بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق با هدف ارائه مدل بیلان آبی دشتهای سلماس و تسوج واقع در قسمت شمال و شمالغرب دریاچه ارومیه و با همکاری دانشگاه ITC کشور هلند باجرا در آمده است. تصاویر ماهوارهای ASTER برای دوم جولای 2001 برای تعیین نوع و مساحت محصولات کشت شده در منطقه مورد استفاده قرارگرفت. مدل CROPWAT برای محاسبه تبخیر و تعرق و همچنین نیاز آبی گیاهان موجود در منطقه بکار گرفته شد.
برای محاسبه میزان آب استحصالی از منابع آب سطح برای آبیاری از آمار دبی رودخانهها برای مناطق اندازهگیری دبی. و از روش ضریب رواناب - Runoff Coefficient - برای مناطق فاقد آمار دبی استفاده شده است. برای تعیین مقدار آب زیرزمینی استحصالی برای آبیاری از اطلاعات پمپاژ چاههای کشاورزی برای منطقه تسوج و از روش نیاز خالص آبیاری برای منطقه سلماس که فاقد آمار پمپاژ بوده استفاده شده استنهایتاً. مدل بیلان آبی برای مناطق آبیاری سلماس و تسوج ارائه گردید و نتایج این تحقیق نشان داد که روند بیلان در هر دو دشت بویژه در منطقه تسوجکاملاً منفی بوده وبین پتانسل منابع آبی موجود با میزان استفاده از آن هیچ رابطه منطقی وجود ندارد.
ضرورت:
از آنجائیکه دشتهای مورد مطالعه در یک منطقه خشک و نیمه خشک و در حاشیه دریاچه شور ارومیه قرار گرفتهاند و از طرف دیگر بعنوان یکی از مناطق مهم تولیدات زراعی و باغی در سطح استان بشمار میروند اما بخاطر ضعف مدیریت منابع آب و بتبع آن پائین بودن راندمان آبیاری در این بخش، میزان آب مصرفی کشاورزی در آنها بالاست تا آنجائیکه با افزایش آب مصرفی در این بخش، آب شور دریاچه ارومیه بطرف سفرههای آب شیرین منطقه پیشروی کرده و جایگزین آن شود این امر اهمیت مطالعه و تعیین میزان آب شیرین موجود و در دسترس در منطقه را جهت مصارف کشاورزی وارائه راهکارهای عملی و مناسب بمنظور داشتن کشاورزی پایدار با حداقل مصرف آب ومقابله با تخلیه رو به گسترش مخازن آب زیرزمینی را بیان میکند.
اهداف:
هدف اصلی این تحقیق ارائه مدل بیلان آبی برای مناطق تحت آبیاری در منطقه شمالغرب و شمال دریاچه ارومیه با تاکید بر موضوعات ذیر بوده است:
• ارائه مدل بیلان آبی برای مناطق مورد مطالعه
• تعیین مساحت الگوی کشت. نیاز آبی گیاهان و تغییرات آن در طول دوره 10 ساله اخیر
• تعیین میزان آب قابل استحصال از منابع مختلف سطحی ، زیرزمینی و بارش
• مشخص کردن محدودیتهای موجود در منابع آبی منطقه و ارائه راهکارهای عملی به منظور استفاده بهینه از منابع آب موجود به منظور ارتقا بهره وری آب کشاورزی
مواد و روشها:
برای تهیه مدل بیلان آبی برای منطقه مورد مطالعه و توسعه آن مراحل زیر به اجرا در آمده است:
-1 جمعآوری و آنالیز دادههای اقلیمی: دادههای اقلیمی عمدتا به منظور فراهم اوردن ورودیهای لازم برای مدل CROPWAT و معادله بیلان آبی جمعآوری و مورد آنالیز قرار گرفتهاند.
• جمعآوری دادههای هواشناسی از قبیل بارش ماهانه، درصد رطوبت نسبی،ساعات آفتابی، سرعت باد و درجه حرارت - میانگین حداکثر و حداقل ماهانه دما -
• آنالیز همگنی دادههای هواشناسی و تکمیل آنها با استفاده از روش رگرسیون خطی بین ایستگاهها
• تهیه نقشه بارش منطقه بکارگیری متدهای مناسب درونیابی در محیط GIS و نرم افزار ILWIS
-2 آبهای سطحی:
• جمعآوری آمار دبی رودخانهها منطقه و تکمیل آنها با استفاده از روش رگرسیون خطی
• برآورد دبی برای مناطق فاقد آمار دبیسنجی با بکارگیری روش ضریب رواناب - Runoff Coefficient - با استفاده دادههای سنجش از دور و نرم افزار ILWIS در محیط GIS
• برآورد و تعیین مقدار آب مصرفی کشاورزی از منابع آب سطحی با در نظر گرفتن راندمان آبیاری سطحی
-3 آبهای زیرزمینی:
• آنالیز سریهای زمانی برای چاههای موجود در محدوده طرح
• برآورد میزان افت آب زیرزمینی بر پایه آمار چاههای پیزومتری با استفاده از روشهای مناسب درونیابی با بکارگیری نرم افزار ILWIS
• تعیین میزان برداشت از آبهای زیرزمینی به منظور مصارف کشاورزی بر پایه اطلاعات پمپاژ چاههای کشاورزی و بکارگیری روش نیاز خالص آبیاری
-4 مدل CROPWAT
• واسنجی و کالیبره کردن این مدل بر اساس تجربیات موجود در ایران برای انواع مختلف محصولات کشاورزی در منطقه
• اجرای مدل CROPWAT با استفاده از دادههای هواشناسی آماده شده در مرحله اول برای محصولات مختلف باغی و زراعی استخراج شده از مرحله تفسیر رقومی تصاویر ماهوارهای
• محاسبه تبخیر و تعرق گیاه مرجع و نیاز آبی گیاهان کشت شده در منطقه
-5 عملیات صحرایی:
عملیات میدانی بمنظور جمعآوری آمار و اطلاعات هیدرومتئورولوژی و برداشت نمونههای لازم برای تفسیر رقومی تصاویر ماهوارهای و برآورد دقت طبقه بندی محصولات از این تصاویر و همچنین انجام مصاحبه با زارعین محلی بمنظور اخذ اطلاعات مورد نیاز برای آشنائی بیشتر با روشهای آبیاری و تهیه تقویم زراعی محصولات عمده کشت شده در منطقه انجام گرفت.
-6 ارائه مدل بیلان آبی برای مناطق مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه:
منطقه مورد تحقیق در قسمت شمالغرب و شمال دریاچه ارومیه واقع شده - تصویر شماره - 1 که قسمتی از آن - دشت سلماس - در استان آذربایجان غربی و قسمت دیگر - دشت تسوج - در استان آذربایجانشرقی قرارگرفتهاند.
