بخشی از مقاله
مقدمه
میدانهای نفتی لالی، پاپیله و زیلایی که منطقه مورد مطالعه میباشند در فروافتادگی دزفول کمربند چینخورده- رانده زاگرس واقع شدهاند. این بخش ساختاری توسط گسلهای پیسنگی پیشانی کوهستان در شمال، گسل کازرون- برازجان در شرق و جنوب شرق و گسل ژرفنای زاگرس در جنوب غرب احاطه شدهاست (شکل .(1 سنگهای موجود در فروافتادگی دزفول نسبت به شمال آن کمتر چین خورده اند و به نظر میرسد که به صورت نیمه مقاوم عمل کرده باشند .(Berberian, 1995) به طور کلی خصوصیات مکانیکی ستون چینهشناسی زاگرس نقش بسزایی در تکامل چین خوردگی در بخشهای مختلف ساختاری آن دارد ( 2ʼ%ULHQ' 1950; 6DWWDU]DGHK HW DO.' 2002;
.(Sepehr et al., 2006 در ستون چینه شناسی زاگرس سطوح جدایش متعددی حضور دارد. این افقهای جدایش عبارتند از سری هرمز که سطح جدایش زیرین محسوب میشود، سازند دشتک که سطح جدایش میانی است و سازند گچساران که به عنوان سطح جدایش بالایی شناخته میشود ( 2ʼ%ULHQ' .(1950 ; Sherkati et al., 2005 این سازند نقش عمدهای در تکوین ساختارهای سطحی منطقه مطالعه اعم از چین ها و راندگیها دارد.
منطقهی مطالعه در محدودهی بین طولهای جغرافیایی 37 48 تا 49 15 شرقی و عرضهای جغرافیایی 39 32 تا 57 31 شمالی قرار دارد و سازندهای گچساران، میشان، آغاجاری و کنگلومرای بختیاری در آن رخنمون دارند (شکل .(2 آهک آسماری جوانترین سنگ مخزن میدانهای نفتی منطقه مطالعه میباشد و سنگ پوش آنها نیز سازند گچساران است. لیتولوژی سازند گچساران عمدتا از گچ و مارن تشکیل شده است و ضخامت قائم آن در منطقه ی مطالعه بر اساس نقشه های کنتورهای ساختاری به بیش از 3000 متر می رسد و با توجه به لیتولوژی تبخیری آن نشان از فعالیت سازند گچساران به عنوان افق جدایشی بهنگام چین خوردگی است. لذا تاثیر این سازند بر تفاوت سبک چین خوردگی واحدهای بالایی و پایینی آن و همچنین گسترش راندگی های منشا یافته از آن حائز اهمیت می باشد.
هدف از انجام این مطالعه تحلیل هندسی و جنبشی ساختارهای سطحی توسعه یافته در سازند گچساران و واحدهای سنگی جوانتر آن و مقایسه آنها با ساختارهای عمقی است. شناسایی ارتباط بین ساختارهای عمقی و سطحی می تواند منجر به شناخت بیشتر تأثیر سازند گچساران روی دگرشکلی منطقه شود. ساختارهای عمقی در افق آسماری بررسی می شوند که سنگ مخزن میدان های نفتی منطقهی مطالعه می باشد.
71
مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته
روش کار
این مطالعه با استفاده از نقشههای زمین شناسی موجود، تصاویر ماهواره ای IRS1CPan و مشاهدات و برداشتهای صحرائی ساختارهای سطحی صورت گرفته است. با استفاده از این برداشتهای صحرایی پارامتر های هندسی لازم جهت تحلیل هندسی چینها و گسلها استخراج گردیده است. همچنین بر مبنای استفاده از نقشههای کنتورهای ساختاری تهیه شده توسط شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و دادههای چاههای حفاری شده در منطقه برش-های عرضی به روش باسک از تاقدیسهای نفتی لالی، پاپیله و زیلایی تهیه شده و تغییرات ساختارهای زیرسطحی با ساختارهای سطحی شناسایی شده است.
بحث ساختارهای منطقه مطالعه
درکمربند چینخوردهی زاگرس انواع چینهای تاخورده1 و چینهای مرتبط باگسل2 وجود دارد .(Sattarzadeh et al., 2000) انواع متفاوتی از چینخوردگیهای مرتبط با گسلهای راندگی نیز وجود دارد که هر یک در شرایط خاصی با توجه به خصوصیات مکانیکی پوشش رسوبی تشکیل میشوند. براساس Nemcok et al., (2005)، این چینها عبارتند از چینهای گسترش گسلی3، چینهای خمش گسلی4، و چینهای جدایشی.5 چینهای سطحی منطقه مطالعه خصوصیات بعضی انواع این چینها را نشان میدهند.
چین های سطحی
تعداد ده تاقدیس و ناودیس سطحی در منطقه ی مطالعه با استفاده از تصاویر ماهوارهای و برداشتهای میدانی شناسایی و به نقشه کشیده شده است (شکل .(2 اکثر این چینها در نقشهی 1:250000 دزفول که که بزرگ مقیاس-ترین نقشهی تهیه شده از منطقهی مطالعه است معرفی نشدهاند و لذا در این تحقیق برای اولین نامگذاری گردیده اند. هستهی برونزد یافته بیشتر این تاقدیسهای سطحی سازند گچساران میباشد. برای هر یک از این چینها تصویر استریوگرافی از قطب لایه بندی ترسیم شده(شکل(3 و بر مبنای آن موقعیت سطح محوری و محور چین تعیین شدهاست. نامگذاری چینها براساس موقعیت جغرافیایی و به ترتیب از شمال شرق به جنوب غرب صورت گرفتهاست و استاندارد ارائهی موقعیتها امتداد/مقدار شیب- جهت شیب میباشد. خصوصیات هندسی هر یک از این چینها در جدول 1 درج شدهاست.
