بخشی از مقاله
مقدمه
سال آوری یا تناوب باردهی در پسته حائز اهمیت است که دلیل اصلی آن ریزش جوانههای گل ماده در سال پربار گزارش شده است (٣، ٤ ، ٩، ١٣، ١٧، ٢٠). ریزش جوانه گل در خرداد شروع شده و در طول دوره رشد سریع بذر، شدت ریزش افزایش مییابد (٥). اساس فیزیولوﮊیکی تناوب باردهی پسته تاکنون مبهم باقی مانده (٩ ، ١٣) و تمامی تلاشهایی که تاکنون برای کنترل ریزش جوانه های گل صورت گرفته، ناموفق بوده است (٩ ).
در درختان میوه تشکیل جوانه گل، در حضور محصول فراوان روی شاخهها محدود میشود ولی در پسته، در مقایسه با سایر گونههای درختان میوه، علی رغم وجود محصول فراوان روی شاخههای یکساله، جوانه گل زیادی نیز روی شاخساره سال
جاری تشکیل میشود که در طول ماههای تابستان بخش عمدهای از آنها ریزش مینمایند (٧، ١٤).
سال آوری درختان پسته تحت تأثیر عواملی از جمله،عوامل محیطی (١٤) محصول بیش از حد (٩، ١٠، ١٤) عوامل ﮊنتیکی
(١١) سن درخت (٨) مدیریت باغ (٩، ٢٢) و پایههای مختلف (
٨) قرار میگیرد.
با توجه به اینکه سال آوری پسته با تمامی گونههای درختان میوه متفاوت است روشهای زیادی جهت کاهش یا کنترل آن بکار رفته است، برخی از پژوهشهای اولیه رقابت برای کربوهیدراتها بین میوههای در حال نمو و جوانههای گل تشکیل شده را عامل ریزش جوانههای گل معرفی نموده است (
٥). نتایج یک پژوهش در یونان نشان میدهد که ریزش جوانه
مکاتبه کننده: مجید راحمی
٦٦٠ مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ٣٤، شماره ٣، سال ١٣٨٢
گل پسته با
تنک میوه (بسته به زمان انجام آن) تحت تأثیر قرار میگیرد و بهترین زمان تنک میوه ١٠١ روز بعد از تمام گل است (٢٣).
اثرات تیمارهای هرس مکانیکی بر عملکرد و کیفیت خشک میوه و نیز تناوب باردهی پسته رقم کرمان بررسی شده است و نتایج نشان میدهد که اعمال تیمارهای هرس در یک دوره هفت ساله قادر است شاخص سال آوری را کاهش دهد (٩).
میوههای در حال نمو، یک مخزن قوی برای مواد فتوسنتزی هستند. جوانههای گل به طور ضعیفی با میوههای در حال نمو برای دریافت مواد فتوسنتزی رقابت میکنند و این موضوع ممکن است دلیل ریزش آنها باشد (١٨). لوات و فرگوسون (
١٩٩٤) گزارش کردند که محلولپاشی اوره در ترکیب با بنزیل آدنین بطور موفقیتآمیزی از ریزش جوانههای گل در پسته رقم کرمان ممانعت به عمل میآورد. تیمارهای اعمال شده باعث شد تا تعداد جوانههای موجود روی شاخههای تیمار شده با ٢٥ میلیگرم در لیتر بنزیل آدنین در ترکیب با ٣/٠% نیتروﮊن
(بصورت اوره) به ٢ تا ٣ برابر شاخههای درختان شاهد افزایش پیدا کند (١٣).
