بخشی از مقاله
مقدمه
نیتروژن یکی از مهم ترین عناصر غذایی در تولید گیاهان زراعی است. این عنصر در افزایش رشد رویشی و عملکرد ماده خشک نقش بسار مهمی دارد . - Fageria, 2002 - بهترین راه تامین نیتروژن خاک اضافه نمودن ماده آلی به آن است لیکن در سال های اخیر به دلیل استفاده از کود های شیمیایی به دلیل سهولت مصرف و ارزانی و تاثیر سریع آن به شدت افزایش یافته است.
Moraghan و همکاران - 2003 - دریافتند مصرف 45 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به همراه 3/36 تن بقایای گندم باعث افزایش عملکرد چغندر قند شد. صالحی و همکاران - 1389 - طی آزمایشی نشان دادند مصرف 60 کیلوگرم نیتروژن به همراه 25 درصد بقایای گندم باعث افزاش عملکرد لوبیا شد. علیجانی - 1389 - نشان داد بیشترین عملکرد دانه گندم در تیمار 25 درصد بقایا ذرت و 150 کیلوگرم نیتروژن بدست آمد هرچند با سطح 50 درصد بقایا اختلاف معنی داری ندارد.
هوشمند فر و همکاران - 1388 - طی آزمایشی دریافتند که با افزایش نیتروژن میزان عملکرد دانه و درصد پروتئین افزایش ولی کارایی زراعی و فیزیولوژیکی بطور معنی داری کاهش یافت. لذا استفاده از راهکارهایی که بتوان کارایی استفاده از نیتروژن را با در نظر گرفتن کاهش مصرف این عنصر افزایش دهد امری ضروریست و بدین منظور مطالعه حاضر انجام شد.
مواد و روش ها
به منطور بررسی تاثیر نیتروژن و بقایای گندم در تراکم های مختلف بر عملکرد و راندمان زراعی نیتروژن کلزا آزمایشی در سال های زراعی 88 - 87 در ایستگاه زراعی دانشکده کشاورزی واقع در باجگاه در قالب طرح کرت های دوبار خرد شده و 3 تکرار انجام شد. تیمارها شامل نیتروژن درچهار سطح - صفر، 50 ، 100 و150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار - ، تراکم بوته در دو سطح 70 - و 90 بوته در متر مربع - و بقایای گندم در چهار سطح - صفر، 25 ،50 و 75 درصد - بود. عملیات زراعی انجام شده شامل شخم، دیسک زدن جهت خرد کردن کلوخه ها و مرزبندی بود.
در سال قبل از آزمایش مزرعه زیر کشت گندم بوده و بعد از برداشت، میزان بقایای گندم محاسبه 5 - تن در هکتار - گردید و سپس با توجه به درصد بقایای مورد نظر، تیمارها اعمال و با کمک دستگاه خطی کار پنوماتیک بذر کلزا رقم طلایه در کرت های به ابعاد 5×4 با توجه به تراکم مورد نظر کشت گردید.
کود نیتروژن در دو نوبت، یک دوم در زمان کاشت و یک دوم در زمان ساقه رفتن از منبع اوره بر اساس تیمارهای مورد نظر در کرت ها بصورت دست پاش پخش شد. قبل از کاشت مقدار 100 کیلوگرم کود سوپر فسفات تریپل در مزرعه پخش و با کمک دیسک با خاک مخلوط گردید . جهت مبارزه با علف های هرز از علفکش ترفلان به میزان 2 لیتر در هکتار بصورت پیش رویشی استفاده گردید. در پایان فصل رشد از هر کرت فرعی فرعی مساحت 3 مترمربع را بطور تصادفی برداشت کرده و پس از جدا نمودن دانه از بقایا عملکرد دانه را بدست آورده و کارایی زراعی مصرف نیتروژن محاسبه گردید - مقدار نیتروژن مصرفی/ - عملکرد دانه بدون کاربرد نیتروژن- عملکرد دانه با کاربرد نیتروژن - =کارایی زراعی مصرف نیتروژن - . سپس داده های بدست آمده با استفاده از برنامه SAS تجزیه شده و میانگین ها به وسیله آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال %5 مقایسه گردیدند.
