بخشی از مقاله
چکیده
سیلاب های مخروط افکنه ای خطرناک تر از سیلاب های رودخانه ای هستند زیرا مسیر جریان بر روی مخروط افکنه بالقوه غیر قابل پیش بینی است. ستاد مدیریت بحران امریکا برای تهیه نقشه های ریسک سیل در مخروط افکنه ها روشی را طراحی کرده است که شامل 3 مرحله می باشد. این پژوهش در جنوب دشت چناران - واقع در استان خراسان رضوی - روش را بر روی مخروط افکنه فریزی به بکار بسته است. در گام یک وجود مخروط افکنه در منطقه شناسایی شد.
در گام دوم مناطق فعال بر روی مخروط از مناطق غیر فعال مجزا شدند. در گام سوم مناطق دارای سیلاب 100 ساله روی مخروط افکنه پهنه بندی شدند. برای گام سوم ازسه راهکار به شرح ذیل استفاده شد: .1مدل سازی با FAN PROGRAM، .2مدل سازی هیدرولیکی جریان با - HEC-RAS - و .3استفاده از اطلاعات زمین ریخت شناسی. نقشه های ریسک سیل مستخرج از هرکدام از این راهکارها با یکدیگر مقایسه گردیدند. مقایسه ها یک سری تناقض هایی را بین این نقشه ها نشان داد که در انتها این تناقض ها مورد بحث قرار گرفتند.
واژه های کلیدی: سیلاب های مخروط افکنه ای، نقشه ریسک سیل، زمین ریخت شناسی
مقدمه
با توجه به رشد بالای خسارت سیل در کشور شناسایی مناطق پرخطر در مقابل سیل بسیار ضروری می باشد . مخروط افکنه ها مواد رسوبی یک رودخانه اند که در پای کوه ته نشین شده و از نگاه بالا شبیه بادبزن می باشند. تکامل مخروط افکنه ها در طول زمان تغییراتی در سطح آن ها ایجاد می کند که باعث می شود بخش هایی از آن تحت تاثیر سیلاب قرار گیر دن - فعال - در حالی که بخش های دیگر خارج از خطر سیلاب واقع شوند.
از طرفی نبود شناخت کافی از بخش های مخاطره خیز سیلاب در مخروط افکنه ها هر ساله خسارت هنگفت مالی و جانی به جوامع انسانی وارد می کند. آژانس فدرال مدیریت بحران امریکا خطرهای سیل راکه ممکن است روی مخروط افکنه رخ بدهد را بررسی کرد و به تعریف سیلاب های مخروط افکنه ای پرداخت .قبل از آن داودی بر اساس جمع آوری آمار و اطلاعات مربوط به عرض آبراهه ها و سیل گیری در سطح مخروط افکنه به این نتیجه رسید که هر نقطه در یک مخروط افکنه فعال ممکن است در معرض سیلاب قرار گیرد.
و باید در تحلیل سیلاب احتمال این که این مناطق تحت تاثیر سیلاب مشخص، در طول زمان متفاوت باشند را در نظر داشت . بعضی از تحقیقات صورت گرفته بر روی سیلاب های مخروط افکنه ای با استفاده از ویژگی های ژئومورفولوژی و هیدرولوژیکی شامل: ارتش مهندسی امریکا ، لائورا و همکاران، فیلیپ و پیتری ، کایل ، جرمی و اندرو و همکاران می باشد.
منطقه مورد مطالعه
مخروط افکنه فریزی، در نتیجه فرسایش حوضه بزرگ رودخانه فریزی و رسوب گذاری این رودخانه تشکیل شده است . رودخانه فریزی که از سرشاخههای رودخانهی کشف رود می باشد یک رودخانهی دائمی بوده و در سمت غربی شهر مشهد جریان دارد. این رودخانه از ارتفاعات بینالود سرچشمه می گیرد. حوزه آبریز فریزی از نظر موقعیت جغرافیایی بین 20ْ36 تا 32ْ36 عرض شمالی و 48ْ58 تا 05ْ59 طول شرقی واقع شده است. شکل 1 نواحی فعال و غیر فعال و قسمت های مختلف مخروط افکنه فریزی را نشان می دهد.
مرزهای هندسی مخروط افکنه، محدوده های فعال و غیر فعال مخروط افکنه، راس هیدروگرافی، راس توپوگرافی و پنجه مخروط افکنه گام.1 شناسایی وجود مخروط افکنه در منطقه مورد مطالعه با بررسی میدانی برای تفکیک مخروط افکنه از سایر ساختارهای زمین می توان راس مخروط افکنه، مرزهای جانبی و پنجه مخروط افکنه را شناسایی کرد. گام.2شناسایی محدوده های فعال و غیر فعال مخروط افکنه محدوده فعال در مخروط افکنه یعنی مناطقی که فرآیندهای رسوب گذاری، فرسایش و ناپایداری مسیرهای جریان در آنجا امکان پذیر باشد .
اگر جریان سیلاب و رسوب گذاری طی100 سال گذشته، در مناطقی از مخروط افکنه رخ داده باشد، می توان آن را می توان فعال دانست.در مقابل محدوده های غیر فعال در مخروط افکنه، یعنی مناطقی که فرآیندهای رسوب گذاری، فرسایش و سیلاب های با مسیر ناپایدار در آن جا وجود ندارد.برای تشخیص فعال و غیر فعال بودن مخروط افکنه ها می توان از نقشه های زمین شناسی و خاک شناسی، تراکم و نوع پوشش گیاهی، عکس های هوایی، نقشه های توپوگرافی، بررسی هوازدگی سنگ ها و غیره استفاده کرد.
گام.3 تعیین و شناسایی نواحی سیلاب 100 ساله در محدوده های تعیین شده درتحقیق حاضراز 3روش برای شناسایی این نواحی استفاده شده است .1. برنامه کامپیوتری .2 FAN مدل هیدرولیکی.3 HEC-RAS اطلاعات زمین ریخت شناسی. سپس نتایج مدل FAN با مدل HEC-RAS ترکیب شده و نتایج آن با نتایج اطلاعات زمین ریخت شناسی مقایسه می شود. درسال 1990 ستاد مدیریت بحران امریکا برنامه کامپیوتری FAN را تولید کرد این برنامه بر اساس تئوری داودی می باشد و به کمک آن می توان نواحی سیلاب 100ساله راتشخیص داد.
تحلیل این مدل این است که تمامی عرض قسمت فعال مخروط افکنه را مستعد سیل گیری می شناسد و عمق و سرعت سیلاب را بر اساس عرض مذکور محاسبه می کند . در واقع FAN فارغ از موقعیت آبراهه فعلی امکان گسترش - جابجایی - سیل بر روی مخروط افکنه فعال را تحلیل می نماید.
