بخشی از مقاله
چکیده
در این پروژه، تغییر سیستم آبیاری از روش غرقابی به زیرسطحی - با لولههای سیمانی - روی درختان بارور پسته در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی با 4 تیمار در 3 تکرار مورد مطالعه قرار گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل تیمار شاهد - S - ، آبیاری سطحی - غرقابی - و حجم آب 6752 متر مکعب در هکتار و تیمارهایT1، T2 و T3 آبیاری زیرسطحی - با لولههای سیمانی - بترتیب با 70 ، 60 و 50 درصد حجم آب مورد استفاده برای تیمار شاهد، دور آبیاری کلیه تیمارها 26 روز بود.
بر طبق نتایج این تحقیق، تیمارهای T1 و T3 به ترتیب با 1676و 1027 گرم محصول خشک در هر درخت، بیشترین و کمترین عملکرد را دارا بودند، ضمن اینکه تیمارT1 و S به ترتیب با تولید 519 و 266 گرم محصول خشک به ازای هر متر مکعب آب مصرفی دارای بیشترین و کمترین بهرهوری مصرف آب بودند.
مقدمه
نتایج حاصل از تحقیقات نشان می دهد که میانگین راندمان آبیاری سطحی در استان کرمان در یک دوره زمانی ده ساله 1370 - تا 47/7 - 1380 درصد بوده است - اشرفی و همکاران، . - 1385 از این رو استفاده بهینه از منابع آب بهعنوان محور اصلی توسعه پایدار بایستی مورد توجه قرار گیرد. رشد بیرویه سطح زیر کشت پسته در استان کرمان و به تبع آن برداشت بیش از حد از سفرههای آب زیرزمینی، سبب افت 0/7 متر در سال در طول دوره ده ساله، متوسط سطح آب درسفرههای دشت رفسنجان گردیدهاست
این معضل به همراه خشکسالیهای چند سال اخیر، علاوه بر کاهش دبی چاهها، کیفیت آنها را نیز به شدت پایین آورده است. اصلاح و بهینهسازی روشهای آبیاری سطحی، اعمال روشهای کم آبیاری و استفاده از سیستمهای آبیاری تحتفشار از جمله راهکارهای کاهش مصرف آب در باغهای پسته و مبارزه با معضل کم آبی می باشد. مطالعات انجام شده توسط آراستیرما - 2004 - 1 در ترکیه نشان داد، استفاده از روش آبیاری قطرهای روی درختان بارور پسته سبب افزایش محصول تر از 11/8 به 15/2 کیلو گرم در هر درخت گردید.
در گزارشی که توسط لام - 2003 - 2 از دانشگاه کانزاس ارائه شدهاست، محاسن و معایب سیستمهای آبیاری قطره ای زیرسطحی بهطور مفصل ارائه شده است. ازجمله محاسن برشمرده شده در این گزارش میتوان به بهرهوری مصرف آب - WUP - 3 بالاتر،آلودگی کمتر آبهای زیرسطحی به دلیل آبشویی کمتر نیتراتها، کاهش خطرات شوری به دلیل نگهداری رطوبت خاک در حد بالا و دور آبیاری کوتاهتر، یکنواختی بهتر پخش آب ، وضعیت بهتر رشد گیاه، افزایش کمی وکیفی محصول، کنترل بهتر بیماریها، مدیریت مناسب کودها وسموم، کنترل علفهای هرز، امکان خودکارکردن کامل سیستم، طول عمر بیشتر سیستم، کاهش خسارات ناشی از حیوانات و انعطاف پذیری زیاد سیستم اشاره کرد.
نتایج محمدی وهمکاران - - 1386 بر وروی سیستمهای مختلف آبیاری از زمان احداث باغ پسته، نشان داد سیستم آبیاری زیر سطحی کوزهای بر سایر سیستمهای آبیاری سطحی، بابلر، قطرهای، تراوا و تیتیپ برتری کامل داشت. به طوری که در کلیه صفات مورد ارزیابی نهالهایی که با روش آبیاری زیر سطحی کوزهای آبیاری شدند، از بهترین وضعیت رشد برخوردار بودند و روشهای آبیاری قطرهای و بابلر در اولویتهای بعدی قرار گرفتند.
