بخشی از مقاله
چکیده
مقدار یک کیلوگرم بذر از رقم فجر برای کاشت در مزرعه، سه هفته قبل ازکاشت، مورد پرایمینگ با پلیاتیلنگلایکول %20 - PEG - ، کلریدپتاسیم %1 - KCl - ، کلریدکلسیم - CaCl2 - 0/5% هیدروفسفات پتاسیم و آب قرار گرفتند. بذرهای بدون تیمار نیز به عنوان شاهد استفاده شدند، سپس بذرها در معرض پیش تیمارهای بذری پرایمینگ به مدت 24 ساعت و در دمای 25 درجه سانتیگراد قرارگرفتند. آزمایش در مزرعه بهصورت طرح بلوک-هایکامل تصادفی با 3 تکرار و در زمینی به مساحت 600-700 مترمربع در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دشت ناز ساری اجرا گردید. نتایج نشان داد که تیمار کلرید پتاسیم - KCl - یک درصد از نظر اثر بر درصد سبز شدن، عملکرد بذری، تعداد بذر در خوشه سنبل در مقایسه با سایر تیمارها برتری نشان داد. افزون بر این بیشترین عملکرد بیولوژیکی نیز از بذرهاییکه با پلیاتیلنگلایکول 20 - PEG - درصد و کلرید پتاسیم - KCl - یک درصد تیمار شده بودند، بهدست آمد.
کلمات کلیدی: برنج، پرایمینگ، جوانهزنی، کشت مستقیم
مقدمه
قابلیت جوانهزنی و بنیه بذر از مهمترین ویژگی های مؤثر در استقرارگیاهچهها و عملکرد گیاهان میباشند. اینویژگیها را کیفیت فیزیولوژیکی بذر مینامند که به دو صورت عمده عملکرد گیاهان زراعی را تحت تأثیر قرار میدهند. اول اینکه با افزایشکیفیت بذرها، درصد سبز شدن گیاهچهها افزایش یافته و تراکم مطلوب بوته در دامنه وسیعی از شرایط محیطی فراهم میگردد. دوم آن که سرعت و یکنواختی ظاهرشدن گیاهچهها بهبود یافته و منجر به تولید گیاهان قوی میشود. این گیاهان میتوانند مقاومت بیشتری در برابر آفات و بیماریها و تنشهای محیطی داشته باشند و محصول بالاتری در واحد سطح تولید کنند.
ایران از جمله کشورهاییاست که در مناطق خشک و نیمه خشک قرار دارد، لذا استفاده بهینه از منابع آب در مصارف کشاورزی، مقابله در برابر بحران خشکسالی خواهد بود. نیاز آبی برنج از سایر غلات بیشتراست و مقدار آن تابع عوامل متعدد نظیر رقم، اقلیم و نوع کشت میباشد. با کاهش منابع آبی موجود برای آبیاری و کم شدن آب ورودی به شالیزارها، مخصوصاً درخشکسالیها، شرایطکشت و کار و تولید تغییرخواهد نمود، به همین دلیل نیاز به بررسی بیشتر برای آمادگی و مقابله با این شرایط لازم به نظر میرسد.
یکی از روش های اساسی صرفهجویی در مصرف آب جهت کاشت برنج این است که آنرا همانند گندم و یا ذرت بهصورت خشکهکاری کاشت. این روش تا 30 درصد مصرف آب را کاهش میدهد. در روش کاشت مستقیم، مصرف بذر مورد نیاز تا یک سوم در هکتار کاهش می یابد، علاوه بر صرفهجویی در بذر و آب، کاهش هزینههای خزانهکاری و به حداقل رسیدن آفات نیز از مزایای روش کاشت مستقیم است. اما جوانهزنی ضعیف، استقرار نامناسب و هجوم بالای علفهای هرز از مشکلات عمده درکاشت مستقیم برنج می باشد.
روشهایی جهت بهبود جوانهزنی بذرها شناخته شده که باعث کاهش مدت زمان ظاهرشدن، یکنواختی درظهور گیاهچه و بهبود استقرار گیاه در بسیاری از محصولات زراعی و باغی میگردند. که ازجمله آنها میتوان به هیدروپرایمینگ، اسموپرایمینگ و پرایمینگ بذرها با استفاده از تنظیم کننده های رشد اشاره نمود. پرایمینگ بذر باعث میشود فرآیندهای اصلی جوانهزنی شروع، اما مانع از خروج ریشهچه شود. در پرایمینگ، بذرها در محلولهای متفاوت با پتانسیل اسمزی بالا قرار می گیرند که مانع از جذب کافی آب توسط بذر و در نهایت مانع ازخروج ریشهچه میگردد. دراین مرحله بذرها آماده جوانهزنی زودهنگام هستند و زمانی که کاشته میشوند در مقایسه با بذرهای پرایمینگ نشده سریعترجوانه میزنند.
