بخشی از مقاله
چکیده
مراتع از دو جنبه اصلی اکولوژیکی - وجود گونههای مرغوب مرتعی و ذخیره ژنتیکی، تولید آب، زیستگاه حیات وحش و - و اقتصاد - تولید علوفه و نقشآن در دامداری، زنبورداری و - بسیار حائز اهمیت است. لذا به منظور مدیریت بهینه این اکوسیستم شناخت اجزاء آن و دستیابی به روابط بین این اجزاء از جمله خاک و پوشش گیاهی ضروری به نظر می رسد. منطقه مورد مطالعه بخش هایی از حوزه آبخیز دلارستاق با مساحت 9349/9 هکتار در قسمت جنوب شهرستان آمل و در بخش لاریجان قرار دارد.این حوزه یکی از سرشاخه های رودخانه هراز می باشد و در دامنه ی شمال غربی و قسمتی از دامنه شمالی قله دماوند واقع شده است.به منظور بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در منطقه رویشی گیاه دارویی پونه سای البرزی پس از بازدید مقدماتی،منطقه مورد بررسی انتخاب و نمونه برداری انجام شد. نمونه برداری خاک در 5 رویشگاه با 4 تکرار در عمق0-30 سانتی متر به صورت تصادفی سیستماتیک انجام شد و به این نتیجه دست یافتیم که تمام پلاتهای تحت رویش گیاه دارویی پونهسای البرزی دارای pH تقریبا خنثی و بافت خاک متوسط تا درشت است.
کلمات کلیدی: ویژگی های شیمیایی خاک، پونهسای البرزی، دلارستاق.
.1 مقدمه
قسمت اعظم مساحت کشور ایران شامل اکوسیستمهای مرتعی است که بهدلیل نادیده گرفتن توان اکولوژیک و بهره-برداری غیرمنطقی در معرض خطر قرار دارد. به منظور مدیریت صحیح این اکوسیستمها، باید ارتباط بین عوامل بومشناختی موجود در طبیعت شامل عاملهای پستی و بلندی، اقلیم، خاک، پوشش گیاهی و موجودات زنده را شناخت .زیرا مدیریت صحیح یک مرتع بر مبنای اصول اکولوژیک است و درک فرایندهای اکولوژیک پیش شرط اصلی مدیریت میباشد - مصداقی،. - 1385 مراتع از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند و در صورتی که به طور صحیحی مدیریت و بهره برداری شوند، می توانن نقش مهمی در شکوفایی اقتصاد هر کشور ایفا کنند. مدیریت و بهره برداری صحیح از مراتع مستلزم شناسایی خصوصیات گونه های اصلی تشکیل دهنده و تعیین عوامل موثر بر پراکنش آنها می باشد - آذرنیوند و همکاران. - 1382
خاک،گیاه و آب اجزای یک سیستم سه جزئی هستند که هر کدام بر محصول نهایی که مقدار مواد گیاهی تولیدی است،موثر می باشد - راشد محصل و کوچکی. - 1364که پوشش گیاهی تا حد زیادی تحت تاثیر عوامل محیطی از قبیل اقلیم، خاک و پستی و بلندی قرار می گیرد - هولچک و همکاران، - 1989 خاک مجموعه ای از اجسام طبیعی، تشکیل یافته از مواد آلی و معدنی است که قادر به استقرار، رشد و پراکنش پوشش گیاهی یک منطقه است - دی و لودک. - 1993 از بین این عوامل محیطی، خاک یکی از مهمترین عواملی است که در درصد عناصر مغزی گیاه نقش عمده ای دارد، در واقع خصوصیات خاک برآیند اثرات دیگر عوامل محیطی در طول زمان است.
خاک ها از یک طرف تعیین کننده گونه های گیاهی هستند که در میزان درصد عناصر گیاهی بیشترین تأثیر را داشته و از طرف دیگر گیاهان بر چرخه عناصر غذایی و خصوصیات مکانی خاک ها اثر می گذارند. اکثر خاک شناسان و متخصصین مرتع فرض می کنند که درصد پوشش گیاهی و پراکنش گونه های گیاهی تابعی از شکل زمین و خاک هستند و پوشش گیاهی موضوع پیچیده ای است، ولی امکان پیداکردن رابطه ای بین پوشش گیاهی با خاک و شکل زمین وجود دارد - حاج عباسی، . - 1378خصوصیات و عناصر غذایی خاک، به طور مکانی و زمانی تغییر می کنند .بیشتر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تحت تأثیر عواملی مانند گیاهان، انسانها، حیوانات، میکروارگانیسم ها، اقلیم و شرایط توپوگرافی قرار میگیرند و دچار تغییر م یشوند .
وضعیت خاک را میتوان با بررسی تغییر خصوصیات آن، که ممکن است ناشی از تأثیر متقابل خصوصیات خاک و عوامل محیطی باشد تشخیص داد - شاهویی، - 1385 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نقش عمدهای در ایجاد تغییر و تنوع در مرتع ایفا میکند و از طرف دیگر مراتع نقش مهمی در تغییر و توسعه خصوصیات خاکها به عهده دارند .راه اصولی در ارزیابی توان و طبقهبندی رویشگاه، بررسی پوشش گیاهی یا خصوصیات خاک و فیزیوگرافی به طور مجزا نیست، بلکه مطالعه همزمان عوامل رویشی و محیطی میتواند نتایج مطلوبتری را دربرداشته باشد . - Fisher and Fuel, 2004 - پوشش های گیاهی با ویژگی های خاص خود دارای تأثیرات ویژه ای از محیط رشد خود میباشند و با مطالعه ارتباطات بین خاک وگیاه می توان به این اثرات پی برد .