برای تحلیل ساختاری چینها بر اساس پارامتر های هندسی آنها از نمودارهای تحلیلی Jamison (1987) استفاده شده است( شکل.(4 پارامترهای مورد نیاز برای استفاده از این نمودارها شامل تغییرات ضخامت در پهلوی
×تابستان 91، شماره 4، جلد 1
پیشانی نسبت به پهلوی خلفی، زاویهی بین پهلوها و شیب پهلوی خلفی یا شیبراهه میباشند. تغییرات ضخامت عموما در یک سازند نامقاوم اندازهگیری میشود که در مورد منطقهی مورد مطالعه رخنمونهای گستردهی سازند مارنی- ماسه سنگی میشان در اکثر چینها این امکان را به وجود میآورد. ضخامت این سازند در چینهای منطقهی مطالعه با استفاده از برشهای ترسیم شده (شکل های 5، 6، 7، 8 و ( 9 اندازهگیری شده و درصد تغییرات آن در پهلوهای پیشانی و خلفی محاسبه شده است. البته تاقدیسهای An.4 و کوهانک و ناودیس Sy.4 به دلیل نداشتن رخنمون از سازند میشان و یا از بین رفتن یکی از پهلوها قابل بررسی توسط این روش نیستند و برای تحلیل هندسی آنها از نمودار تحلیلی Jamison (1987) که بر مبنای نسبت دامنه به ضخامت لایه نامقاوم میباشد استفاده شدهاست(شکل.(5 جدول 2 میزان تغییرات ضخامت سازند میشان و سایر پارامترهای هندسی لازم برای استفاده از نمودارهای Jamison (1987) را برای هفت چین منطقهی مورد مطالعه نشان میدهد. مقادیر مثبت درصد تغییرات ضخامت، افزایش ضخامت سازند میشان در پهلوی پیشانی نسبت به پهلوی خلفی بوده و مقادیر منفی کاهش این میزان را نشان میدهند. در مواردی که چین در فرادیوارهی گسل راندگی قرار داشته باشد شیب این گسل به عنوان شیب شیبراههی گسلی در چین های مرتبط با راندگی در نظر گرفته شدهاست. چینهایی که در همسایگی آنها گسل وجود ندارد در نمودار چینهای گسترش گسلی و خمش گسلی ترسیم نشدهاند. شکل 4 موقعیت چینهای منطقهی مطالعه را روی نمودارهای تحلیلی Jamison (1987) نشان میدهد. همانطور که مشاهده میشود موقعیت ناودیسهای Sy.1 و Sy.3 در نمودار چینهای جدایشی صدق میکنند. در نمودار چینهای گسترش گسلی تغییر ضخامت محاسبهشده برای تاقدیسهای An.1 و An.5 با تغییر ضخامت پیش بینی شده در نمودار مطابقت دارد. aspect ratio (نسبت طول محور به نصف طول موج) برای تاقدیس An.5، 17 محاسبه شده است و این مقدار به چینهای مرتبط با گسل که گسترش طولی آنها تحت تأثیر طول گسل زیرین است نسبت داده میشود. بنابراین نتیجهی به دست آمده با استفاده از نمودارهای Jamison (1987) با aspect ratio محاسبهشده برای تاقدیس An.5 مطابقت دارد. و عامل این چینخوردگی را میتوان گسل راندگی معرفی کرد. نزدیک ترین گسل راندگی به تاقدیس An.5 گسل هفت شهیدان میباشد که در یال جنوبی این تاقدیس عمل کرده است بنابراین میتوان تاقدیس An.5 را مرتبط باگسل هفت شهیدان دانست.
1- Buckle folds 2- Fault related folds 3- Fault propagation folds 4- Fault bend folds 5- Detachment folds
72
مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته ×تابستان 91، شماره 4، جلد 1
شکل .1 نقشه ی ساختاری فروافتادگی دزفول برگرفته از Berberian(1995)
شکل .2 نقشه ساختاری تهیه شده از منطقه مطالعه. موقعیت منطقه مطالعه در کمربند چین خورده- رانده زاگرس در نقشه ضمیمه نشان داده شده است
73
مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته ×تابستان 91، شماره 4، جلد 1
شکل .3 تصویر استریوگرافی از چین های سطحی منطقه مطالعه. کنتورها قطب لایه بندی، As سطح محوری و A محور چین را نشان میدهند.
شکل .4 موقعیت چین های منطقهی مطالعه در نمودار چین های مرتبط با راندگی .Jamison (1987)
74
مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته ×تابستان 91، شماره 4، جلد 1
شکل .5 موقعیت تاقدیس های کوهانک (Ku.) و An.4 و ناودیس Sy.4 در نمودار تحلیلی Jamison (1987) برای چینهای جدایشی
