بخشی از مقاله
چکیده
تهیهی بیلان آبی هر منطقه موجب کمک در برنامهریزی برای بهرهبرداری بهینه و مطمئن است. در این مقاله محدودهی مطالعاتی فومنات مورد بررسی قرار گرفت و از دادههای ایستگاههای سینوپتیک رشت و بندر انزلی استفاده شده است و دادههای دبی متوسط ماهانه و سالانه در دورهی شاخص 30 ساله مورد بررسی واقع شد و بر اساس نقشه هم باران متوسط 30 ساله 1350-51 - لغایت -80 - 1379 متوسط بارندگی سالانه ارتفاعات و دشت محدوده مطالعاتی فومنات محاسبه شده و با استفاده از روش بیلان آبی ماهانه تورنتوایت بیلان هیدروکلیماتولوژی برای ارتفاعات و دشت و در نهایت کل محدودهی مطالعاتی تهیه گردیده است که در این مقاله به آن پرداخته شده است.
مقدمه
یکی از اهداف مطالعات هیدرولوژی منطقهها، ارزیابی کمی منابع آب می باشد. برآورد پتانسیل کمی، زمانی مورد توجه قرار می گیرد که در اثر خشکسالی و یا برداشت بیش از حد مجاز از سفره آبدار، نوعی عدم تعادل بین ورودی ها وخروجی های منطقه به وجود آید و منجر به خشک شدن چاه ها و یا افزایش هزینه پمپاژ شود. همچنین توسعه شبکه های آبیاری می تواند باعث بالا آمدن و شوری منابع آب شود. مدیریت منابع آب نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه جوامع دارد. با توجه به افزایش جمعیت جهان در دهههای ا خیر و کمبود منابع آب، اهمیت مدیریت این منبع ارزشمند دو چندان میشود. یکی از ابزارهای مدیریتی منابع آب تهیه بیلان میباشد. با اگاهی از بیلان آب منطقه میتوان مدیریت مناسبی را برای استحصال و تامین آب اعمال نمود.
موازنه میزان آبهای ورودی، خروجی و تغییرات حجم ذخیره آب یک حوزه آبریز یا دشت یا منطقه در یک دوره زمانی معین را بیلان آب گویند. طبق این تعریف کلیه آبهایی که در یک زمان معین وارد یک محدوده خاص میگردند، مصرف میشوند، ذخیره می گردد و یا به صورتهای مختلف از محدوده خارج میشوند. ناحیه ای که آمار و اطلاعات پایه بیلان، جمع آوری و معادله بیلان برای آن برقرارمی شود، محدوده بیلان نامیده میشود. این محدوده می تواند یک حوزه آبریز بزرگ، یک دشت و ارتفاعات مشرف بر آن و در موارد خاص بیلان آب زیرزمینی و یا محدوده یک سفره آب زیرزمینی باشد. مقطع زمانی که در طول آن کلیه عوامل بیلان مورد ارزیابی قرارمیگیرد، دوره بیلان نامیده می شود.
هدف از برقراری بیلان، بررسی و هماهنگی عناصر ورودی و خروجی و تعیین مقادیر هر یک از پارامترها و میزان مصرف و ذخیره آب می باشد . به عبارت دیگر بر مبنای راه حلهای بیلان آب، امکان برآورد کمی از منابع آب و تغییرات این منابع تحت تأثیر فعالیتهای انسانی و امکان کنترل این تغییرات فراهم میگردد. برای محاسبه عوامل اصلی بیلان میتوان از آمار ثبت شدهی پارامترهای مختلف بارش، آب و هوا و جریانات سطحی توسط شبکه ایستگاههای استاندارد شده وزارت نیرو و یا سازمان هواشناسی کشور استفاده کرد.
