بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از انجام این تحقیق بررسی تأثیر دزهای مختلف پرتو گاما - دُز صفر به عنوان شاهد، 100، 200، 300 و 400 گری - بر برخی خصوصیات رشدی اولیه به منظور تعیین دُز مناسب پرتوتابی گاما در گندم سرداری بود. طبق تعریف مناسبترین دُز در اصلاح موتاسیونی، دُزی است که موجب 50 درصد کاهش بقا و یا 30 درصد کاهش رشد نسبت به شاهد میشود.
به این منظور آزمایشی بر اساس طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط آزمایشگاه و گلخانه انجام شد. تجزیه دادهها در آزمایش جوانهزنی نشان داد غیر از صفت سرعت جوانهزنی اختلاف معنیداری در تمامی صفات بررسی شده شامل طول ریشهچه، طول ساقهچه، وزن تر ریشهچه، وزن تر ساقهچه، وزن خشک ریشهچه و وزن خشک ساقهچه مشاهده میشود.
تجزیه دادهها در آزمایش گلخانه نیز اختلافی معنیدار برای ارتفاع گیاه و درصد بقا نشان داد. بر اساس برازش بهترین مدل رگرسیونی و تجزیه پروبیت دُزی که موجب 50 درصد کاهش بقا و یا 30 درصد کاهش رشد نسبت به شاهد میشد، تعیین گردید. در رقم سرداری این دُز در محدوده بین 200 تا 300 گری قرار داشت. با به کار بردن این محدوده از دُز پرتو گاما، میتوان تنوع ژنتیکی مناسبی را جهت استفاده در برنامههای اصلاحی گندم ایجاد نمود.
مقدمه
گندم یکی از مهمترین و اصلیترین محصولات جهان است که بیشترین سطح زیر کشت را در سراسر جهان به خود اختصاص داده است. در ایران نیز گندم از نظر تولید و سطح زیر کشت مهمترین محصول کشاورزی است و افزایش محصول آن روز به روز مورد توجه قرار گرفته است و از نظر اقتصادی و تأمین غذای اصلی مردم از اهمیت بسیاری برخوردار است
استفاده از پرتوتابی هستهای، تحقیقات متداول در علوم کشاورزی را متحول نموده است. بهبود در اصلاح گیاهان تنها زمانی میتواند ایجاد شود که تنوع کافی برای صفت مورد نظر در دسترس اصلاحگر باشد، لذا پرتوتابی هستهای میتواند با ایجاد ژرمپلاسم غنی از تنوع ژنتیکی نقش مهمی در اصلاح گیاهان ایفا کند. در میان جهشهایز فیزیکی، پرتو گاما معمولاً در اصلاح موتاسیونی مورد استفاده قرار میگیرد که در نتیجه فروپاشی رادیوایزوتوپهای کبالت - 60 Co - 60 و سزیم 137 - 137Cs - گسیل میشود
تعدادی از پارامترهای رادیوبیولوژیکی معمولاً در ارزیابیهای اولیه اثر پرتوتابی برای القا جهش استفاده میشود. استفاده از تغییرات فیزیولوژیکی مانند ممانعت از جوانهزنی بذر، طویل شدن ساقه و ریشه برای تشخیص اثر پرتوتابی بر دانه غلات و حبوبات گزارش شده است .
جهشهای القایی توسط پرتوتابی گاما در بهبود بسیاری از صفات مهم زراعی مانند کوتاه کردن طول دوره رشدی، مناسب شدن جهت تناوب و افزایش تحمل و مقاومت به تنشهای زنده و غیرزنده در گیاهانی همچون گندم، برنج، جو، پنبه، بادام زمینی و لوبیا گزارش شده است
این پژوهشبه منظور مطالعه تأثیر دُزهای مختلف پرتوهای گاما بر خصوصیات رشدی اولیه و باهدف تعیین دُز مناسب پرتو گاما به جهت ایجاد لاینهای جهشیافته مطلوب در رقم گندم نان سرداری به انجام رسید.
مواد و روش ها
نحوه تیماردهی بذرها
این مطالعه در سال 92 در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. بذرهای رقم سرداری گندم پس از تنطیم رطوبت 14 درصد - با استفاده از دسیکاتور - ، توسط پرتو گاما - منبع کبالت - 60در دُزهای صفر - شاهد - ، 100، 200، 300 و400 گری در پژوهشکده تحقیقات کشاورزی، پزشکی و صنعتی سازمان انرژی اتمی پرتوتابی شد. پرتوتابی برای هر تیمار طبق فرمول زیر قابل محاسبه است.
زمان پرتودهی - ثانیه - = مقدار مورد نظر هر تیمار - گری - تقسیم بر شدت چشمه - گری در ثانیه -
آزمایش جوانهزنی
این آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار که هر تکرار شامل یک پتریدیش با 30 بذر اجرا شد. پتری دیشها در انکوباتور در دمای 20 ± 2 درجه سانتیگراد نگهداری گردید و صفات درصد جوانهزنی، سرعت جوانهزنی - بر اساس مدت زمانی بر اساس ساعت که 50 درصد بذرها جوانهزنی کنند - ، طول ریشهچه، طول ساقهچه، وزنتر ریشهچه، وزنتر ساقهچه، وزن خشک ریشهچه و وزن خشک ساقهچه اندازهگیری شد.
آزمایش گلخانه
آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار و هر تکرار شامل یک گلدان با 10 بذر اجرا شد. صفات درصد بقا و ارتفاع گیاه، سه هفته پس از کاشت اندازهگیری شد.
تجزیه و تحلیل آماری
داده ها با استفاده از نرم افزارهای SAS 9.1.3 و Minitab 16 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
نتایج
نتایج تجزیه واریانس و تجزیه همبستگی ساده
تجزیه واریانس دادهها در آزمایش جوانهزنی نشان داد غیر از صفت سرعت جوانهزنی اختلاف معنیداری در تمامی صفات بررسی شده شامل طول ریشهچه، طول ساقهچه، وزن تر ریشهچه، وزن تر ساقهچه، وزن خشک ریشهچه و وزن خشک ساقهچه مشاهده گردید
تجزیه واریانس دادهها در آزمایش گلخانه نیز نشان داد که اختلاف بسیار معنیداری بین تیمارها برای صفات ارتفاع گیاه و درصد بقا وجود دارد - جدول . - 2 نتایج حاصل از تجزیه همبستگی نشان داد که در بین تمامی صفات بالاترین ضریب همبستگی مربوط به وزن تر و وزن خشک ساقهچه - 0/96 - و همچنین وزن تر و وزن خشک ریشهچه - 0/96 - بود و کمترین ضریب همبستگی بین درصد جوانهزنی و سرعت جوانهزنی - 0/1 - وجود داشت
جدول -1 تجزیه واریانس صفات در آزمایش جوانه زنی
جدول -2تجزیه واریانس صفات در آزمایش گلخانه
