بخشی از مقاله
چکیده
به دلیل اینکه بذرهاي بادام زمینی در زیر خاك تشکیل میشوند، در صورت عدم برداشت به موقع دستخوش زوال شده و افت خصوصیات کیفی در بذرها مشاهده خواهد شد. بنابراین هدف از این مطالعه رسیدن به یک رابطه تجربی ساده و تعیین مناسبترین زمان برداشت از طریق ارزیابی خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک غلافها و بذرها و همچنین کیفیت بذر در دو تاریخ کشت زودهنگام و دیرهنگام است. آزمایش در قالب طرح بلوكهاي کاملاً تصادفی در مزرعه پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی گرگان انجام شد. غلافها پس از رسیدن به حداکثر گلدهی به صورت هفتگی برداشت شدند.
غلاف ها و بذرهاي تاریخ کشتهاي مختلف در 50 تا 60 روز پس از حداکثر گلدهی به طور معنی داري از سایر تاریخهاي نمونه برداري و پس از رسیدن به حداکثر اندازه کوچکتر بودند. رنگ غلاف و بذرهاي داخل آن پس از گذشت 110 روز تغییر رنگ داده و قهوهاي شدند. در این زمان وزن خشک بذر - SDW - به حداکثر میزان خود رسیده و محتواي رطوبت بذر - SMC - نیز به مناسبترین میزان جهت برداشت میرسد. حداکثر قدرت و درصد جوانه زنی بذر در دو تاریخ کشت زودهنگام و دیرهنگام به ترتیب پس از 120 و 80 روز از گلدهی مشاهده میشود. بنابراین برداشت بادام زمینی را میتوان حدود یک هفته بعد از رسیدگی فیزیولوژیک و با رسیدن به رطوبت 30 درصد انجام داد، بدون اینکه بر عملکرد آن تاثیر نامطلوبی داشته باشد.
مقدمه
بادام زمینی یکی از مهمترین گیاهان دانه روغنی خانواده نخود که به طور گستردهاي در شمال ایران مورد کشت و کار قرار می گیرد. دانههاي سرشار از روغن و پروتئین آن بخش عمدهاي از نیاز تغذیهاي کشورهاي در حال توسعه را تامین میکنند. با این وجود به دلیل رشد بذر و غلاف بادام زمینی در زیر خاك تولید آن با مشکلاتی از نظر افت کیفیت در اثر مواجه شدن با بارندگی انتهاي فصل مواجه است. با تاخیر در برداشت در اثر رطوبت بالاي خاك غلافها از پایک جدا میشود و یا به دلیل عدم وجود خواب، بذرها جوانه زده و دستخوش زوال میشوند - - . برداشت زودهنگام نیز موجب افت کیفیت و عملکرد بذر میشود. بر همین اساس هدف از این مطالعه تعیین زمان مناسب برداشت به منظور اجتناب از افت کیفی و کمی بذر است.
در این راستا بیشتر محققان بر تغییرات رنگ غلاف، زمان رسیدگی، محتواي رطوبتی و درجه روز رشد - GDD - تاکید می کنند
ندوا و نیکلوا - 1999 - محتواي رطوبتی بذر را یک شاخص دقیق در تعیین رسیدگی فیزیولوژیک بذر میدانند. علاوه بر این الیاس و کاپلند - 2001 - بیان کردند که مرحله نموي بذر بر کیفیت بذرهاي برداشت شده تاثیرگذار است از این رو برداشت به موقع مشکلات ناشی از برداشت غلافهاي بسیار رسیده یا نارس را کاهش میدهد.
برخی از آزمونهاي استاندارد شدهاي که جهت ارزیابی کیفیت بذر مورد استفاده قرار میگیرند شامل، وزن صد دانه، جوانهزنی استاندارد، پیري تسریع شده، آزمون سرما و آزمون هدایت الکتریکی هستند
تاکنون استفاده از معیار درجه روز رشد و ارتباط آن با تغییرات اندازه غلاف و بذر طی نمو و شاخصی در تعیین زمان مطلوب برداشت متداول نبوده است. میتوان از رنگ مشخصه رقم به عنوان شاخصی از زمان برداشت استفاده کرد ولی در تمامی گونه ها کاربرد ندارد بنابراین تغییر اندازه بذر و غلاف در مراحل مختلف نمو میتواند به عنوان شاخص سریعی در پیشبینی زمان برداشت در گونههایی باشد که قادر به استفاده از شاخص رنگ در تعیین زمان مطلوب برداشت نیستند.