گزارشات دیگری که در مورد تنظیم کنندههای رشد گیاهی مختلف از جمله اکسین (٩ ، ١٥) جیبرلینها (١٢) آبسایزیک اسید (١٩) و اتیلن (٦، ٢١) وجود دارد، این مواد را مسئول ریزش جوانه گل نمیدانند. با توجه به اینکه سال آوری از عمدترین مشکلات تولیدکنندگان پسته ایران به شمار میرود و راه حل مناسبی نیز برای کنترل آن گزارش نشده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش محلولپاشی تنظیم کننده رشد بنزیل آدنین (سیتوکینین مصنوعی) و نیتروﮊن (به عنوان یک عنصر ضروری) درکاهش پدیده سال آوری در پسته اوحدی مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
به منظور بررسی اثرات محلولپاشی اوره بنزیل آدنین، بر ممانعت یا کاهش ریزش جوانه گل ماده پسته، در سال پربار، آزمایشی در قالب بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در محل ایستگاه تحقیقات پسته کرمان واقع در کیلومتر ٩ جاده زرند (استان کرمان) به اجرا درآمد. درختان بالغ رقم اوحدی در
سال بارده با سن ١٥ تا ١٦ سال که به فاصله ٤×٣ متر کاشته شده بودند مورد استفاده قرار گرفت. در اسفندماه ١٣٧٨ تعداد ٣٦ اصله درخت که از نظر رشد و قدرت در حد یکنواختی بوده و در ضمن جوانه گل زیادی نیز روی شاخههای یکساله آنها وجود داشت، گزینش شده و سپس از هر درخت دو شاخه یکنواخت
(از نظر قطر، اندازه و تعداد جوانه) در دو جهت شمال و جنوب انتخاب گردید و بوسیله اتیکتهایی که از قبل تهیه شده بود مشخص شدند .
تاریخ تمام گل١ بیستم فروردین ماه سال ١٣٧٩ در نظر گرفته شد و تیمارهای مورد نظر در سه نوبت متوالی ٤ ، ٨ ، ١٢ هفته بعد از تمام گل روی شاخههای حاوی اتیکت محلولپاشی شدند.
غلظتهای ٠ ، ١٥/٠ و ٣/٠ درصد نیتروﮊن بصورت اوره و غلظتهای صفر، ٢٥ و ٥٠ میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین در سال اول (١٣٧٩) و نیز تیمارهای صفر، ٣/٠ و ٦/٠ درصد نیتروﮊن (بصورت اوره) و غلظتهای صفر و ٥٠ و ١٠٠ میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین در سال دوم (١٣٨٠) مورد استفاده قرار گرفتند. به لحاظ وجود چهار تکرار در این آزمایش و اینکه در هر تکرار ٩ اصله درخت قرار گرفته بود، مجموعا" ٣٦ درخت تیمار شدند و چون در هر درخت دو شاخه گزینش شده بود، در مجموع ٧٢ شاخه تیمار شدند.
به عنوان منبع تأمین کننده نیتروﮊن از اوره خالص (NH2) 2 Coاستفاده شد. به عنوان تنظیم کننده رشد نیز از ٦- بنزیل آمینوپیورین٢ (BA) استفاده شد .
شمارش جوانههای گل در سه نوبت متوالی انجام شد که نوبت اول هنگام برداشت محصول (١٥ شهریور) سپس در نیمه مهرماه و آخرین شمارش نیز در آبانماه که برگهای درخت خزان کرده بودند انجام شد و درصد جوانههای گل باقیمانده محاسبه گردید. میانگین دادههای مربوط به هر دو شاخه تیمار شده جهت تجزیه و تحلیل آماری استفاده شد. میزان نیتروﮊن موجود در برگ و شاخههای سال جاری نیز به روش کجلدال به وسیله آزمایشگاه کرمان زمین (واقع در شهرستان کرمان) اندازه گیری شد. وزن پوسته سبز، پوسته چوبی، وزن مغز، میزان پوکی و
1. Full Bloom 2. 6-Benzylaminopurine
علیزاده و راحمی: تأثیر محلولپاشی برگی اوره، در ترکیب با ... ٦٦١
میزان خندانی از دیگر صفات اندازه گیری شده در این پژوهش بود. جهت تجزیه و تحلیل دادهها، از نرم افزار MSTAT-C
استفاده گردید و مقایسه میانگینها با آزمون چند دامنه دانکن صورت گرفت.