با مطالعه ارتباطات خاک و گیاه می توان به ویژگی هر یک دست یافت و از آن ها برای مدیریت صحیح و منطبق بر اصول بوم شناختی استفاده نمود - جعفری و همکاران، - 2004برخی محققان نقش ویژگی های شیمیایی را بر فرآیند نفوذ آب در خاک مورد بررسی قرار داده اند. اوستر و شینبرگ - - 2001 و همچنین هالیول و همکاران - - 2001 بیان نمودند که مقادیر بالای سدیم محلول، از طریق کاهش پایداری خاکدانه، پراکنده شدن ذرات و تورم رس های انبساط پذیر، موجب کاهش شدت نفوذ آب در خاک می شود. آن ها همچنین معتقدند که این اثر مخرب، در حضور آهک و گچ کاهش می یابد.در مقابل،عوامل هماورکننده نظیر کلسیم اثر مطلوبی بر نفوذپذیری داشته از این رو، برخی محققان وجود آهک و گچ را دلیلی بر افزایش نفوذپذیری دانسته اند - آجوا و تروت، . - 2006
آذرنیوند وهمکاران - - Azarnivand et al., 2003 درپژوهشی به بررسی تأثیر خصوصیات خاک و تغییرات ارتفاع بر پراکنش دو گونه درمنه در سه منطقهی وردآورد، گرمسار و سمنان پرداختند .نتایج پژوهشهای آنها بیان کنندهی رابطه پراکنش گونهها با درصد گچ، درصد آهک، درصد سنگریزه در سطح خاک، و درون خاک درصد اشباع بازی، اسیدیته و شوری خاک بود . عبدالغنی و همکاران - - Abd El-Ghani, 2003 با بررسی رابطه نوع پوشش و خاک با طبقه بندی پوشش، ارتباط معنیداری بین آهک، درصد رطوبت اشباع ، اسیدیته و مواد آلی در برخی گونههای تیره Poaceae ، Chenopodiaceae ، Fabaceae ، Asteraceaeپیدا کردند He و همکاران - 2007 - نشان دادند که سیلت، رس و ماده آلی بر پراکنش گیاهان تاثیر قابل توجهی دارند.
در مطالعهای که جهت تعیین موثرترین عامل محیطی بر پراکنش تیپهای رویشی در مراتع کچیک مراوه تپه توسط میردیلمی و همکاران - - Mirdeylami et al., 2013 صورت گرفت، نشان داد که عوامل جهت جغرافیایی، مقدار شیب، هدایت الکتریکی، اسیدیته، بافت خاک و آهک خاک بیشترین تاثیر را در پراکنش گروههای اکولوژیک منطقه دارند. مرور مطالعات مختلف نشان میدهد که پوشش گیاهی در مناطق مختلف میزان وابستگی متفاوتی با عوامل مختلف محیطی و مدیریتی دارد.
.2مواد و روشها
موقعیت منطقه مورد مطالعه:
منطقه مورد مطالعه بخش هایی از حوزه آبخیز دلارستاق با مساحت 9349/9 هکتار در قسمت جنوب شهرستان آمل و در بخش لاریجان قرار دارد.این حوزه یکی از سرشاخه های رودخانه هراز می باشد و در دامنه ی شمال غربی و قسمتی از دامنه شمالی قله دماوند واقع شده است.بلندترین نقطه این حوزه قله دماوند است و دارای آبراهه اصلی به طول 24/71 کیلومتر می باشد.حوزه مورد مطالعه داراری مختصات 34، 15 ، 52 تا 56 ،3، 52 طول شرقی و35 ، 6 ، 35 تا 16 ،4،36 عرض شمالی می باشد.ارتفاع از سطح دریا در این منطقه در بازه ی ارتفاعی 6000 - 980 متر می باشد. مناطق مسکونی داخل حوزه شامل کیان،کهر،ناندل،میان ده و حاجی دلا و ... می باشد.
روش تحقیق:
به منظور بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در منطقه رویشی گیاه دارویی پونه سای البرزی پس از بازدید مقدماتی،منطقه مورد بررسی انتخاب و نمونه برداری انجام شد. نمونه برداری خاک در هر 5 رویشگاه به صورت تصادفی سیستماتیک انجام شد.شمار پلات با توجه به منطقه رویشی گیاه دارویی مورد نظر در هر رویشگاه 4 پلات تعیین شد. در هر پلات گونه پونه سای البرزی و خاک منطقه رویشی از عمق 0-30 سانتی متری آن برداشت شد. در ازمایشگاه نمونه های خاک از الک 2 میلی متری عبور داده شد. در بررسی تجزیه شیمیایی خاک میزان اسیدیته در گل اشباع با pH متر اندازه گیری شد.برای بررسی وضعیت شوری خاک،هدایت الکتریکی - EC - در عصاره اشباع با هدایتسنج الکتریکی تعیین شد.اهک خاک به روش کلسیمتری و کربن آلی با روش والکلی و بلک اندازه گیری شد - بلک،1982 وجعفری حقیقی، - 1381
