بخشی از مقاله
چکیده
مایوفونا از اجزای پرسلولی کفزیان هستند که بوسیله سایز بدن (کوچکتر از 500 میکرو متر ) مشخص می شوند و از متنوع ترین اجزای بیوتای دریایی محسوب می شوند. آنها بسیار حساس به تغییرات زیست محیطی اند و می توانند سلامت اکوسیستم محل سکونتشان را منعکس کنند. به منظور بررسی پراکنش و تنوع مایوفونا ، جوامع مایوفونی از سواحل جذر و مدی منطقه سجافی در شمال غرب خلیج فارس در دو فصل( بهمن ماه 1392 و تیر ماه (1393 جمع آوری گردید. سه ترانسکت عمود بر ساحل و هر کدام شامل سه ایستگاه در نظر گرفته شد. فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب ، مقدار کل مواد آلی و دانه بندی رسوبات، تنوع و پراکنش مایوفونها و رابطه آنها با یکدیگر در دو فصل سرد و گرم بررسی گردید. در این بررسی59 گونه مایوفون شناسایی شد که روزنه داران فراوانترین آنها بودند. گونهAmmonia beccarii با انتشار جهانی ،گونه ی غالب در تمامی ایستگاهها بود. نتایج دانه بندی رسوبات نشان داد که جنس رسوبات بیشتر از سیلت و رس می باشد و درصد کل مواد آلی در رسوبات منطقه بالاست . نتایج وجود همبستگی بین مایوفونا ودرصد TOM و ذرات رسوبی سیلت و رس را نشان داد .
کلمات کلیدی : مایوفونا ، منطقه سجافی ،شاخص زیستی ،ناحیه جزر و مدی، خلیج فارس
.1 مقدمه
مایوفونا گروه بزرگی از موجودات کفزی بزرگتر از 100 میکرومتر و کوچکتر از 500 میکرومتر بستر اقیانوسها و دریاها را تشکیل می دهند. 82 درصد از آنها در 3 سانتیمتر سطح بستر حضور دارند( میرزاجانی و همکاران . (1371 مایوفونای کفزی اعضای مهم اکوسیستم های ساحلی و خورها هستند که با تغذیه از میکرو آلگالها و باکتریها، بر تولید اولیه و چرخه ی املاح و دیگر بخشهای متابولیسم بنتیک تاثیر گذارند(مانی نی و همکاران ،2000؛ پنکینی و همکاران ،.(2003 با توجه به تعداد زیاد در واحد سطح و حجم، تحرک کم، تکثیر سریع، حساسیت زیاد به ورود مواد مناسب ترین نشانگر های زیستی سلامت یا عدم سلامت محیط هستند( مورنو و همکاران، 2008 ؛ دی میرا و همکاران ،. 1(2013 عمده ترین گروههای مایوفون کفزی، روزنه داران، استراکودا،نماتودا، لارو شکمپایان، لارو دوکفه ایها، لارو سخت پوستان، پلی کیتها، نمرتینی و کرمهای لوله ای می باشند.