مواد و روشها
بذرهاي بادام زمینی رقم NC2 در دو تاریخ کاشت زود هنگام و دیر هنگام 28 - فروردین و 17 خرداد - در قالب طرح بلوك هاي کاملاً تصادفی و در ردیفهایی با فاصله 0/5 متر و پلاتهایی به ابعاد 3×6 متر در سال 1392 در چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی طبیعی گرگان کشت شدند. پس از آماده سازي زمین، بذرهاي بادام زمینی رقم نورث کارولینا2 به صورت کشت شدند. نمونهبرداري پس از شروع تشکیل بذر در غلاف و به صورت هفتگی از 4 ردیف وسط هر کرت تا مرحله رسیدگی برداشت ادامه یافت. در هر نوبت نمونهبرداري 10 بوته به طور تصادفی انتخاب و پس از خارج کردن بذرها از غلاف 3 تکرار 50 بذري توزین شد و در داخل آون با دماي 103 درجه سانتیگراد به مدت 17 ساعت قرار گرفت
پس از خارج کردن بذرها از آون، وزن خشک آنها با ترازویی با دقت 0/001 توزین شد. شاخص GDD از زمان حداکثر گلدهی تا برداشت نهایی از رابطه زیر محاسبه شد
هدایت الکتریکی بذرها - EC - بر اساس دستورالعمل کتابچه قدرت بذر ISTA - ولینگتون، - 1969 و در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمون جوانه زنی استاندارد نیز با قرار دادن سه تکرار 50 بذري در حوله کاغذي مرطوب در دماي 25 درجه انجام شد AOSA - ، . - 1988 براي برازش رابطه بین پارامترهاي درصد جوانهزنی، رطوبت بذر و هدایت الکتریکی با روز پس از گلدهی از مدل دو تکهاي استفاده شد. به همین منظور نرم افزار SAS مورد استفاده قرار گرفت و رسم نمودارها نیز در نرم افزار Excel انجام شد.
نتایج و بحث
تغییرات تدریجی رنگ غلاف و بذر طی مراحل مختلف نمو ثبت شد - جدول . - 1 در درجه روز رشدهاي پایین رشد غلاف کمتر بوده و به تدریج با پیشرفت نمو و درجه روز رشدهاي بیشتر از حالت اسفنجی، آبدار و سفید به حالت چوبی و تیرهتر تغییر رنگ داده است. با نمو بیشتر غلافها شبکهاي و چوبی شده که در تاریخ کشت زود هنگام دیرتر از تاریخ کشت دیر هنگام است. در تاریخ کشت زود هنگام 111 پس روز از گلدهی که معادل تجمع 1211 درجه روز رشد است، جداره داخلی غلاف چوبی و نازك شده و دراین زمان رطوبت بذر 30- 40 درصد تخمین زده شده است. در این مرحله اندوخته غذایی تجمع یافته در بذر حدود 800 میلیگرم است و جوانهزنی بذرها حدود 60 درصد میباشد. نتایج حاصل از نشت الکترولیت بذر نیز حاکی از آن است که بذرها در این مرحله از نمو، ساختارهاي ضروري جهت انسجام پوسته بذر را تشکیل دادند، به طوريکه با توجه به نمودار دوتکهاي رسم شده نشت الکترولیتها بذر تا پایان مرحله رسیدگی روند ثابتی دارد.
