بخشی از مقاله
چکیده
برای بررسی تأثیر مصرف تلفیقی کودهای آلی و نیتروژن بر غلظت نیتروژن اندامهای مختلف گندم رقم الوند ، آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 15 تیمار و سه تکرار در شرایط مزرعهای در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا گردید. تیمارها شامل شاهد - بدون مصرف کود آلی و نیتروژن - ، کود اوره - 150kg/ha - ، کود اوره 300kg/ha - - ، لجن فاضلاب شهری - 30ton/ha - ، لجن فاضلاب شهری - 60ton/ha - ، کمپوست زباله شهری - 30ton/ha - ، کمپوست زباله شهری - 60ton/ha - ، کود دامی - 30ton/ha - ، کود دامی - 60ton/ha - ، لجن فاضلاب شهری %50 + - 30ton/ha - کود اوره، لجن فاضلاب شهری %50 + - 30ton/ha - کود اوره، کمپوست زباله شهری %50 + - 30ton/ha - کود اوره، کمپوست زباله شهری % 50 + - 60ton/ha - کود اوره، کود دامی + - 30ton/ha - %50 کود اوره، کود دامی %50 + - 30ton/ha - کود اوره بودند. در پایان دوره رشد و رسیدگی فیزیولوژیک گیاه، غلظت نیتروژن در برگ، ساقه و دانه گیاه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که افزودن 150 و 300 کیلوگرم کود اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن ساقه،برگ و دانه را نسبت به تیمار شاهد افزایش داد همچنین مصرف کودهای آلی غلظت نیتروژن را در اندامهای مختلف گندم نسبت به تیمار شاهد و کود اوره افزایش داد.نتایج نشان داد که مصرف تلفیقی کودهای آلی و نیتروژن، غلظت نیتروژن دانه،ساقه و برگ گندم را نسبت به مصرف این کودها به تنهایی و کود آلی افزایش می دهد.
-1 مقدمه
در حال حاضر کشورهای مختلف جهان سطحی از کشاورزی خود را به کشت ارگانیک اختصاص داده اند،هدف کشاورزی ارگانیک، ضمن حفاظت از حاصلخیزی خاک، افزایش تولید محصول با کمترین تکیه بر استفاده از موادشیمیایی است . در واقع هدف این سیستم کشت، حفظ و نگهداری منابع می باشد. در این روش کشت کاربرد موادشیمیایی به حداقل موردنیاز خود کاهش یافته است در عوض تولید محصول وابستگی بیشتری به نگهداری و استفاده از منابع موجود در مزرعه مانند دام، انسان و ضایعات گیاهی - بقایای گیاهی - دارد. کشاورزی ارگانیک از مصرف کودهای شیمیایی صرف نظر کرده و مصرف کودهای معدنی را محدود کرده است . این کودها منحصرا می تواند به عنوان مکمل مواد آلی تولید شده در مزرعه استفاده شوند . در این کار مزایای زیست محیطی به شرح ذیل وجوددارد : نیازی به استفاده از انرژی فسیلی غیرقابل تجدید نیست و آبشویی نیتروژن کاهش می یابد. درعوض، کشاورزان حاصلخیزی خاک را از طریق استفاده از کودآلی افزایش می دهند. بنابراین استفاده کامل از منابع آلی به همراه کاربرد بهینه از کودهای شیمیایی اهمیت زیادی در حفظ باروری و ساختمان خاک، فعالیت حیاتی و ظرفیت نگهداری آب در خاک دارد. نتایج نظامهای مختلف کشت و بررسی بومشناسی مرتبط با استفاده از کودهای آلی، نشاندهنده نتایج مثبت از کاربرد مشترک کودهای شیمیایی و منابع آلی تغذیه گیاهی در چارچوب سیستمهای تلفیقی تغذیه گیاهی است
-2 مواد و روش ها
این تحقیق در ایستگاه تحقیقاتی کرکج دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال زراعی 1389-1390 در شرایط مزرعهای انجام شد. قبل از کشت گیاه، از خاک مزرعه نمونه مرکب تهیه و بعد از هواخشک کردن و عبور از الک دو میلیمتری، ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی خاک اندازهگیری شد. کودهای آلی مورد استفاده در این تحقیق شامل لجن فاضلاب، کمپوست زباله شهری و کود دامی میباشد که به ترتیب از تصفیه خانه فاضلاب شهر تبریز، کارخانه تولید کود آلی شهرداری تبریز و ایستگاه تحقیقات خلعت-پوشان دانشکده کشاورزی تبریز تهیه شدند. کودهای آلی از الک دو میلی-متری عبور داده و در آزمایشگاه تجزیه شده و ویژگیهای شیمیایی آنها تعیین شد .