بخشی از مقاله
مقدمه
گندم با نام علمی جزء اولین گیاهان زراعی می باشد که اهلی شده و توسط انسان کشت گردیده است. یکی از عناصر مورد نیاز گندم عنصر نیتروژن می باشد ، نیتروژن برای تولید مطلوب محصولات مهم می باشد، اما امکان از بین رفتن آن در اثر آبشویی وجود دارد. نیترات، نیتروژنی است که به آسانی در اختیار گیاه میباشد که معمولاً بعنوان نیترات اندازهگیری می شودبا توجه به نقش اساسی نیتروژن در افزایش عملکرد کمی و کیفی گندم و نیاز روز افزون به محصول گندم لازم است بیش از پیش به این عنصر کلیدی توجه شود.
اکثر تحقیقات انجام شده در ایران در رابطه با مقدار و زمان مصرف کودهای شیمیایی بوده و روی مسائلی مانند حرکت نیتروژن در پروفیل خاک و نقش ریشه ها درجذب نیتروژن کمتر توجه شده است محصول خوب به میزان کافی نیتروژن وابسته است شستشوینیترات - NO3 1 - ازخاکهای کشاورزی بیانگر اتلاف نیتروژن - N - می باشد. ممکن است شستشو به این صورت تعریف شود که نیتروژن حل شده در آب از یک حجم معین خاک از ناحیه ریشه خارج شده و به خاک عمقی برود .
از اهداف تحقیق می توان به اندازه گیری و تعیین مقدار نیتروژن شسته شده و همچنین تعیین عمق تجمع نیتروژن در پروفیل خاک با توجه به دو نوع کود مصرفی و نیز معرفی روشی برای صرفهجوئی در مصرف بی رویه کودهای نیتروژنه با توجه به اینکه مصرف بی رویه این کود می تواند اثرات مخرب زیست محیطی به همراه داشته باشد.
مواد و روشها
این مطالعه از مهر ماه سال 1391 شروع و در تیرماه سال 1392 به اتمام رسید. زمین کشت شده در استان البرز، و در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحدکرج در شهر ماهدشت واقع شده بود. این قطعه زمین مورد مطالعه شامل 21 عدد کرت که سطح هر کرت در ابعاد 2/5×6 برابر 15 مترمربع بود. تعداد آبیاری در 5 تا 7 نوبت انجام گردید. با توجه به اینکه آب آبیاری نقش اساسی در شستشوی نیتروژن دارد سعی شد همه کرتها به میزان مساوی آب دریافت کنند. کوددهی کرت ها به صورت سرک و با توجه به نقشه و برنامه ریزی انجام شد.
تیمارهای کودی عبارتند از N1 شاهد - کودنیتروژنهایدریافتننمودهاست - ، کود اوره 180 کیلوگرم در هکتار،N 3 کود اوره 240 کیلوگرم در هکتار، N 4 کود اوره 300 کیلوگرم در هکتار،N 5 کود اوره با پوشش گوگردی کیلوگرم در هکتار، N 6 کود اوره با پوشش گوگرد کیلوگرم در هکتار و N 7 کود اوره با پوشش گوگردی - 450 - SCU کیلوگرم در هکتار می باشند که میزان نیتروژن کودهای اوره و اوره با پوشش گوگردی به ترتیب 46 درصد و 35 درصد بود.
بذور گندم با تراکم 400 دانه در متر مربع به وسیله ماشین ردیفکار مجهز - برزگر - در مورخه 91/08/21 کاشته و برای انجام مراحل بعدی آماده گردید. جهت آماده کردن زمین، عملیات شخم، دیسک و ماله کشی در مهر ماه انجام و یک نمونه خاک جهت انجام تجزیه هایpH،EC،N،P،K، بافت، نیتروژن کل، کربن آلی و عناصر کم مصرف برداشته شد . نمونه برداری به وسیله اوگر نمونه برداری خاک، به صورت تصادفی از مکان های کرت ها از عمق های سانتیمتری خاک و 7 روز بعد از کوددهی در زمانهای یک هفته بعد ازکاشت، پنجه دهی، گلدهی و رسیدگی صورت گرفت.