مایوفونها یکی از مهمترین جوامع بسترهای نرم میباشند و وابسته به خصوصیات بستر هستند ( مورنو، .( 2008 بسترهای نرم خصوصیات ویژه ای مثل سه بعدی بودن دارند( ناسیمتو ،.2( 2010 تفاوت بافت رسوبی ایستگاه های نمونه برداری می تواند از مهم ترین عوامل موثر در بروز اختلافات میان الگوی پراکنش کفزیان در این مناطق باشد( نبوی ، 1383؛ مورنو، 2008؛ نبوی (2008
محققین معتقدند که در شرایط عدم وجود استرس محیطی، جنس رسوبات یکی از عوامل تعیین کننده در پراکندگی و تراکم موجودات کفزی محسوب می شود. طبق بررسی های اکولوژیک موجودات کفزی توسط آنها، افزایش عمق و تغییر در بافت رسوب با کاهش تراکم و فراوانی اجتماعات کفزی همراه است(آوستن و وارویک ،1989؛ وینکس و همکاران، 1990؛ شوارتزبرگ و همکاران ،2008؛ آلوی و همکاران ،.(2013 در این میان بسترهای ماسه ای- سیلتی دارای تراکم بالایی از موجودات کفزی هستند(مقدسی و همکاران ، 2009؛ نبوی، 1383؛ نبوی ،.(2007 موجودات کفزی همیشه تمایل به انتخاب بستری با قابلیت نفوذ آسان و بیشتر دارند . نتایج حاصل از مطالعات رسوب شناسی حاکی از آن است که بافت رسوبی بستر خلیج فارس در محدوده ایستگاه های نمونه برداری، متشکل از رسوبات دانه ریزی است که بیشتر شامل ذرات ماسه، رس و سیلت می باشد(مقدسی و همکاران ،2009؛نبوی ،2007؛ آقا نباتی، .(1378 لمن در سال 1957 مشخص نمود که در نواحی که بیشترین مواد ارگانیک را داراست جمعیت روزنه داران به بیشترین حد می رسد . محتویات کربن آلی در رسوبات بستگی به نوع رسوب دارد . خاک رس دارای بیشترین محتویات کربن می باشد و هر چه اندازه ذرات کوچکتر می شود از مقدار آن کاسته می گردد. بررسیهای انجام شده نشان می دهد که تنوع روزنه داران با کاهش آلودگی مواد آلی و افزایش اکسیژن محلول زیاد می شود(نبوی ،.(2008
خلیج فارس دریایی نیمه بسته کرانه ای3 است که در منتهی الیه شمال غربی اقیانوس هند واقع گردیده است( پارسر و سیبولد،.4( 1973 بستر ایندریا تمامًا از یک فلات قاره که در حقیقت دنباله جلگه های فلات ایران می باشد تشکیل گردیده که در زیر قشر نازکی از آب قرار گرفته است. این خلیج توسط تنگه هرمز که حداقل عرض آن 56 کیلومتر می باشد به دریای مکران مرتبط می گردد . زمان ماندگاری آب در خلیج فارس بین 2 تا 5 سال تخمین زده میشود (پارسر و سیبولد، .(1973 رسوبات سطحی بستر خلیج فارس، از ساحل به اعماق دانه ریزتر میشوند .رسوبات بستر در سواحل شرقی و غربی ایرانی خلیج فارس دانه ریز بوده و از نوع گل و گل ماسهای است (آقا نباتی،.(1378 در نواحی ساحلی ایران میزان کربناتهای موجود در رسوبات به بالاتر از 50 درصد می رسد.رسوبات آبرفتی عمدتاً از طریق دلتای اروندرود به خلیج فارس وارد می شود اما سایر رودهای دائمی و فصلی منتهی به خلیج فارس در حمل و رسوبگذاری مارن و آهک در سواحل شمالی خلیج فارس سهم بسزایی دارند (آقا نباتی، .(1378 منطقه سجافی در شمال خلیج فارس و جنوب تا جنوب غربی شهرستان هندیجان در استان خوزستان واقع شده است. بسترهای گلی منطقه دریایی سجافی، در بخش منتهی به دریای رودخانه زهره یا هندیجان قرار گرفته است. حضور شکارچیان دریایی و کنار آبزی در این بسترها دقیقاً بازتابی ازگوناگونی و فراوانی بنتوزها در این منطقه است.