نتایج و بحث
نتایج بدست آمده از اثرات برهمکنش نیتروژن و بقایای گندم نشان داد که حداکثر عملکرد دانه کلزا از سطح 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و 50 درصد بقایای گندم 3770 - کیلوگرم در هکتار - و حداقل آن در تیمار صفر نیتروژن و 75 درصد بقایای گندم 605 - کیلوگرم در هکتار - بدست آمد - جدول. - 1 با افزایش مقدار نیتروژن از صفر به 150 کیلوگرم در هکتار، عملکرد دانه کلزا بطور معنی داری 698 - به 3416کیلوگرم در هکتار - افزایش یافت - جدول . - 1
همچنین در هر سطح از بقایای گیاهی با افزایش نیتروژن، عملکرد دانه افزایش یافت. بطور کلی در سطوح صفر و 560 کیلوگرم نیتروژن در هکتار حداکثر عملکرد دانه در تیمار 25درصد بقایای گندم بدست آمد اما با افزایش بقایا تا 50 درصد، بیشترین عملکرد دانه در سطوح 100 و 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد. به عبارت دیگر به نظر می رسد با افزایش مقدار بقایا جهت دستیابی به بیشترین عملکرد لازم است مقدار نیتروژن افزایش یابد که علت آن می تواند مربوط به افزایش رقابت میکرو ارگانیسم های خاک جهت تجزیه بقایای گندم و نیاز گیاه زراعی به نیتروژن باشد.
حداکثر کارایی زراعی استفاده از نیتروژن در سطح 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و سطح 50 درصد بقایای گندم بدست آمد - 26/9 - و حداقل آن صرف نظر از سطح صفر نیتروژن در سطح 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و 75 درصد بقایای گیاهی - - 6/50 بدست آمد - جدول. - 1 با افزودن مقدار بقایای گندم، افزایش نیتروژن تا 100کیلوگرم در هکتار، کارایی زراعی مصرف نیتروژن را بطور معنی داری افزایش داد ولی مصرف بیشتر آن 150 - کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار - باعث کاهش این کارایی شد.
دلیل این کاهش، کم بودن تفاضل عملکرد بدست آمده است که با افزایش نیتروژن و عملکرد دانه کلزا در تیمار شاهد - بدون بقایا - همراه بوده و در محاسبه کارایی زراعی مصرف نیتروژن تاثیر گذار است. با افزایش مقدار بقایای گندم از صفر به 50 درصد نیز کارایی زراعی نیتروژن بطور معنی داری افزایش یافت و افزودن بیشتر بقایا تا سطح 75 درصد منجر به کاهش کارایی زراعی مصرف نیتروژن گردید. به نظر می رسد بالا بودن نسبت کربن به نیتروژن بقایا و نیاز به نیتروژن بیشتر برای تجزیه بقایای گندم دلیل کاهش کارایی زراعی نیتروژن باشد - شکل. - 2 همچنین با افزایش تراکم گیاهی کلزا از 70 به 90 بوته در هکتار کارایی زراعی مصرف نیتروژن به دلیل استفاده بهینه از نیتروژن بطور معنی داری افزایش یافت
بطور کلی از بررسی نتایج بدست آمده می توان چنین استنباط نمود که هر چند با افزایش نیتروژن می توان مقدار عملکرد بیشتری را بدست آورد اما با توجه به کاهش کارایی مصرف این عنصر در مقادیر زیاد استفاده شده، باید در مورد مقدار مصرف آن با احتیاط بیشتری عمل کرد. زیرا مقادیر بالای نیتروژن تاثیرات چندان چشمگیری در افزایش عملکرد به نسبت سطوح پایین تر ندارند و اتلاف منابع را به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر در باره میزان افزودن بقایای گیاهی به خاک جهت افزایش مواد غذایی خاک نیز باید دقت لازم صورت پذیرد تا رقابت میکرو ارگانیسم های خاک و گیاه زراعی در این زمینه به کمترین مقدار خود برسد.
جدول -1 برهمکنش نیتروژن و بقایای گندم بر عملکرد دانه و کارایی زراعی مصرف نیتروژن کلزا.
مقدار نیتروژن مصرفی - کیلوگرم در هکتار -
شکل:1 تاثیر مقدار نیتروژن بر کارایی زراعی مصرف نیتروژن
