بخشی از مقاله
خلاصه
خفاشها یکی از موفقترین راستههای پستانداران و بعد از جوندگان، متنوعترین آنها در جهان میباشند. این گروه بخاطر داشتن قدرت پرواز و پژواک جایابی در میان پستانداران منحصر به فرد بوده و دارای تنوع گستردهای هستند. تاکنون بیش از 1365 گونه از 203 جنسی در 18 خانواده شناخته شده است. همچنین در ایران 8 خانواده، 19 جنس و 50 گونه شناسایی شدهاست.خفاش های دمموشی جنس Rhinopoma بهعنوان قدیمیترین کلاد خردخفاشان زنده محسوب میشوند. گونههای این جنس در نواحی گرم استوایی یا نیمهاستوایی دنیای قدیم؛ شمال و غرب آفریقا، خاورمیانه، لوانت، عراق، ایران، پاکستان، افغانستان، هندوستان، تایلند و سوماترا ساکن هستند. در این خفاشها دم بسیار طویل و استوانهای است. پردهی میانرانی کوچک وکمتر از یکسوم قاعدهی دم را دربرمیگیرد و باقیماندهی دم آزاد است. خانوادهی خفاش-های دمموشی در حال حاضر شامل یک جنس Rhinopoma و شش گونه میباشند که سه گونه خفاش دمموشی بزرگ - - R. microphyllum، دمموشی کوچک - - R. hardwickeii و دمموشی مسقطی - - R. muscatellum در ایران وجود دارند. در طی این مطالعه 50 غار مورد بررسی قرار گرفت که در 17 غار خفاشهای دمموشی مشاهده گردید. خفاش دمموشی بزرگ - R. microphyllum - برای اولین بار از استان لرستان گزارش شد. خفاش دمموشی مسقطی با حضور در 15 غار بیشترین تنوع را دارد و پس از آن گونهی دمموشی کوچک در 14 غار و گونهی دمموشی بزرگ فقط در دو غار ثبت شدند.
کلمات کلیدی: خفاش دمموشی، پراکنش، غار، استان لرستان.
مقدمه
راستهی خفاشها از نظر اکولوژی متنوعترین و از نظر جغرافیایی پراکندهترین گروه پستانداران بعد از جوندگان میباشند.[1] بطوریکه بجز در مناطق قطبی و برخی جزایر اقیانوسی خفاشها در سراسر مناطق گرمسیری و معتدل جهان میتوانند زندگی کنند . تاکنون بیش از 1365 گونه از 203 جنس و 18 خانواده شناسایی شدهاست.[2]خانوادهی Rhinopomatidae یک خانوادهی تک سنخ - Monot ypic - از خفاشهای دم موشی است که شامل یک جنس Rhinopoma و شش گونه - R. microphyllum، R. hardwickei،R. muscatellum ،R. macinnesi،R. cystops، و - R.hadramauticum میباشد.
خفاشهای دمموشی اغلب به عنوان ابتداییترین خردخفاشان در نظر گرفته میشوند. دارای دم بسیار بلند و باریکی هستند که حدود یک سوم قاعدهی آن توسط پردهی میان رانی محصور شدهاست. گوشهای بهم پیوسته و دارای تراگوس بخوبی توسعه یافته میباشند. دارای پوزهی کوتاه و برگبینی ساده هستند و در تمام آنها، انگشتان نسبت به طول ساعد کوتاه است. این گروه از خفاشها در دنیای قدیم و مناطق خشک و نیمهخشک شمال آفریقا، جنوب آسیا و شرق میانه یافت میشوند. معمولا خفاشهای دمموشی در کلونیهای بزرگ در غارها و دستسازههای انسانی با رطوبت کم و دمای بالا روست میکنند. مطالعه اخیر به بررسی میزان تنوع و پراکنش خفاشهای جنس دمموشی پرداختهاست. تا بتوانیم راهکارهای حفاظتی مناسب برای حفظ حیات این پستانداران و همچنین زیستگاههای طبیعی آنها در مقابل خطرات مختلف ارائه دهیم.
