بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه کشورهای مختلف جهان سطحی از کشاورزی خود را به کشت ارگانیک اختصاص دادهاند، هدف کشاورزی ارگانیک، ضمن حفاظت از حاصلخیزی خاک، افزایش تولید محصول با کمترین تکیه بر استفاده از مواد شیمیایی است. در واقع هدف این نظام کشت، حفظ و نگهداری منابع میباشد. در این روش کشت کاربرد مواد شیمیایی به حداقل موردنیاز خود کاهش یافته است.
کشاورزی ارگانیک مصرف کودهای شیمیایی را محدود کرده است . این کودها منحصرا می توانند به عنوان مکمل مواد آلی در مزرعه استفاده شوند
تأمین نیتروژن از طریق مصرف زیاد کودهای شیمیایی یکی از دلایل اصلی آلودگی چرخه آب در طبیعت میباشد. علاوه بر آن تولید آنها گران و پرهزینه میباشد در حالیکه جایگزینی آنها با کودهای آلی نقش مهمی بازی میکند. کودهای آلی و شیمیایی لازم و ملزوم یکدیگر بوده و به هر دو نوع کود برای ایجاد شرایط مطلوب جهت رشد گیاهان نیاز است.
بنابراین استفاده کامل از منابع آلی به همراه مصرف بهینه از کودهای شیمیایی، اهمیت زیادی در حفظ باروری و ساختمان خاک، افزایش فعالیتهای زیستی و ظرفیت نگهداری آب در خاک دارد - اقبال و همکاران، . - 2004 در این راستا این تحقیق به منظور کاهش مصرف کودهای شیمیایی به ویژه نیتروژن و جایگزین کردن آن با کودهای آلی بر روی گندم رقم الوند اجرا شد.
مواد و روشها
این تحقیق در ایستگاه تحقیقاتی کرکج دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال زراعی 1389-1390 در شرایط مزرعهای انجام شد. کودهای آلی مورد استفاده در این تحقیق شامل لجنفاضلاب، کمپوست زباله شهری و کود دامی میباشد که به ترتیب از تصفیهخانه فاضلاب شهر تبریز، کارخانه تولید کود آلی شهرداری تبریز و ایستگاه تحقیقات خلعتپوشان دانشکده کشاورزی تبریز تهیه شدند. آزمایش بهصورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط مزرعهای در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا گردید.
فاکتور اول شامل شاهد - بدون مصرف کود آلی و نیتروژن - ، کود اوره - 150kg/ha - ، کود اوره - 300kg/ha - ، لجن فاضلاب شهری - 30t/ha - ، لجن فاضلاب شهری - 60t/ha - ، کمپوست زباله شهری - 30t/ha - ، کمپوست زباله شهری 60t/ha - - ، کود دامی - 30t/ha - ، کود دامی - 60t/ha - ، لجن فاضلاب شهری %50 + - 30t/ha - کود اوره، لجن فاضلاب شهری %50 + - 30t/ha - کود اوره، کمپوست زباله شهری - 30t/ha - % 50 + کود اوره، کمپوست زباله شهری %50 + - 60t/ha - کود اوره، کود دامی %50 + - 30t/ha - کود اوره، کود دامی %50 + - 30 t/ha - کود اوره
و فاکتور دوم نوع اندام گیاه در سه سطح برگ، ساقه و دانه گندم بودند. آزمایش 45 کرت داشت و مساحت هر کرت 3/8 مترمربع بود. تعداد 500 بذر گندم - رقم الوند - در هر مترمربع کرت در اوایل مهر ماه بهصورت ردیفی کاشته شد و سپس آبیاری کرتها بهصورت کنترل شده و با استفاده از یک کنتور و بهطور یکسان برای همه کرتها انجام گرفت. برداشت گیاه در پایان دوره رشد و پس از رسیدگی فیزیولوژیک، بعد از حذف اثر حاشیهای کرتها، در نیم متر مربع وسط کرتها انجام شد و غلظت نیتروژن به روش کجلدال - والینگ و همکاران، - 1989 در برگ، ساقه و دانه گیاه اندازه گیری شد.
نتایج و بحث
غلظت نیتروژن ساقه: تجزیه واریانس نشان داد که اثر تیمارها بر غلظت نیتروژن ساقه در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. همچنین مقایسه میانگینها نشان داد که افزودن 150 کیلوگرم کود اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن ساقه را بهطور معنیداری افزایش داد - جدول . - 1 همچنین بین سطوح کود نیتروژن نیز تفاوت معنیدار وجود داشت و سطح کودی 300 کیلوگرم اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن را نسبت به تیمار شاهد و سطح 150 کیلوگرم بر هکتار افزایش داد. مصرف کودهای آلی بهتنهایی - بدون نیتروژن - ، غلظت نیتروژن ساقه را در مقایسه با تیمار شاهد افزایش داد.
دلیل این امر بالا بودن درصد نیتروژن در کودهای آلی نسبت به خاک بود. در بین کودهای آلی، در لجن فاضلاب و کود دامی افزایش سطح کودی از 30 به 60 تن در هکتار، باعث افزایش معنیدار غلظت نیتروژن شد که با نتایج چرم و فروشانی - 1386 - مطابقت داشت.