هموار بودن بسترهای گلی در منطقه سجافی و عمق کم موجب شده است که آبهای رودخانه هندیجان تا مسافتهای طولانی و بهویژه در شرایط جزر وارد دریا شده، بهطوری که تأثیر بر شوری آبهای اختلاط یافته و در مسیر آن بر جای میگذارد. شیب بسیار هموار این بسترهای گلی موجب شده است تا عمل امواج به حداقل رسیده و منطقه را بهعنوان زیستگاهی امن و مناسب برای بسیاری از آبزیان، پستانداران دریایی مانند دلفینها و ماهیان در زمان مد و تغذیه گاه انواع پرندگان کنار آبزی، مانند فلامینگوها، صدف خوار،سلیم خرچنگ خوار، گیلانشاه و انواع آبچلیکها را در شرایط جزر فراهم کرده است(نریمیسا ،.(1390
.2 مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه سواحل جزر و مدی سجافی در شمال خلیج فارس و جنوب تا جنوب غربی شهرستان هندیجان در استان خوزستان واقع شده است. نمونه برداری در دوفصل سرد (بهمن ماه (1392 و گرم ( تیر ماه ( 1393 انجام شد .
(شکل (1 نقشه منطقه سجافی – ایستگاههای نمونه برداری
سه ترانسکت عمود بر ساحل و در هر کدام یک ایستگاه تعیین گردید. برای تعیین موقعیت ترانسکتها و ایستگاهها از یک دستگاه موقعیت یاب ماهواره ای ( ( GPS استفاده گردید . نمونه برداری در هر ایستگاه ابتدا توسط رسوبگیر سطحی ( Van ( Veen Grab با سطح مقطع 0/025 متر مربع انجام گرفت. سپس بوسیله استوانه ای به قطر و ارتفاع 3 سانتیمتر نمونه برداری از رسوبات با سه تکرار انجام شد. جهت جلوگیری از فساد گونه های زنده، از فرمالین % 5 جهت تثبیت نمونه ها استفاده گردید و در قوطی های پلی اتیلن تا رسیدن به آزمایشگاه نگهداری شدند . از هر ایستگاه یک نمونه هم جهت بررسی دانه بندی رسوبات و میزان کل مواد آلی برداشته شد که در یخ نگهداری و به آزمایشگاه منتقل گردید. همزمان در هر ایستگاه آب از مجاورت بستر دریا برداشت و بلافاصله توسط دستگاه سنجنده پارامترهای محیطی، در فیلد اندازه گیری شدند . در آزمایشگاه جهت استخراج مایوفونا ، رسوبات تثبیت شده با استفاده از الک های 0/5 و 63 میکرون ( الک 0/5 میلیمتری در بالا و 63 میکرون در زیر ) شستشو داده شدند و سپس نمونه ها ی حاوی مایوفونها با محلول 1گرم در لیتر رزبنگال رنگ آمیزی شده و پس از گذشت 45 دقیقه درون الک وارد و زیر شیر آب شستشو داده شدند تا رنگهای اضافی از درون رسوبات خارج شود. سپس به منظور جداسازی مایوفونای صدف دار و بی صدف از روش ظرف به ظرف کردن به شرح زیر استفاده شد : نمونه های بدون صدف از قبیل نماتودها، پرتاران و غیره با روش ظرف به ظرف کردن جدا و تا زمان شناسایی در الکل اتیلیک 96 درجه نگهداری شدند . نمونه های صدف دار از قبیل روزنه داران، دوکفه ای ها و غیره پس از جداسازی نمونه های بدون صدف، جهت خشک شدن به مدت 24 ساعت در دمای 70 درجه سانتیگراد در آون قرار داده شد و سپس به اندازه 3 برابر نمونه، تتراکلرید کربن به نمونه های کاملا خشک شده اضافه گردید . گونه های صدف دار به سطح آمده و بوسیله کاغذ صافی از محلول جدا شدند، که پس از خشک شدن به ظروف برچسب گذاری شده منتقل گردیدند. نمونه ها توسط میکروسکوپ شناسایی و شمارش گردیدند. برای محاسبه تنوع گونه ای و غالبیت از شاخصهای تنوع شانون ( H') و غالبیت سیمپسون ( استفاده گردید .
برای سنجش میزان کل مواد آلی موجود در رسوبات از روش احتراق(سارد و همکاران ،( 1995 استفاده شد. اساس این روش کاهش وزن رسوب در دمای 600تا 500درجه سانتیگراد در کوره به مدت حداقل 8 ساعت است.