اثرات مفید پرایمینگ برای چندین محصول از قبیل گندم، چغندرقند، ذرت، برنج، سویا و آفتابگردان گزارش شده است روش های مختلف پرایمینگ بذر شبهصورت اسموپرایمینگ و هیدروپرایمینگ جهت افزایش جوانهزنی و یکنواختی در جوانهزنی در محصولات مختلف ازجمله برنج استفاده شده است . افزایش سرعتش و یکنواختی جوانهزنی ناشی از فعالیتهای متابولیکی در طول دوره جذب توسط بذر میباشد . بذرهای پرایم شده قادر به تکمیل فرآیند جوانهزنی در مدت زمانکمتری بوده و خود را ازشرایط تنشهای محیطی از جمله دمای پائین، نجات میدهند.
بهطوریکه افزایش معنیداری در تسریع جوانهزنی بذرهای برنج در شرایط اسموپرایمینگ و دمای پایین مشاهده گردیده است. از این رو تحقیق حاضر به منظور تعیین مناسبترین روش پرایمینگ بذر در کاشت مستقیم برنج رقم فجر انجام شده است.
مواد و روشها
مقدار یک کیلوگرم بذر رقم فجر برای کاشت در مزرعه، سه هفته قبل ازکاشت، مورد پرایمینگ با پلی اتیلن گلایکول 20 - PEG - %، کلریدپتاسیم %1 - KCl - ، کلریدکلسیم 0/5% - CaCl2 - ، هیدروفسفات پتاسیم و آب قرار گرفتند. بذرهای بدون تیمار نیز به عنوان شاهد استفاده شدند، سپس بذرها در معرض پیش تیمارهای بذری پرایمینگ برای مدت 24 ساعت و در دمای 25 درجه سانتیگراد قرارگرفتند. آزمایش درمزرعه به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار و در زمینی به مساحت 600-700 متر مربع در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دشت ناز ساری اجرا گردید.
پس از تهیه زمین - آبیاری قبل از کاشت، بعد از گاورو شدن عملیات دیسکزنی - کرت هایی به مساحت 10 متر مربع آماده شدند، آنگاه بذرها به عمق5-7 سانتی متر و با فاصله ردیف های 25- 30 سانتی متر و با فاصله روی ردیف 8 سانتی متر مورد کاشت قرارگرفتند. میزان بذر مورد نیاز بر اساس فواصل ردیف کاشت تعیین میگردد. زمان کاشت همزمان با تاریخ کاشت منطقه - ساری - ، به طور مستقیم و با دست صورت گرفت. اولین آبیاری یک هفته تا ده روز - با توجه به شرایط جوی منطقه - بعد از کاشت انجام شد.
مراحل بعدی آبیاری بر اساس نیاز آبی مزرعه بود . سپس مراحل داشت - وجین علف هرز در چندین مرحله - صورت گرفته و طی این مراحل صفات مورد نظر - از جمله درصد ظهورگیاهچه در مزرعه - اندازه گیری گردید. پس از رسیدگی کامل، عمل برداشت با دست و بهوسیله گارگر و با داس صورت گرفت و سپس عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام مورد نظر تعیین گردید. وزن خشک بوتهها و وزن بذرها جهت تعیین عملکرد بذری با استفاده از ترازو انجام شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SAS انجام شد.
نتایج و بحث
در رقم فجر اثر تیمارهای بذری بر درصد ظاهر شدن گیاهچه در مزرعه، تعداد بذر در خوشه و عملکرد بذر در سطح یک درصد معنیدار شد - جدول . - 1 بیشترین درصد ظاهرشدن گیاهچه، تعداد بذر در خوشه و عملکرد بذری در تیمار کلریدپتاسیم - KCl - یک درصد بهدست آمد. تیمار کلریدپتاسیم - KCl - یک درصد از نظر درصد ظاهرشدن گیاهچه، تعداد بذر درخوشه و عملکرد بذری در مقایسه با شاهد به ترتیب 34/7 درصد، 30/6 درصد و 23/2 درصد برتری نشان داد. به علاوه سایر تیمارها نیز در مقایسه با شاهد از نظر اثر بر درصد ظاهرشدن گیاهچه، تعداد بذر در خوشه و عملکرد بذر دارای تأثیر معنیدار بودند.
تأثیر پرایمینگ بذر بر وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیکی، تعداد خوشه در بوته و تعداد گلچه در خوشه، از نظر آماری معنیدار نشد. اما با این حال بیشترین وزن هزار دانه در تیمارکلریدپتاسیم - KCl - یک درصد و آب و کمترین وزن هزار دانه در شاهد به دست آمد. بیشترین تعداد خوشه در بوته و تعداد گلچه در خوشه نیز در تیمارکلریدپتاسیم - KCl - یک درصد به دست آمد. همچنین بیشترین عملکرد بیولوژیکی در تیمارهای پلیاتیلنگلایکول 20 PEG - درصد و کلریدپتاسیم - KCl - یک درصد بهدست آمد وکمترین نیز در تیمار شاهد مشاهده گردید.