با توجه به جدول 1، مصرف توأم کودهای آلی با نیتروژن، باعث افزایش غلظت نیتروژن ساقه در مقایسه با کاربرد این کودها بهتنهایی شد بطوریکه همه تیمارهای تلفیقی، غلظت نیتروژن را در مقایسه با مصرف کودهای آلی به تنهایی افزایش معنی داری دادند. با توجه به این نتایج می توان بیان کرد که با مصرف توأم کودهای آلی و نیتروژن علاوه بر کاهش میزان کودهای شیمیایی، میتوان غلظت نیتروژن را در گیاه افزایش داد. بیشترین غلظت نیتروژن در تیمار 60 تن در هکتار کود دامی همراه با 50 درصد نیتروژن و کمترین غلظت در تیمار شاهد مشاهده گردید - جدول . - 1 با توجه به حد مطلوب غلظت نیتروژن در ساقه گندم 2 - گرم در کیلوگرم - ، همه تیمارها غلظت نیتروژن مطلوبی داشتند
غلظت نیتروژن برگ: تجزیه واریانس نشان داد که اثر تیمارها بر غلظت نیتروژن برگ در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که تیمار 150 کیلوگرم کود اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن را نسبت به تیمار شاهد افزایش معنیداری داد. همچنین تیمار 300 کیلوگرم در هکتار کود اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن را نسبت به تیمار 150 کیلوگرم کود اوره بهطور معنیداری افزایش داد. نتایج نشان داد که مصرف کود-های آلی به تنهایی، غلظت نیتروژن برگ را در مقایسه با تیمار شاهد افزایش دادند - جدول . - 1
دلیل این امر بالا بودن غلظت نیتروژن در کودهای آلی و همچنین تجزیه کند و مداوم کودهای آلی میباشد که قابلیت دسترسی گیاه به نیتروژن را در طول دوره رشد افزایش میدهد. افزایش سطح لجن فاضلاب و کمپوست زباله شهری از 30 به 60 تن در هکتار، بر غلظت نیتروژن برگ معنیدار بود. اما در مورد کود دامی، این افزایش سطح، تأثیری در غلظت نیتروژن نداشت.
مصرف توام کودهای آلی با نیتروژن غلظت این عنصر را در برگ گندم در مقایسه با تیمار شاهد، کود اوره و مصرف کودهای آلی به تنهایی افزایش داد. بیشترین غلظت نیتروژن در تیمار 60 تن در هکتار کود دامی به همراه 50 درصد نیتروژن و کمترین غلظت در تیمار شاهد مشاهده شد. با توجه به حد کفایت نیتروژن در برگ گندم که بین 1/5-3 درصد گزارش شده است - ملکوتی و غیبی، - 1376، در تیمارهای 60 تن در هکتار کود دامی، لجن فاضلاب و کمپوست زباله شهری همراه با %50 نیتروژن، همچنین تیمار 300 کیلوگرم در هکتار کود اوره، کمبود نیتروژن دیده نشد اما در بقیه تیمارها، کمبود نیتروژن در دو برگ انتهایی مشاهده شد که با نتایج رسولی و مفتون - 1387 - مطابقت داشت.
جدول- 1 مقایسه میانگینهای غلظت نیتروژن در اندامهای مختلف گندم تحت تأثیر تیمارهای مختلف
در هر ستون، میانگینهای دارای حداقل یک حرف لاتین مشترک، در سطح احتمال پنج درصد با آزمون دانکن تفاوت معنیداری ندارند.
غلظت نیتروژن دانه: تجزیه واریانس نشان داد که اثر تیمارها بر غلظت نیتروژن دانه در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود با توجه به جدول 1، تیمار 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره، از نظر غلظت نیتروژن دانه، تفاوت معنیداری با تیمار شاهد نداشت ولی افزایش سطح کود اوره به 300 کیلوگرم در هکتار، غلظت نیتروژن دانه را بطور معنیداری نسبت به تیمار شاهد افزایش داد. کاربرد کودهای آلی بدون مصرف نیتروژن، باعث افزایش غلظت نیتروژن دانه در مقایسه با تیمار شاهد شد.
ابراهیم و همکاران - 2010 - ، مشاهده کردند که کاربرد کود دامی و کمپوست زباله شهری باعث افزایش غلظت نیتروژن دانه در گندم در مقایسه با شاهد شد. با توجه به جدول 1، افزایش سطح کودهای آلی از 30 به 60 تن در هکتار فقط در کود دامی باعث افزایش معنی داری در غلظت دانه گردد
همچنین در مقایسه تیمارهای تلفیقی با کاربرد کودهای آلی به تنهایی، در کمپوست زباله شهری و کود دامی افزایش از نظر آماری معنی دار بود ولی در کود لجن فاضلاب این افزایش غلظت، معنی دار نبود. با توجه به جدول 1، تیمارهای 60تن در هکتار کمپوست زباله شهری به همراه 50 درصد نیتروژن و 60 تن در هکتار کود دامی به همراه 50 درصد نیتروژن غلظت نیتروژن را در مقایسه با تیمار شاهد در حدود 83 درصد افزایش دادند. رضایی نژاد و افیونی - 1379 - نیز در آزمایشی بیان داشتند که غلظت نیتروژن در دانه ذرت بین تیمارهای کود شیمیایی، کود گاوی و لجن فاضلاب مشابه بود ولی همگی بهطور معنیداری نسبت به تیمار شاهد بیشتر بودند
