بخشی از مقاله
چکیده
در پژوهش حاضر، با هدف تعیین تقویم زمانی مناسب جهت حضور کاروانهای راهیان نور در جنوبغرب خوزستان، شرایط زیست اقلیمی منطقه بر اساس شاخصهای متوسط نظر پیش بینی شده - - PMV و دمای معادل فیزیولوژیک - - PET با استفاده از داده های آماری 25 ساله - 1986 - 2010 - ایستگاههای همدید آبادان و مورد بررسی قرار گرفت. بررسیها نشان داد که منطقه در طول سال با داشتن تنوع بیوکلیمایی، از شرایط داغ نسبتاً خنکی برخوردار است؛ طی فصول بهار و تابستان از محدوده آسایش زیست اقلیمی خارج است؛ در اواخر پاییز و سراسر زمستان بهترین شرایط آسایش اقلیمی برای انجام فعالیتهای محیطی و گردشگری در منطقه فراهم است.
عمده ترین محدودیت زیست اقلیمی و گردشگری منطقه مربوط به تنش گرمایی طولانی مدت 7 - ماهه - است. در هیچیک از ماههای سال تنش سرمایی بسیار شدید در منطقه وجود ندارد. بر این اساس جهت حضور کاروانهای راهیان نور در مناطق عملیاتی جنوب غرب استان، ماههای دی و بهمن با برخورداری از شرایط منحصر بفرد آسایش انسانی در اولویت اول و ماههای دی و بهمن با داشتن تنش سرمایی اندک در رتبه دوم قرار می گیرند.
1 مقدمه
گردشگری پدیدهای کهن است که از دیرباز در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج در مراحل تاریخی مختلف به موضوعی فنی، اقتصادی، اجتماعی و بومشناختی تبدیل شده است - رضوانی،37،. - 1374 امروزه گردشگری بزرگترین و متنوعترین صنعت دنیا به حساب میآید و با 200 میلیون نفر شاغل، گردش مالی سالانهی آن به حدود 5/4 تریلیون دلار میرسد، به بیان دیگر این فعالیت 8 درصد کل اشتغال جهانی را به خود اختصاص میدهد، در حالی که درآمد جهانی حاصل از گردشگری همه ساله بالغ بر میلیاردها دلار است، کشور ایران که از نظر تنوع زیستی جزو 5 کشور اول جهان و از نظر میراث فرهنگی و تاریخی جزو 10 کشور برتر جهان میباشد، با این حال نتوانسته است سهم قابل توجهی از این صنعت جهانی را به خود اختصاص دهد.
شناخت پتانسیل های طبیعی، بعنوان بستر فعالیت های انسانی پایه و اساس غالب برنامه ریزی های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل میدهد. در این راستا ویژگیهای اقلیمی و عناصر غالب آن در پراکندگی فضایی و شکلگیری رفتار محیطی جوامع انسانی نقش تعیین کنندهایی ایفا میکنند تا آنجا که امروزه مطالعات و بررسی های بیوکلیمای انسانی، پایه و اساس برنامه ریزی های شهری، عمرانی، سکونتگاهی، معماری، جهانگردی و غیره است - شبانکاری،. - 1392 یکی از عوامل مؤثر بر زندگی، آسایش و سلامتی انسان، شرایط جوی و اقلیمی است که امروزه در قالب شاخه ای از علم با عنوان زیست اقلیم انسانی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد - محمدی،. - 73 :1387 بیوکلیماتولوژی، علم مطالعه و ارزیابی تأثیر آب و هوا بر روی موجودات زنده اعم از گیاهان، جانوران و انسان است.
با توجه به این گرایش منظور از شرایط آسایش، مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی برای80 درصد از افراد مناسب باشد؛ یا به عبارت دیگر انسان در آن شرایط احساس گرما و سرما نکند. حالت خنثی بودن حرارتی نیز شرایطی است که ارگانیسم انسانی می تواند بیلان حرارتی خود را به بهترین شکل موجود حفظ کند، بدون اینکه دچار کمبود یا مازاد انرژی شود. در شکلگیری شرایط آسایش انسان از دیدگاه اقلیمی چهار عنصر دما، باد، رطوبت و تابش نقش عمدهای دارند. در این این عناصر دما و رطوبت تأثیر بیشتری در سلامت و راحتی انسان دارند و به همین دلیل بیشتر مدلها و شاخص های سنجش آسایش انسان بر این دو عنصر استوار شده است.
