بخشی از مقاله
چکیده
هدف کلی این تحقیق، بررسی رابطه بین ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی کشاورزان پستهکار و مشارکت آنان در تعاونی پسته کاران شهرستان دامغان بوده که به روش توصیفی-پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق، 2500 کشاورز پستهکار عضو در تعاونی مورد نظر میباشد که بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه، 318 نفر تعیین شده است. جهت جمع آوری دادهها از ابزار پرسشنامه با سوالات باز و بسته استفاده شده است.
برای اطمینان از روایی و پایایی متغیرهای مورد آزمون در پرسشنامه، از روش تحلیل عاملی و ضریب KMO و روش آلفای کرونباخ استفاده شده است.
ضرایب به دست آمده برای روایی و پایایی پرسشنامه به ترتیب 0/729 و 0/96 محاسبه شد که در مجموع نشان دهنده مورد اعتماد و اطمینان بودن پرسشنامه پژوهش است. سپس داده های به دست آمده، با استفاده از نرم افزار spss در دو بخش توصیفی - توزیع فراوانی و درصد - و تحلیلی یا استنباطی و استفاده از آزمونهای همبستگی پیرسون و اسپیرمن، تجزیه و تحلیل شدهاند.
نتایج تحقیق نشان داد که بین ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی کشاورزان در شاخص-های - میزان سطح زیر کشت، عملکرد محصول در هکتار، استفاده از اعتبارات بانکی، مکانیزاسیون و همچنین استفاده از روشها و نهادههای جدید، تحول اراضی زیر کشت، میزان تحصیلات، استفاده از خدمات مشاورهای،انگیزه کشاورزان، منزلت اجتماعی، توصیه رهبران محلی، اعتقاد به فضای مشارکتی و میزان روحیه مشارکت، ریسک پذیری کشاورزان، میزان تماس های ترویجی و در نهایت میزان آگاهی کشاورزان از مزایای مشارکت - و مشارکت آنها در تعاونی پسته-کاران شهرستان دامغان، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
مقدمه
طبق قانون اساسی، بخش تعاون در کنار بخشهای خصوصی و دولتی، یکی از ارکان اقتصادی کشور را تشکیل میدهد. در اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بخش تعاون به عنوان یکی از پایههای نظام اقتصادی قلمداد شده است که نشانه اهمیت مشارکت مردم در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی است
در ایران بعد از اصلاحات ارضی، شاهد پیدایش انواع نظامهای بهره برداری همانند تعاونیها در بخش کشاورزی بودهایم. این نظامها را در عمل میتوان ابزاری موثر برای توسعه روستایی و همچنین در حکم بخش اساسی از سیاستهای توسعه روستایی و مرتبط با برنامههای ملی در نظر گرفت
رویکرد تعاونی از بهترین ساز و کارهای مشارکت مردمی نظام هستند. در راستای فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی محسوب میشود و اشتغال و معیشت پایدار برای اقشار آسیب پذیر و کم درآمد روستایی ایجاد مینماید. همچنین این رویکرد، راهکاری بسیار مناسب برای توانمندسازی روستاییان میباشد
شرکتهای تعاونی تولید کشاورزی از سوی کارشناسان به منظور پایان دادن به پراکندگی و ایجاد یکپارچگی اراضی و امکان کاربرد ماشین آلات در زمین های خرد کشاورزی، مناسب تشخیص داده شده اند. از جمله اهداف تاسیس شرکتهای تعاونی تولید روستایی را میتوان استفاده بهینه از ماشینها و مکانیزاسیون، تسطیح اراضی مزروعی و یکپارچه کردن تولید، به کارگیری موثر فناوریهای نوین و حداکثر بهره برداری از منابع آب و خاک کشور از طریق احداث شبکههای نوین آبیاری ذکر کرد. و یکی از عوامل رسیدن به این اهداف، ایجاد گرایش و جذب کشاورزان و اعضا به منظور مشارکت و عضویت در رسیدن به اهداف نام برده میباشد
هر نظام بهره برداری و هر تشکل، دارای سازمان، مدیریت فضا، اطلاعات، فناوری، سطح توسعه، جمعیت یا اعضا و کارکنان است که طبق قواعد مالکیت، حاکمیت، عاملیت، مبادله و سایر ویژگیهای ناظر بر واحد بهره برداری از منابع آب و خاک در فرایند تولید محصولات کشاورزی برای مصرف یا مبادله و یا فروش، مشارکت دارند
توسعه کشاورزی به طور اخص و توسعه روستایی به طور اعم، مستلزم بهره گیری از استعداد و توان و حضور فعالانه مردم و مشارکت آنان در مراحل مختلف فرآیند توسعه در جوامع محلی و ملی و همچنین مستلزم تغییر حالت و جایگاه روستاییان و کشاورزان از تولیدکننده صرف مواد غذایی به عناصری فعال و موثر در سیستم عرضه و تقاضا و ایجاد زمینههای لازم برای حضور در عرصه رقابت و تشکلها و تعاونیهای تولیدی میباشد
یکی از عرصههای فعالیت تعاونیها، تشکیل تعاونی های پسته کاری است. تشکیل چنین تعاونیهایی در مناطق پسته خیز ایران و با توجه به تاثیرات اجتماعی، فنی و اقتصادی اهمیت فراوانی دارد. بر طبق سرشماری عمومی کشاورزی استان سمنان و کشور در سال 1382، استان سمنان تعداد 5405 بهره بردار باغی در کشت و تولید پسته و همچنین تولید 4636 تن محصول پسته را دارا می-باشد که این استان از نظر تعداد بهره بردار، رتبه 4 و در مقدار تولید پسته، رتبه 5 را در کل کشور از آن خود کرده است که در این بین شهرستان دامغان با 4160 بهره بردار در تولید پسته و همچنین 3279 تن تولید پسته، مقام اول را در بین شهرستانهای استان کسب کرده است.