نتایج و بحث
نتایج حاصله از محلولپاشی اوره و بنزیل آدنین در مورد میزان جوانههای گل باقیمانده در سال های ٧٩ و ٨٠ در جدولهای ١ و ٢ نشان داده شده است. غلظت های ١٥/٠ درصد نیتروﮊن و ٢٥ میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین که در سال اول (
١٣٧٩) مورد استفاده قرار گرفت. بر ریزش جوانههای گل تأثیر جزیی داشتند. هرچند با استعمال این مواد، ریزش تا حدودی کاهش یافت و تعداد جوانه گل بیشتری روی شاخه باقی ماند ولی از نظر آماری با گیاهان شاهد تفاوت معنیداری نشان نمیدهند (جدول ١). غلظتهای ٣/٠ درصد نیتروﮊن و ٥٠ میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین در هر دو سال آزمایش بطور معنیداری ریزش جوانههای گل را کاهش داد. مقایسه میانگینها نشان میدهد که تیمارهای بکار رفته در سال دوم جوانههای گل موجود روی شاخه را نسبت به درختان شاهد ٥/١
تا ٧/١ برابر افزایش میدهد (جدول ٢).
جدول ١- اثرات تیمارهای اوره و بنزیل آدنین بر میزان جوانههای گل باقیمانده (%) در پسته رقم اوحدی (سال ١٣٧٩)
بنزیل آدنین نیتروﮊن (%)
(میلی گرم در لیتر)
میانگین
صفر ١٥/٠ ٣٠/
صفر b * ٢٨/٠ b ٤١/٠ ab ٥٦/٠ B ٤٣/٠
٢٥ b ٣٦/٠ ab ٤٩/٠ ab ٥٢/٠ B ٤٦/٠
٥٠ b ٤٢/٠ b ٤٤/٠ a ٦٦/٠ A ٥٠/٠
میانگین B ٣٦/٠ B ٤٥/٠ A ٥٨/٠
* ستونها و ردیفهایی که دارای حروف کوچک و بزرگ مشترک میباشند از نظر آزمون دانکن در سطح ٥% تفاوت معنیداری ندارند.
جدول ٢- اثرات تیمارهای اوره و بنزیل آدنین بر میزان جوانههای گل باقیمانده (%) در پسته رقم اوحدی (سال ١٣٨٠)
میانگین B ٥١/٠ A ٦٧/٠ A ٧٠/٠
* ستونها و ردیفهایی که دارای حروف کوچک و بزرگ مشترک میباشند از نظر آزمون دانکن در سطح ٥% تفاوت معنیداری ندارند.
لوات و فرگسون (١٩٩٤) گزارش گردند که محلولپاشی برگی١، درختان پسته رقم کرمان با ٣/٠ درصد نیتروﮊن در ترکیب با ٢٥ میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین میزان جوانههای گل را ٢ تا ٣ برابر نسبت به درختان شاهد افزایش میدهد.
پورلینگیس (١٩٧٤) معتقد است که رقابت برای نیتروﮊن ممکن است که یک عامل با اهمیت باشد. وی عنوان کرد که رشد بذر پسته با افزایش سریعی در میزان نیتروﮊن همراه بوده و علت اینکه در هنگام رشد بذر میزان نیتروﮊن در فرابر کاهش مییابد، توانایی بذر در جابجایی ترکیبات نیتروﮊندار از سایر قسمتهای گیاه از جمله فرابر است. از طرف دیگر در طول دوره ریزش جوانهها، کاهش مقدار نیتروﮊن در جوانههای گل دیده شده که این کاهش قبل از ریزش مشاهده نگردیده است، بنابراین میتوان گفت کاهش نیتروﮊن عامل اولیه ریزش نیست و احتمالا"، کاهش این ماده در جوانهها، محرکهای فرآیند ریزش را همراهی میکند. علاوه بر این، گزارش دیگری (١٣) وجود دارد بطوری که در زمان ریزش حداکثر جوانه، غلظت سایتوکینینهای جوانه گل که مهمترین آنها ایزوپنتیل آدنین٢ و
زآتین ریبوزاید٣ است کاهش مییابد. علاوه بر این کاهش محسوسی نیز در محتوی نیتروﮊن جوانه گل در هنگام ریزش مشاهده شده است.