>14@ آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 15 تیمار و 3 تکرار در زمینی به مساحت 300 متر مربع انجام شد. تیمارها شامل شاهد - بدون مصرف کود آلی و نیتروژن - ، کود اوره - 150kg/ha - ، کود اوره - 300kg/ha - ، لجن فاضلاب شهری - 30ton/ha - ، لجن فاضلاب شهری - 60ton/ha - ، کمپوست زباله شهری - 30ton/ha - ، کمپوست زباله شهری - 60ton/ha - ، کود دامی - 30ton/ha - ، کود دامی - 60ton/ha - ، لجن فاضلاب شهری %50 + - 30ton/ha - کود اوره، لجن فاضلاب شهری %50 + - 30ton/ha - کود اوره، کمپوست زباله شهری %50 + - 30ton/ha - کود اوره، کمپوست زباله شهری %50 + - 60ton/ha - کود اوره، کود دامی %50 + - 30ton/ha - کود اوره، کود دامی % 50 + - 30ton/ha - کود اوره بودند. آزمایش 45 کرت داشت و مساحت هر کرت 3/8 مترمربع بود. طول هر کرت 2 متر و عرض آن 1/9 متر میباشد. فاصله بین کرتها 50 سانتیمتر، فاصله بین بلوکها 1متر و فاسله ردیفهای کاشت 20 سانتیمتر بود. دور هر کرت پشتهای به ارتفاع 10 سانتیمتر ایجاد گردید. تعداد 500 بذر گندم - رقم الوند - در هر مترمربع کرت در اوایل مهر ماه بهصورت ردیفی کاشته شد و سپس آبیاری کرتها بهصورت کنترل شده و با استفاده از یک کنتور و بهطور یکسان برای همه کرتها انجام گرفت. برداشت گیاه در پایان دوره رشد و پس از رسیدگی فیزیولوژیک، بعد از حذف اثر حاشیهای کرتها، در نیم متر مربع وسط کرتها انجام شد و غلظت نیتروژن به روش کجلدال.>13@ در برگ، ساقه و دانه گیاه اندازه گیری شد.
-3 نتایج و بحث
غلظت نیتروژن ساقه: تجزیه واریانس نشان داد که اثر تیمارها بر غلظت نیتروژن ساقه در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود همچنین نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که افزودن 150 کیلوگرم کود اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن ساقه را بهطور معنیداری افزایش داد - شکل . - 1 همچنین بین سطوح کود نیتروژن نیز تفاوت معنیدار وجود داشت و سطح کودی 300 کیلوگرم اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن را نسبت به شاهد و سطح 150 کیلوگرم بر هکتار افزایش داد. مصرف کودهای آلی بهتنهایی - بدون نیتروژن - ، غلظت نیتروژن ساقه را در مقایسه با تیمار شاهد افزایش داد. دلیل این امر بالا بودن درصد نیتروژن در کودهای آلی نسبت به خاک بود.در بین کودهای آلی، فقط در لجن فاضلاب افزایش سطح کودی از 30 به 60 تن در هکتار، باعث افزایش غلظت نیتروژن ساقه شد .>1@ با توجه به شکل 1، مصرف توأم کودهای آلی با نیتروژن، باعث افزایش غلظت نیتروژن ساقه در مقایسه با کاربرد این کودها بهتنهایی شد. بیشترین غلظت نیتروژن مربوط به تیمارهای 60 تن کود دامی %50 + نیتروژن و 60 تن لجن فاضلاب %50 + نیتروژن بود. همه تیمارهای تلفیقی غلظت نیتروژن را نسبت به کاربرد تنهای کودهای آلی، بهطور معنیداری افزایش دادند. البته آنچه مسلم است این است که کود دامی و لجن فاضلاب نمیتوانند به-تنهایی نیاز غذایی گیاهان را به عناصر پرمصرف از جمله نیتروژن تأمین نمایند. بنابراین، در اینگونه موارد کاربرد آنها با مقادیر متناسب از کود نیتروژن جهت تأمین نیاز غذایی گیاه باید مورد توجه قرار گیرد با توجه به حد مطلوب غلظت نیتروژن در ساقه گندم 2 - گرم در کیلوگرم - ، همه تیمارها غلظت نیتروژن مطلوبی داشتند
شکل-1تاثیر تیمارهای مختلف بر غلظت نیتروژن ساقه
غلظت نیتروژن برگ: تجزیه واریانس نشان داد که اثر تیمارها بر غلظت نیتروژن برگ در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که تیمار 150 کیلوگرم کود اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن را نسبت به تیمار شاهد افزایش معنیداری داد. همچنین تیمار 300 کیلوگرم در هکتار کود اوره بر هکتار، غلظت نیتروژن را نسبت به تیمار 150 کیلوگرم کود اوره بهطور معنیداری افزایش داد. نتایج نشان داد که مصرف کودهای آلی غلظت نیتروژن برگ را در مقایسه با تیمار شاهد افزایش دادند - شکل . - 2 افزایش سطح لجن فاضلاب و کمپوست زباله شهری از 30 به 60 تن در هکتار، بر غلظت نیتروژن برگ غیر معنیدار بود. اما در مورد کود دامی، این افزایش سطح، غلظت نیتروژن را در برگ بهطور معنیداری افزایش داد. بیشترین غلظت نیتروژن برگ مربوط به تیمار 60 تن در هکتار کود دامی % 50 + نیتروژن و کمترین آن در تیمار شاهد بود .>6@ بیشتر بودن غلظت نیتروژن برگ در تیمار کود دامی را می-توان به بالا بودن نسبت C/N در این کود نسبت داد این نسبت در کود نژاد و افیونی>3@نیز در آزمایشی بیان داشتند که غلظت نیتروژن در دانه دامی بیشتر از لجن فاضلاب و کمپوست زباله شهری بود. هرچه نسبت ذرت بین تیمارهای کود شیمیایی، کود گاوی و لجن فاضلاب مشابه بود کربن به نیتروژن در مواد آلی بزرگتر باشد، پایداری بیشتری به تجزیه نشان ولی همگی بهطور معنیداری نسبت به تیمار شاهد بیشتر بودند.
