بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از راههاي کم هزینه جهت افزایش ماده آلی خاك اعمال تناوب و استفاده صحیح از بقایاي گیاهی است. این تحقیق در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با نه تیمار و چهار تکرار در کرتهاي ثابت با تناوب گندم -چغندرقند طی دو دوره تناوبی اجرا شد. بیشترین عملکرد ریشه و قند خالص چغندرقند از تیمار هفت - تمامی کلش بدون خرد کردن + نیتروژن + شخم 30 تا 35 سانتی متري - به ترتیب به مقدار 61/69و 9/03 تن در هکتار و کمترین آن از تیمار یک - سوزاندن کلش - و برابر با 51/22 و 7/36 تن در هکتار بدست آمد.
بیشترین و کمترین درصد قند ریشه نیز به ترتیب به مقدار18/2 و 17/11 درصد در تیمار چهار - خرد کردن تمامی کلش + نیتروژن + شخم 15 تا 20سانتیمتري - و شش - تمامی کلش بدون خرد کردن + نیتروژن + شخم 15 تا 20 سانتیمتري - مشاهده شد. بیشترین میانگین نسبت کربن آلی به نیتروژن کل خاك مربوط به تیمار پنج - خرد کردن کل کلش + نیتروژن + شخم 30 تا 35 سانتیمتري - ، و برابر با 6/8 و کمترین میانگین این نسبت مربوط به تیمار یک و برابر با 3/46 بود.
اثر خرد کردن کلش در پوسیده شدن آن، از نصف کردن کلش، عمق شخم و یا مصرف نیتروژن بیشتر بود. براي مدیریت بهینه کلش باید ابتدا آن را خرد کرده سپس نسبت به انجام یک نوبت آبیاري اقدام نمود. در مهر ماه گندمی را که به اندازه کافی رشد کرده، به همراه مصرف کود نیتروژن به میزان 50 تا 100 کیلوگرم اوره و مصرف حدود 100 تا 150 کیلوگرم گوگرد در هکتار توسط شخم عمیق به زیر خاك برده شود. به این روش کلش گندم براي کاشت چغندرقند، مشکلی ایجاد نخواهد کرد از طرفی به مرور ماده آلی خاك و خصوصیات کمی و کیفی آن بهبود خواهد یافت.
مقدمه
تحقیقات زیادي در ارتباط با اثر مفید مواد آلی از جمله کود دامی و بکار بردن تناوب بر خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی انواع خاك و درنهایت بر کمیت و کیفیت محصولات زراعی از جمله چغندرقند انجام شده است .
همچنین با پایین بودن میزان مواد آلی و نیتروژن نیتراتی خاك، مصرف توأم کود شیمیائی نیتروژن و مواد آلی از جمله کود حیوانی - 5 - و کود سبز - - 3 باعث افزایش عملکرد شده است. از طرفی گزارشاتی مبنی بر عدم تاثیر کلش غلات در تناوب با چغندرقند بر افزایش عملکرد کمی و کیفی محصول گزارش شده است که علت آن فیتوتو کسینهاي آزاد شده در جریان تجزیه بقایاي گیاهی به خصوص کلش گندم گزارش شده است
چگونگی مدیریت بقایا بر بسیاري از خصوصیات خاك از جمله نفوذ سطحی، نفوذ عمقی، تبخیر، مقدار مواد آلی خاك، حساسیت به فرسایش و چرخه مواد غذایی تاثیر عمدهاي دارد. نوع و ترکیب شیمیایی بقایا در تعیین سرعت تجزیه آنها و میزان مشارکت آنها در مقدار مواد آلی پایدار خاك، مهم میباشد. کمتر بودن نیتروژن بقایا نسبت به کربن و یا بالا بودن نسبت C/N - بیشتر از - 30 به خصوص در بقایاي گیاهانی مانند ذرت و گندم، سرعت تجزیه را آهسته میکند زیرا در جریان فرآیند تجزیه، نیتروژن خاك، آلی شده و غیر قابل دسترس میگردد لذا فرآیند تجزیه نیاز به نیتروژن اضافی داشته، که با اضافه کردن کود شیمیایی تامین خواهد شد
به دلیل نبود مدیریت صحیح استفاده از بقایاي گیاهی و مشکلاتی که کشاورز در انجام عملیات قبل از کشت و یا در طول دوره داشت با آن مواجه میشود، به آتش زدن و نابودي این منبع ارزان و قابل دسترس ماده آلی اقدام میکند. بنابراین لازم است با استفاده از روشهاي صحیح علمی از هدرروي این منبع ماده آلی جلوگیري و راهکار مناسب را به کشاورز ارائه نمود.
مواد و روشها:
آزمایش در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با چهار تکرار در کرج به مدت چهار سال و با دو بار تکرار تناوب گندم-چغندرقند در کرتهاي ثابت، اجرا شد. قبل از کشت، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك اندازهگیري و بر اساس آن کود فسفر به زمین داده شد. سپس اقدام به کشت گندم رقم پیشتاز گردید. همچنین نیتروژن به صورت سرك در اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه مصرف شد. پس از مراحل داشت در سال بعد برداشت گندم انجام و عملکرد دانه و کلش محاسبه گردید.