شاخصهاي قابل مشاهده مانند رنگ غلاف و بذر نیز براي نعیین زمان مناسب برداشت مورد استفاده قرار میگیرند
اندازهگیري صفات فیزیولوژیک مانند وزن خشک بذر، رطوبت بذر یا کیفیت بذر جهت پیشبینی زمان دقیق برداشت اغلب زمانبر و دشوار هستند. از این رو روشهاي مبتنی بر بررسی ویژگیهاي قابل مشاهده این نقیصه را جبران می کند. برخی محققان بیان کردند که استفاده از درجه روز رشد ممکن است بهترین روش براي تعیین مناسبترین زمان برداشت بذر نباشد، زیرا GDD در سالهاي مختلف متفاوت است
در این مطالعه GDD تجمع یافته در تاریخ کشت زودهنگام و دیرهنگام در زمان رسیدگی فیزیولوژیک - حداکثر جوانهزنی - به ترتیب معادل 1300 و GDD 941 است. بنابر این میتوان مشاهده کرد که تاریخ کشتهاي دیرهنگام با دریافت GDD کمتر مراحل نموي را خود را با سرعت بیشتري تکمیل میکنند.
با نمو بذر و افزایش وزن خشک بذر، محتواي رطوبتی بذر به طور معنیداري نسبت به مراحل اولیه نمو کاهش مییابد - شکل 1، الف - . بیشترین میزان تجمع مواد اندوخته در بذر در تاریخ کشت زودهنگام پس از گذشت 188 روز از گلدهی - معادل دریافت - GDD 1298 و در تاریخ کشت دیر هنگام پس از گذشت 80 روز از گلدهی - معادل دریافت - GDD 847 مشاهده شد. این زمان مصادف با کاهش محتواي رطوبتی بذر به حدود 30 تا 40 درصد است که این میزان رطوبت جهت برداشت بذرهاي بادام زمینی با کیفیت مطلوب است.
میانگین محتواي رطوبت بذر در اوایل مراحل نمو حدود 70 تا 80 درصد است و با پیشرفت نمو و افزایش اندوخته غذایی در بذر کاهش مییابد. با توجه به شکل -1 - الف - افت رطوبت بذر در تاریخ کشت زودهنگام طی یک دوره 60 روزه است و پس از آن ثابت میماند در حالیکه در بذرهایی که دیرهنگام کشت شدند افت رطوبت بذر در یک دوره 30 روزه حادث میشود که میتوان آن را به کوتاه شدن دوره رشد زایشی به دلیل درجه حرارت بالا در زمان کاشت و نمو بادام زمینی مرتبط دانست. تغییر در وزن خشک بذر میتواند ناشی از نقل و انتقال مواد پرورده از برگ ها به بذرها باشد که موجب کاهش معنیداري در میزان محتواي رطوبتی بذر خواهد شد
تحقیقات فراسر و همکاران - 1982 - نیز نشان میدهد که محتواي رطوبتی بذر نسبت به وزن خشک بذر شاخص دقیقتري جهت تعیین زمان رسیدگی فیزیولوژیک است. در این مطالعه مشاهده شد که زمانی که بذرها به حداکثر وزن خشک میرسند رطوبت بذر نیز در هر دو تاریخ کشت زودهنگام و دیر هنکام در حداقل میزان خود است. با این حال باید توجه داشت که بذرهایی که به صورت دیرهنگام کشت میشوند مواد تجمع یافته کمتري نسبت به بذرهاي کشت شده در تاریخ زودهنگام دارند. هدایت الکتریکی بذر نیز با پیشرفت نمو بذر به سرعت کاهش مییابد.
با توجه به نتایج به دست آمده پس از گذشت 100 روز از گلدهی، هدایت الکتریکی بذرها روند ثابتی مییابد و اختلاف هدایت الکتریکی پس از آن معنی دار نیست. در این زمان بذرهاي کشت شده به صورت زودهنگام هنوز به مرحله رسیدگی فیزیولوژیک و رسیدگی وزنی نرسدهاند در حالی که بذرهاي کاشته به صورت زودهنگام، هر دو مرحله رسیدگی وزنی و رسیدگی فیزیولوژیک را پشت سر گذاشتهاند. بر اساس گزارشهاي به عمل آمده EC با جوانه زنی بذر رابطه معکوس دارد
بر اساس وزن خشک بذر، زمان مطلوب براي برداشت بذر را میتوان 120 روز پس از گلدهی در نظر گرفت. در این زمان جوانهزنی بذر نیز در دو تاریخ کشت زودهنگام و دیر هنگام حداکثر است.