این آمار و اطلاعات پایه یعنی آمار ایستگاههای آب سنجی - هیدرومتری - رودخانه ها، باران سنجی، کیفیت آب رودخانه ها، تبخیر و... می-بایستی مشخص کننده وضعیت آب و هوایی و خصوصیات هیدرولوژی و هیدروژئولوژیکی محدوده مطالعاتی باشد. آمار و اطلاعات کلیماتولوژی - هواشناسی - برحسب نیاز به صورت روزانه، متوسط ماهانه و سالانه شامل بارش، تبخیر از تشت تبخیر، درجه حرارت متوسط و درصورت امکان رطوبت نسبی متوسط ماهانه، سرعت وزش باد، ساعات آفتابی و تشعشع است.
هدف از این تحقیق تهیهی بیلان آبی محدودهی مطالعاتی فومنات در رابطه با توانایی و بهرهبرداری مطمئن از منابع سطحی و زیرزمینی می باشد در این تحقیق آماربرداری و اندازهگیری آبدهی ایستگاههای محدودهی مورد مطالعه، توسط دفتر آبهای سطحی معاونت مطالعات پایه منابع آب گیلان صورت گرفته که در مواقع معمولی دو بار در ماه و در مواقع سیلابی نیز اندازهگیری جریان علاوه بر مواقع معمولی به عمل میآید. آمار کلیه ایستگاههای هواشناسی و آبسنجی از اطلس منابع آب حوضهی آبریز سفیدرود و شرق و غرب گیلان و همچنین از بایگانی دفتر آبهای سطحی معاونت مطالعات گیلان جمعآوری گردیده است. در بررسی پارامترهای هواشناسی محدودهی فومنات از ایستگاههای سینوپتیک رشت و بندر انزلی استفاده شده است که تحت نظارت سازمان هواشناسی کشور می باشند.
فومنات در قسمت مرکزی استان گیلان قرار دارد و حوضهی آبریز تالاب انزلی را شامل میشود. مساحت این حوضه برابر 3350 کیلومتر مربع است که 1639 کیلومتر مربع 49 - درصد - آن را دشت و 1711 کیلومتر مربع 51 - درصد - آن را ارتفاعات تشکیل میدهند. حوضهی آبریز فومنات بین طولهای 48 45 و 49 41 شرقی و عرضهای 37 00 و 37 34 شمالی واقع شده است. از طرف شمال به تالاب انزلی، از شمال غرب به محدودهی مطالعاتی تالش، از جنوب غربی به محدودهی مطالعاتی طارم-خلخال و از سمت جنوب به محدودههای مطالعاتی منجیل و آستانه - کوچصفهان محدود میگردد.
ایستگاههای هیدرومتری
در محدودهی مطالعاتی فومنات 18 ایستگاه هیدرومتری بر روی 9 رودخانه مهم تحت مطالعه قرار دارد. تعدادی از این ایستگاهها در نقاط ورود به دشت قرار دارند که رواناب بیش از 63 درصد ارتفاعات حوضه در این ایستگاهها اندازهگیری میشود؛ و تعداد دیگری از ایستگاههای هیدرومتری در مقطع خروج از دشت واقع شده و رواناب حدود 85 درصد دشت در این ایستگاهها اندازهگیری میشود.
آمار هواشناسی و هیدرومتری
باران، رطوبت نسبی، درجه حرارت و تبخیر و آبدهی رودخانهها آمار گردآوری شده را تشکیل میدهند که چهار پارامتر اول در یک بخش و آبدهی رودخانهها در بخش جداگانه بررسی شدند. ضمنا به منظور تهیهی بیلان هیدروکلیماتولوژی محدودهی مطالعاتی فومنات بر روی شاخص 30 ساله که مبنای آن سال آبی 1350-51 و سال انتهایی آن 1379-80 میباشد، انتخاب گردیده است.
بارندگی
جهت محاسبهی میانگین باران محدوده مطالعاتی از آمار بارندگی دو ایستگاه سینوپتیک، شش ایستگاه تبخیرسنجی، یک ایستگاه باران سنج معمولی و ده ایستگاه باران سنج ذخیرهای استفاده شد. جدول متوسط بارندگی 30 ساله نتیجهی استفاده از آمار موجود و برآورده شده بارندگی سالانه ایستگاهها میباشد.