طی سالهای اخیر روش ها و مدلهای گوناگونی برای شناخت و درجه تأثیر عناصر اقلیمی بر روی ارگانیسم انسان ابداع شده است و در مورد سنجش شرایط آسایش و راحتی انسان پژوهش های متعددی انجام شده است. قدیمیترین مطالعات شامل مطالعه مدل اولگی است که در دههی شصت با ارائهی نمودار زیست اقلیمی به تعیین نقش جداگانه و مشخص عوامل پرداخت. او بر اساس آزمایشها و محاسباتی که در چهار منطقه مختلف اقلیمی آمریکا انجام داد، نتیجه گرفت که نیاز به ظرفیت و مقاومت حرارتی مناطق یکسان نیست. در همین دهه گیونی نمودار بیو کلیمایی را ارائه کرد. - ترجونگ3، - 1966 تقسیم بندی بیوکلیمایی را مطرح کرد و طی آزمایشهای متعددی که روی انسان انجام داد، حاصل آن را به صورت نمودار ارائه کرد.
- هونام4، - 1967 نیز با استفاده از شاخص دمای مؤثر، آسایش اقلیمی شهر »آلیس اسپرینگز«5را مورد مطالعه قرار داد و مشاهده کرد که قسمت قابل توجهی از فصل گرم سال در این شهر از لحاظ آسایش اقلیمی نامساعد است. - بوگا6 ، - 2003 به منظور تعیین شاخصهای قابل اطمینان برای حفاظت از فشارهای حرارتی در نیجریه، شاخصهای مختلف از جمله شاخص ماهانی، اوانز، نمودار زیست اقلیم و حرارت مؤثر را با هم مقایسه کردند. - موریلون-گالوز7 ، - 2004 اطلس بیوکلیمای انسانی مکزیکو را با تحلیل داده های اقلیمی دوره 1951-1980م. و براساس شاخصهای الگی و گیونی تهیه کردند.
- بودن و گراب8، - 2005 نیز به بررسی آسایش حرارتی در پنج شهر تونس از دو منطقه پرداختند. آنها در تحقیق خود از حدود 200 نفر در خصوص شرایط زندگی طبیعی خود در محیط کار و محل زندگی در هر ماه از یک سال سوال کرده و نتایج آن را با شاخصهای آسایش حرارتی مقایسه کردند. نتایج مطالعه نشان دهنده وجود ارتباط معنیدار بین شرایط آسایش حرارتی اعلام شده با شاخصهای آسایش حرارتی بوده است.
- توی9، - 2007 به مطالعه و تعیین آسایش بیوکلیماتیک در شهر ارزروم در سه منطقه شهری، روستایی و شهری جنگلی ترکیه پرداختند و نتیجه گرفتند که مناطق شهری جنگلی سازگاری بیشتری با شاخص آسایش حرارتی مورد استفاده دارد. در سالهای اخیر مطالعه اقلیم شناسی استراحتی اریزونای آمریکا - هارتز10، - 2006، مطالعه آسایش حرارتی در دریاچه سان مون11 تایوان - لین و ماتزاراکیس12، - 2008 و تعیین آسایش زیست اقلیمی در مسیر ارض روم با سیستم اطلاعات جغرافیایی - زنگین13، - 2009 انجام شده است. مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی اقلیم گردشگری کشور دارای تنوع موضوعی خاص می باشد.
بخشی از این مطالعات به ارزیابی اقلیم زیستی محض پرداخته و شرایط راحتی انسان را در ایام مختلف سال در مناطق مورد مطالعه خود تبیین نموده اند؛ مانند: - کاویانی، - 32:1372، - جهانبخش ، - 68:1377، - پاینده ، - 73:1384، - ذوالفقاری، - 129:1386، - محمدی و سعیدی، - 45:1387 و - محمودی ، - 44:1387 و - ناظم السادات و مجنونی هریس، . - 71:1387 گروه دیگری از مطالعات نیز به بررسی اقلیم زیستی کشور در رابطه با فعالیت گردشگری پرداختهاند مانند: - بذرپاش، - 94:1387، - ساری صراف، - 63:1389، - فرج زاده و احمد آبادی، - 32:1389 و - فرج زاده و ماتزارکیس14،. - 545:2009 مناطق عملیاتی جنوبغرب به لحاظ وجود تنوع و تعدد جاذبه های معنوی، جنگی، طبیعی و صنعتی ازشرایط منحصربه فرد گردشگری بویژه برای راهیان نور برخوردار است.
بر این اساس ضمن تاکید بر ضرورت شناخت و ارزیابی اقلیم آسایش آن، در پژوهش حاضر سعی شده است تا ضمن بهره گیری از معتبرترین مدلهای تجربی، شرایط اقلیم زیستی مناطق یاد شده از نظر کیفیت حرارتی و آثار فیزیولوژیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و الگوی مناسبی به منظور تعیین درجه آسایش - راحتی - ، یا عدم آسایش در طول ماهها و فصول مختلف برای برنامهریزی محیطی و گردشگری ارائه گردد.