تئوری و پیشینهی تحقیق
مطالعه در مورد خفاشها در اواسط قرن 19 با تحقیقات DeFillipi در سال 1865 آغار گشت[3] و در سال Belanford 1876 با استفاده از اطلاعات موجود در مورد تاریخ طبیعی ایران 20 گونه خفاش را از ایران گزارش کرد.[4] این گونهها مطابق با تاکسونومی جدید در 12 گونه قرار گرفتند. .[5] - DeBlase . 1980 - در سال 1968، 32 Lay گونه از خفاشها را در لیستی تهیه کرد، اما دو گونه از آنها به علت عدم وجود نمونههای واقعی از لیست حذف شدند و به 30 گونه کاهش یافتند.[6] در آخرین گزارش که در سال 2012 توسط - Benda et al - ارائه داده شده تعداد گونههای خفاش در ایران، 49 گونه شناخته شدهاست.[7] گونهی R. hardwickii در سال 1971 توسط فرهنگ آزاد[8] و در سال 2004 توسط [9]Benda و گونه ی R. muscatellum توسط Benda در سال 2004 و[10]2009 از استان لرستان گزارش شدهاند. در سال 2011 مطالعهای بر روی بیوسیستماتیک گونه Rhinopoma microphyllum توسط اکملی وهمکارانش در ایران انجام شد.[11]این مطالعه از این جهت که تاکنون در استان لرستان تحقیق جامعی صورت نگرفته است میتواند اولین مطالعه همه جانبه از پراکنش خفاشهای جنس Rhinopoma می-باشد.
مواد و روشها
استان لرستان با مساحت 28294 کیلومتر مربع، در غرب ایران واقع شدهاست. از شمال به استانهای همدان و مرکزی، از جنوب به استان خوزستان، از شرق به استان اصفهان و از غرب به استانهای کرمانشاه و ایلام محدود شده است. استان لرستان در امتداد رشتهکوه زاگرس میباشد و دارای کوههایی با ارتفاعات گوناگون میباشد. سه ناحیهی آب وهوایی مشخص سردکوهستانی، معتدل مرکزی و گرم جنوبی دیده میشود. در ابتدای شروع تحقیقات ما میبایست اسامی و آدرس غارها را از اداره کل محیط زیست، اداره کل میراث فرهنگی بدست میاوردیم که متاسفانه بیشتر غارها یا ناشناخته بودند ویا اینکه همکاری لازم جهت رفتن به غار به عمل نمی آمد. پس از مراجعه به نزدیکترین روستا، آدرس دقیق غار از اهالی روستا پرسیده شده و در بعضی موارد به همراه یکی از اهالی به غار میرسیدیم. نمونهبرداری از خفاشها توسط تورهای دستی و تورهای نامرئی - mist-net - صورت گرفت.در برخی غارها بعلت تنگی غار و یا محیط تاریک آن نمونه-برداری با تورهای کوچک صورت میگرفت.سپس برای شناسایی نمونهها، آنها را به داخل کیسههای پارچه ای انتقال داده و در محیط باز و روشن بیرون از غار از آنها عکس گرفته شد و در صورت نیاز به آزمایشگاه منتقل شدند.
نتیجهگیری و بحث
در مطالعه برروی غارهای استان لرستان درمجموع بیش از 50 غار درمناطق مختلف استان در زمان دو سال موردبررسی قرار گرفته است. درطی این بررسی سه گونه از خفاشهای دمموشی شامل Rhinopoma microphyllum, R. hardwickii, R. muscatellum در 17 غار از مجموع غارهای مطالعهشده شناسایی شد. پراکنش این سه گونه در غارهای مختلف با هم فرق داشت و در برخی غارها سه گونه در کنار هم مشاهده شدند. بیشترین تنوع و فراوانی جنس دمموشی در شهرستان پلدختر مشاهده شد که علاوه بر ثبت هر سه گونه در دو غار - غار پاعلم بالای رودخانه و غار بزرگ خفاش - در این منطقه 13 غار مورد بررسی قرار گرفت که در نه غار جنس دمموشی رویت شد.
هم چنین در شهرستانهای خرمآباد، کوهدشت و رومشگان هشت غار دارای خفاش به ثبت رسید که در این میان از کوهدشت دو غار - عالین آباد و برآفتاب - هورتو - داگله - ، رومشگان دو غار - پشتکوه قاطرچی وسهراهی بازوند - و خرم آباد چهار غار - کلدر، کنجی، قمری و یافته - دارای خفاشهای دمموشی بودند. اما در شهرستانهای بخش شرقی استان لرستان که شامل بروجرد، الیگودرز، ازنا، الشتر و همچنین شهرستان نورآباد در شمال استان هیچ گونه خفاش دمموشی مشاهده نشد که احتمالا ناشی از آب و هوای سرد این مناطق میباشد. و در شکل شماره 1 تصاویر گونههای ثبت شده را مشاهده خواهید کرد. بطور کلی هر چه به سمت غرب و خصوصا جنوبغربی استان حرکت کنیم فراوانی و تنوع خفاش دمموشی افزایش مییابد و حداکثر تنوع و تعداد خفاش دمموشی مربوط به جنوبیترین ناحیه استان در بخش هم مرز با استان خوزستان میباشد. نقشه پراکنش غارهای دارای خفاش دمموشی درشکل 2 نشان داده شده است.