نتایج تحقیقات انجام یافته توسط صداقتی و همکاران - - 1393 در شرایط آب و هوایی شهرستان انار در یک خاک لوم شنی با هدایت الکتریکی آب آبیاری 11/8 دسی زیمنس بر متر نشان داد تغییر سیستم آبیاری از روش سطحی - حجم آب مصرفی 6720 متر مکعب در هکتار- سال - به زیرسطحی با لولههای پی وی سی با تیمارهای P1 و P2 که به ترتیب با 100 درصد و 75 درصد، میزان آب مورد استفاده برای تیمار شاهد روی درختان بارور پسته امکان پذیر بوده و میتوان با کاهش مصرف آب به مقدار 25 درصد، بهره وری آب را تا میزان 61/6 درصد افزایش داد.
در تحقیقی دیگری که توسط صداقتی و همکاران - - 1391 روی سیستمهای آبیاری قطرهای سطحی و زیرسطحی در باغهای پسته انجام شد مقادیر مختلف آب 40 - ، 60 و 80 درصد نیاز آبی در روش آبیاری سطحی - و 2 عمق نصب لولههای آبده در روش زیرسطحی 30 - و 50 سانتیمتر - مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج نشان داد عمق نصب 30 سانتیمتر بهترین وضعیت را داشت وآبیاری قطرهای زیرسطحی با عمق نصب 30 سانتیمتر و میزان آب 60 درصد نیاز آبی در روش آبیاری سطحی، با بهرهوری مصرف آب 0/290 کیلوگرم محصول خشک در هر متر مکعب آب مصرفی و 25 درصد صرفه جویی در مصرف آب نسبت به روش آبیاری قطره ای سطحی بهترین تیمار شناخته شد.
مواد و روشها
این پروژه از سال 1389 در قطعه باغی به مساحت تقریبی یک هکتار در ابتدای جاده انار- شهربابک، مجاور دانشگاه آزاد اسلامی شهرستان انار به مدت 4 سال با هدایت الکتریکی آب آبیاری 2/5 دسی زیمنس بر متر وبافت خاک شنیلومی اجرا شد. درختان پسته قطعه آزمایشی رقم اکبری با سن تقریبی 18 سال بودند . فاصله کاشت درختان بین ردیفها 7 متر و بین درختان روی ردیف حدود یک متر بود که تراکم کشت در قطعه آزمایشی بهطور متوسط حدود 1429 اصله درخت در هر هکتار بود.
در روش آبیاری غرقابی، در طول فصل رشد - از اول اردیبهشت تا 3 مهرماه - ، با 6 نوبت آبیاری و 2 نوبت آبیاری بعد از برداشت محصول،مجموعاً در طول سال حجم آبی معادل 6752 متر مکعب در هر هکتار مصرف شد. بنابراین، این پژوهش در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی با 4 تیمار در 3 تکرار پیاده گردید که تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از:
:S آبیاری سطحی - غرقابی - منطبق با روش قبل از اجرای پروژه - شاهد - با دور آبیاری 26 روز و حجم آب 6752 متر مکعب در هکتاردر طول سال.
:T1 تیمار آبیاری زیر سطحی با 70 درصد حجم آب مورد استفاده برای تیمار شاهد 4610 - متر مکعب در هکتار -
:T2 تیمار آبیاری زیر سطحی با 60 درصد حجم آب مورد استفاده برای تیمار شاهد 3926 - متر مکعب در هکتار -
:T3 تیمار آبیاری زیر سطحی با 50 درصد حجم آب مورد استفاده برای تیمار شاهد 3146 - متر مکعب در هکتار -
دور آبیاری تیمارهای زیر سطحی مشابه تیمار شاهد 26 روز بود و برای کلیه تیمارها یک نوبت آبشویی ویک نوبت بعنوان آبیاری بعد از تغذیه درختان بصورت غرقابی در زمستان با حجم آبی حدود 1688 متر مکعب در نظر گرفته شد، که درحجم-های آب مورد استفاده برای کلیه تیمارها منظور شد. برای اجرای طرح از لولههای زیرسطحی سیمانی با قطر 20 سانتیمتر استفاده گردید - شکل. - 1
لولهای مذکور تقریباً در انتهای سایه انداز، در دو طرف ردیف درختان و در عمق 30 سانتیمتری از سطح خاک و بر اساس عمق توسعه ریشه درختان پسته طوری کارگذاشته شدند که مانع کارکرد ادوات کشاورزی نباشند. هر ساله صفات کمی و کیفی محصول از جمله وزن محصول تر و خشک، تعداد دانه در یک انس، درصد خندانی، درصد پوکی و نیز صفات رویشی از جمله سطح برگ دراواخر خردادماه اندازه گیری شد. هر سال در مهرماه - پس از برداشت محصول - و نیز در اواخر سال - اواخر اسفند ماه - ، از تیمارهای آبیاری زیرسطحی و سطحی، نمونهگیری خاک بعمل آمد و توزیع شوری خاک در اعماق 0-30، 90-60،60-30 و 90-120 سانتیمتری در سایه انداز درختان اندازهگیری گردید.
