه شدن انسان با بعضی از آنها از طریق هوا، آب و مواد غذایی میتواند مسمومیتهای مزمن وبعضاً حاد خطرناکی را ایجاد نماید که ازجمله آنها میتوان به فلزاتی نظیر آرسنیک و سرب اشاره کرد. فلزات سنگین در یک مقیاس وسیع، از منابع طبیعی و انسان ساخت وارد محیط زیست میشوند.
میزان ورود این فلزات به محیط زیست، بسیار فراتر از میزانی است که بهوسیله فرآیندهای طبیعی برداشت می شوند؛ بنابراین تجمع فلزات سنگین در محیط زی ست قابل ملاحظه ا ست. سی ستمهای آبی بهطور طبیعی دریافت کننده نهایی این فلزات هستند. آلایندههایی که در آب یافت میشوند، ناشی از پسابهای واحدهای صنعتی، کشاورزی، حملونقل، مواد حاصل از سوختن سوختهای ف سیلی، هیدروکربنهای نفتی و رنگی، سموم، ح شرهکشها، پ سابهای رادیواکتیو، فر سایش زمین، ف ضولات انسانی و دامی و پساب ناشی از پرورش دام میباشد که باعث تخریب و درنتیجه نابودی محیط زیست آبی میشوند.
- طراوتی و همکاران، . - Sekhar et al., 2003 :1391 ماهی هامور و گیش جز ماهیان گوشتخوار محسوب میشوند - صادقی، - 1380، ماهیان شکارچی و گو شتخوار در انتهای زنجیره غذایی اکولوژیکی قرار دارند و بنابراین غذای آنها حاوی مقادیری از فلزات سنگین درنتیجه تجمع زی ستی - Bioaccumulation - و بزرگنمایی زی ستی - Biomagnification - میباشد - عسکری ساری و ولایتزاده، . - 1393 بندر بوشهر یکی از مهمترین بنادر صیادی و تجاری خلیج فارس میباشد و ازجمله عواملی که سبب ایجاد آلودگی در این منطقه میشود.