به طوری که در حال حاضر شهرستان دامغان مهمترین قطب تولیدکننده پسته بعد از استانهای کرمان، یزد، خراسان و فارس در ایران میباشد. با توجه به نقش محصول پسته در شهرستان دامغان، این شرکتها میتوانند با هم افزایی نیروهای موجود محلی و جذب کمک های دولتی در رشد کمی و کیفی محصول پسته و در نتیجه بهبود سطح زندگی اعضاء تاثیر به سزایی داشته باشد
تعاونی پسته کاران در این شهرستان، به امور مربوط به تولیدات کشاورزی از طریق فرآهم آوردن نهادهها - ارائه کود، سم، بذر و ... - و برنامه ریزی امور مختلف زراعی به صورت تعاونی اشتغال داشته که هدف اولیه آنها تولید بوده است. در کشور ما، با توجه به وجود زمینههای مشارکت مردم در سازمانهای کشاورزان که بالغ بر 12000 تعاونی تولیدی در کشور که دربخش کشاورزی فعالیت می کنند، تعیین ویژگیهای موثر بر عضویت و مشارکت حقیقی افراد در برنامهها و در نهایت موفقیت این سازمانها، از اولویتهای تحقیقی به شمار میآید.
لذا جهت بررسی زمینههای موفقیت آمیز حضور کشاورزان در این سازمانهای مردم نهاد، نیاز به مطالعاتی در کشور وجود دارد، لذا این تحقیق باهدف کلی شناسایی ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی موثر کشاورزان پسته کار برای مشارکت و عضویت در سازمانهای کشاورزان و بالاخص تعاونی پسته کاران شهرستان دامغان انجام میپذیرد.
موضوع تعاونی و اهداف آن و چگونگی مشارکت مردم در آن، موضوع گستردهای از تحقیقات فراوانی است که در جوامع روستایی کشورهای در حال توسعه صورت گرفته است . - ozdemiir,2006,213 - در این بخش به مرور برخی از مهمترین نتایج و بررسی های انجام شده درباره مشارکت روستاییان و کشاورزان در تعاونی ها پرداخته شده است.
جدول :1 مطالعات صورت گرفته در راستای تحقیق
نتایج تحقیق
نتایج نشان داده است که برخی از متغیرهای تحقیق نظیر میزان تحصیلات، سطح زیر کشت آبی،درآمد سالیانه،تماس های ترویجی،مولفه های سرمایه اجتماعی،وضعیت آبیاری منطقه از دیدگاه آب بران و وضعیت مشارکت کشاورزان در زمینه مدیریت شبکه های آبیاری با نگرش کشاورزان نسبت به مشارکت در تعاونی آب بران رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
دامداران دارای نگرش مثبت و منفی به مشارکت در فعالیت های سازمان کشاورزان از نظر متغیرهای وضعیت اقتصادی - تعداد دام بزرگ،میزان اراضی آبی،میزان اراضی دیم، میزان کل اراضی کشاورزی - ، مدت زمان عضویت،میزان سطح مشارکت و اعتقاد به فضای مشارکتی در سازمان کشاورزان با یکدیگر تفاوت معنی داری به لحاظ آماری دارند و همچنین مشخص گردید که چهار متغیر سبک رهبری،وضعیت اقتصادی - تعداد دام بزرگ - ، انگیزش کشاورزان و میزان آگاهی ایشان از مزایای مشارکت در فعالیت های سازمان کشاورزان در نگرش دامداران به مشارکت در فعالیت های سازمان کشاورزان نقش داشته است.
بین عوامل اقتصادی، اجتماعی و سازمانی-عملکردی تعاونی ها و میزان مشارکت زنان روستایی در فعالیت های تعاونی، رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد، همچنین بین میزان وابستگی زنان روستایی به همسرانشان و میزان مشارکت آنها در فعالیت های تعاونی، رابطه منفی و معنی دار مشاهده شده است. نتایج آزمون مقایسه میانگین t نشان داده است که بین مشارکت زنان روستایی سرپرست خانوار و زنان روستایی تحت تکفل با 99 درصد اطمینان، تفاوت معنی داری وجود دارد.
این تحقیق، رابطه متغیر پذیرش نظام های زراعی پایدار را توسط کشاورزان ایلینویز با متغیرهای سطح تحصیلات،سن، شغل اولیه، قومیت، فعالیت های مذهبی، فعالیت در سازمان زراعی و خدمات ترویجی تعاونی مود مطالعه قرار دادند. نتایج نشان داده است که پذیرش نظام های زراعی پایدار با قومیت و فعالیت های مذهبی با اطمینان %99 و با میزان خدمات ترویج تعاونی با اطمینان %95 رابطه مثبت و معنی داری داشته است.
نتایج نشان داده است که میزان آگاهی افراد از مزایای مشارکت، عامل مهمی در شکل گیری نگرش مثبت اعضاء و ارتقای سطح مشارکت آنها می باشد.