میدهد و نیتروژن را در طول دوره رشد، بیشتر در اختیار گیاه قرار میدهد با توجه به حد کفایت نیتروژن در برگ گندم که بین 1/5-3 درصد گزارش شده است در تیمارهای 60 تن در هکتار کود دامی، لجن
فاضلاب و کمپوست زباله شهری همراه با %50 نیتروژن، همچنین تیمار 300 کیلوگرم در هکتار کود اوره، کمبود نیتروژن دیده نشد. اما در بقیه تیمارها، کمبود نیتروژن در دو برگ انتهایی مشاهده شد که با نتایج رسولی و مفتون و ریوتر و همکاران مطابقت داشت.
شکل-2تاثیر تیمارهای مختلف بر غلظت نیتروژن برگ
غلظت نیتروژن دانه: تجزیه واریانس نشان داد که اثر تیمارها بر غلظت نیتروژن دانه در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود با توجه به شکل 3، تیمار 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره، از نظر غلظت نیتروژن دانه، تفاوت معنیداری با تیمار شاهد نداشت ولی افزایش سطح کود اوره به 300 کیلوگرم در هکتار، غلظت نیتروژن را افزایش معنیداری داد. کاربرد کود-های آلی بدون مصرف نیتروژن، باعث افزایش غلظت نیتروژن دانه در مقایسه با تیمار شاهد شد. ابراهیم و همکاران >8@، مشاهده کردند که کاربرد کود دامی و کمپوست زباله شهری باعث افزایش غلظت نیتروژن دانه در گندم در مقایسه با شاهد شد. در مقایسه تیمارهای تلفیقی با کاربرد کودهای آلی به تنهایی، به جز تیمار تلفیقی 60 تن در هکتار لجن فاضلاب %50 + نیتروژن که با تیمار 60 تن در هکتار لجن فاضلاب تفاوت معنی-داری نداشتند، بقیه تیمارهای تلفیقی در مقایسه با کاربرد کودهای آلی به تنهایی، غلظت نیتروژن دانه را افزایش معنیداری دادند. با توجه به شکل 3، غلظت نیتروژن دانه در تیمارهای 60 تن در هکتار کود دامی %50 + نیتروژن و 60 تن در هکتار کمپوست زباله شهری % 50 + نیتروژن از بقیه تیمارها بیشتر بود و از نظر آماری تفاوتی بین آنها دیده نشد. این تیمارها غلظت نیتروژن ساقه را به میزان 83 درصد نسبت به تیمار شاهد، افزایش دادند. منلیک و همکاران نشان دادند که افزودن لجن فاضلاب به خاک، غلظت نیتروژن را در دانه گندم بهطور معنیداری افزایش داد. رضایی
شکل-3تاثیر تیمارهای مختلف بر غلظت نیتروژن دانه
-4 نتیجه گیری و پیشنهادات
مصرف مواد آلی، علاوه بر بهینه سازی میزان مصرف کودهای شیمیایی از بروز عوارض منفی ناشی از مصرف زیاد آن جلوگیری میکند. بطور کلی برای دستیابی به عملکرد بیشتر و بهبود وضعیت تغذیهای گیاه، کاهش آلودگی زیست محیطی و کاهش مصرف کودهای شیمیایی به ویژه نیتروژن در راستای کشاورزی ارگانیک، مصرف کودهای آلی همراه با 50 درصد کود نیتروژن توصیه میشود.