همچنین اندازه گیری نیتروژن نیتراته با روش دیازو انجام شد. تجزیه آماری داده ها در آزمایش فاکتوریل با سه عامل در پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. عوامل اول عبارت اند از منبع کود نیتروژن که شامل دو سطح اوره و اوره با پوشش گوگردی - scu - است. عامل دوم مقدار کود در سه سطح 180، 240 و300 کیلوگرم در هکتار برای کود اوره و270، 360 و450 کیلوگرم در هکتار برای کود اوره با پوشش گوگردی - - scu می باشد و عامل سوم عمق نمونه برداری خاک که در سه سطح 40- 60 ،20-40 و0-20 سانتیمتر می باشد.
مقایسه میانگین ها با روش دانکن در سطح خطای 5 درصد انجام شد و در شرایطی که اثرات متقابل معنی دار بودند از مقایسه اثرات ساده اجتناب شد . تجزیه واریانس و مقایسات میانگین با نسخه 9 نرم افزار SAS و رسم نمودارها با نسخه 2007 نرم افزار Excel انجام شد.
با توجه به جدول تجزیه واریانس می توان دریافت که تفاوت بین بلوک ها - R - در زمان اول و سوم غیرمعنیدار و در زمان دوم و چهارم معنی دار بود. اثر اصلی نوع کود بر غلظت نیترات در اعماق خاک - منبع کود - در زمان اول غیرمعنیدار یعنی در زمان اول اختلاف معنی داری بین مصرف کود اوره و اوره با پوشش گوگردی وجود ندارد . و در زمان های بعدی - زمان دوم، سوم و چهارم - معنیدار بود. اثر اصلی مقدار کود در همه زمان ها معنی دار بود. اثر اصلی عمق خاک در زمان اول غیرمعنی دار و در زمانهای بعدی معنیدار بود.
اثر متقابل نوع و مقدار کود در زمان اول غیرمعنی دار و در زمانهای بعدی معنیدار بود. اثر متقابل نوع کود و عمق خاک در زمان دوم غیرمعنی دار و در بقیه زمان ها معنی دار بود. اثر متقابل مقدار کود و عمق خاک در همه زمان ها معنی دار بود. اثر متقابل سه گانه نوع کود، مقدار کود و عمق خاک در همه زمانها معنیدار بود. با توجه به نتایج حاصل می توان اینگونه استنباط کرد که قسمت اعظم کودهای نیتروژنه بخصوص از منبع اوره که توسط کشاورزان گندمکار مصرف می شود علی الخصوص در مزارعی که آبیاری طبق روش سنتی انجام می شود شسته شده و در عمق 20تا40 سانتیمتری تجمع حاصل می کند.
در صورتی که ریشه گندم بتواند به این منبع دسترسی پیدا کند می تواند آنرا جذب و باعث افزایش تولید شود در صورتی که این نیتروژن در سال اول جذب شده و در این عمق ذخیره شود می تواند توسط کاشت سال بعد توسط گندم جذب و حتی باعث افزایش پروتئین دانه گردد. در نتیجه با در نظر گرفتن این عمق و میزان تجمع نیتروژن نیتراتی این عمق می توان در مصرف کود در کشت آتی برنامه ریزی کرد که از مصرف بی رویه و زیان های اقتصادی و جانی جلوگیری کرد.
همچنین با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه و بافت خاک می توان از کود مناسب برای تکمیل مقدار نیاز کودی نیتروژنه گیاه استفاده کرد. این نتایج با نتایج تحقیقات مولوی و همکاران نیز مطابقت دارد که به این نتیجه رسیدند بالاترین میزان نیترات در خاک در عمق 20-30 و30-40 سانتیمتری خاک می باشد . همچنین با نتایج آقای لد که گزارش کردند نیترا ت رها شده از منابع آلی در تابستان و پائیز و زمستان شسته شده به پروفیل خاک به اعماق می رود و در نواحی ریشه قرار می گیرد به طوریکه ممکن است در اواخر فصل رشد توسط گیاه برداشت شده و درصد پروتئین را افزایش دهد، مطابقت دارد.