پس از تجزیه نمونهها در آزمایشگاه، تغییرات شوری عصاره اشباع خاک پس از اعمال تیمارهای آزمایشی و نیز بعد از انجام آبشویی زمستانه، بررسی شد. در خاتمه تجزیه آماری دادههای تحقیق با استفاده از نرم افزار MSTATC و مقایسه میانگینها با روش آزمون دانکن در سطح 5 درصد انجام شد.
شکل -1 وضعیت نصب و استقرار لولههای زیرسطحی سیمانی در کنار درختان پسته قطعه آزمایشی
نتایج و بحث
مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون دانکن و درسطح احتمال پنج درصد انجام شد. نتایج مقایسه میانگین های 4 ساله صفات رشد و عملکرد درختان پسته درجدول 1 آمده است.
اثر تیمارهای مختلف بر رشد و عملکرد درختان پسته
با توجه به نتایج ارائه شده در جدول 1، اثر تغییر روش آبیاری، به غیر از صفت تعداد دانه در انس پسته، بر سایر صفات کمی و کیفی محصول، بهرهوری مصرف آب و صفات رشد رویشی درختان پسته در سطح پنج درصد معنیدار شد. تیمار T1، باعث افزایش معنیدار وزن محصول تر و خشک نسبت به کلیه تیمارهای دیگرگردید، این در شرایطی بود که تیمار ذکر شده در مقایسه با تیمار شاهد - - S، 30 درصد آب کمتر استفاده شد. ضمن اینکه بین وزن محصول تر و خشک تیمار T2 و تیمار شاهد - - S تفاوت معنی داری مشاهده نشد،اما از نظر آماری صرفاً تیمار شاهد بر تیمار T3 برتری داشت.
در این خصوص، تیمارهای T1 و T3 به ترتیب با 1676 و 1027 گرم محصول خشک در هر درخت - 2395 و 1467 کیلوگرم در هکتار - ، بیشترین و کمترین عملکرد را داشتند و تیمارهای S و - T 2 با40 درصد صرفه جویی در مصرف آب در قیاس با شاهد - به ترتیب با وزن محصول خشک 1264 و 1231 گرم محصول خشک در هر درخت - 1806 و 1759 کیلوگرم در هکتار - ، با 2 تیمار دیگر اختلاف معنیداری داشتند و از نظر آماری در یک گروه قرار گرفتند.
در خصوص صفات کیفی درصد پوکی و خندانی نیز تیمار T1 با 13/9 درصد پوکی و 82/9 درصد خندانی، بهترین تیمار و تیمار T3 با 22/7 درصد پوکی و 69/5 درصد خندانی، بدترین تیمار بود. ضمن اینکه پوکی تیمار T2 بیش از تیمار شاهد بود و بین درصد خندانی تیمار شاهد و تیمارهای T1 و T2 در سطح پنج درصد تفاوت معنیداری ملاحظه نشد. در مورد صفت انس پسته نیز بین تیمار شاهد - - S و کلیه تیمارهای آبیاری زیر سطحی تفاوت معنیداری مشاهده نشد.
با توجه به نتایج بدست آمده در جدول 1، هردو صفت رویشی رشد طولی شاخه سال جاری و سطح برگ بهطور معنیداری تحت تاثیر تیمارهای روش آبیاری قرار گرفتند. به طوری که در صفت رشد طولی شاخه سال جاری، تیمارهای T1 و T2 به ترتیب با مقادیر 12/7 و 12/5 سانتیمتر بر تیمارهای شاهد و T3 برتری داشتند. در خصوص صفت سطح برگ، نیز مشابه صفت رشد شاخه، تیمارهای T1 و T2به ترتیب با 104 و 107 سانتیمتر مربع سطح برگ، بهترین تیمارها شناخته شدند. ضمن اینکه تیمار شاهد با تیمارهای T1 و T2 اختلاف معنیداری در سطح احتمال 5 درصد نداشتند