جهت یکسانسازي در مناطق مختلف قطع ساقه گندم با کمباین، حدود 15 تا 20 سانتیمتر از سطح خاك انجام شد. پس از اعمال تیمار کلش شامل جمع آوري، خرد کردن، و عدم خرد کردن، در این کرتها آبیاري انجام و سپس کلش جمع شده توسط آب به صورت یکنواخت در سطح زمین پخش و نیتروژن خالص به میزان 15 کیلوگرم به ازاء هر تن کلش - عملکرد دانه = میزان کلش - و گوگرد گرانوله به مقدار 200 کیلو گرم در هکتار به طور یکنواخت مصرف گردید وسپس با گاوآهن برگرداندار شخم سطحی و عمیق به شرح زیر زده شد بنابراین تیمارهاي آزمایش به شرح زیر بود:
- 1 - سوزاندن کلش، آبیاري و سپس شخم باگاوآهن برگرداندار در عمق حدود 30 تا 35 سانتیمتر
- 2 - جمع آوري حدود 50 درصد کلش ریزش شده از کمباین، گاوآهن برگردان در عمق حدود 20 تا 15 سانتیمتر
- 3 - جمعآوري حدود 50 درصد کلش ریزش شده از کمباین، گاوآهن برگردان در عمق حدود 30 تا 35 سانتیمتر
- 4 - خرد کردن کلش با ساقه خردکن - روتیواتور و یا دیسک - به اندازه 5 تا 10 سانتیمتر، گاوآهن برگردان در عمق حدود 15تا 20سانتیمتر
- 5 - خرد کردن کلش با ساقه خردکن - روتیواتور و یا دیسک - به اندازه 5 تا 10 سانتیمتر، گاوآهن برگردان در عمق حدود 30 تا 35 سانتیمتر
- 6 - عدم جمعآوري یا خرد کردن کلش، گاوآهن برگردان در عمق حدود 20 تا 15 سانتیمتر
- 7 - عدم جمعآوري یا خرد کردن کلش، گاوآهن برگردان در عمق حدود 30 تا 35 سانتیمتر
- 8 - پخش بذر شبدر قبل از دو آب آخر گندم، آبیاري پس از برداشت گندم، برگردان با گاوآهن در عمق 15-20 سانتیمتر
- 9 - پخش بذر شبدر قبل از دو آب آخر گندم، آبیاري پس از برداشت گندم، برگردان با گاوآهن در عمق 30-35 سانتیمتر
لازم به ذکر است که درتیمارهاي مربوط به کاشت شبدر ، علیرغم این که شبدر سبز شده بود ولی به علت این که براي برداشت گندم لازم است این گیاه کاملا خشک شود، لذا شبدرها نیز کاملا خشک شد.
در طول دوره رشد مراقبتهاي لازم انجام و در زمان برداشت صفات کمی و کیفی ریشه چغندرقند همراه با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك اندازهگیري شد. نتایج با استفاده از نرم افزار SAS موردتجزیه واریانس قرار گرفت و میانگینها با آزمون دانکن در سطح پنج درصد مقایسه شدند.
نتایج و بحث:
بیشترین و کمترین عملکرد ریشه چغندرقند به ترتیب به مقدار 61/69 و 51/22 تن در هکتار به تیمار هفت و یک تعلق داشت. همچنین بیشترین و کمترین عملکرد قند خالص به میزان 9/03 و 7/36 تن در هکتار ازاین دو تیمار بدست آمد. در حالی که بیشترین و کمترین درصد قند به ترتیب به مقدار 18/2 و 17/11 درصد مربوط به تیمار چهار و شش بود. بیشترین میزان سدیم ریشه در تیمار یک و شش مشاهده شد و بقیه تیمارها داراي سدیم کمتري نسبت به این دو تیمار بودند بیشترین میانگین نسبت کربن به نیتروژن کل در تیمار پنج و شش مشاهده شد در حالی که کمترین مقدار این نسبت مربوط به تیمار یک - سوزاندن کلش - و به مقدار3/46 بود
وجود مواد آلی پوسیده باعث کاهش میزان سدیم ریشه میشود که به نوعی با عمق بیشتر شخم و یا خرد کردن ارتباط دارد بطوريکه وقتی کلش خرد نشده باشد و در عمق سطحی قرار گرفته باشد، پوسیدگی کمتر این کلش باعث افزایش سدیم ریشه شده است - تیمار شش - . و یا عدم وجود مواد آلی در خاك باعث افزایش سدیم ریشه میگردد - تیمار یک - .
همچنین نتایج میانگین درصد قند نشان میدهد، احتمالا تاثیر خرد کردن کلش بر پوسیده شدن آن از تاثیر نصف کردن کلش، عمق شخم و یا مصرف نیتروژن در پوسیده شدن کلش بیشتر است. در اینجا احتمالا این خرد شدن باعث تجزیه بهتر و در نهایت کاهش اثر سوء کلش نپوسیده - مواد آلی - بر درصد قند خواهد شد.
جدول -1 مقایسه میانگین مدیریتهاي مختلف بقایاي گندم در تناوب با چغندرقند بر عمکرد کمی وکیفی طی دو سال کشت چغندرقند در کرج
