بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی این مطالعه شناسایی و تعیین مؤلفهها و شاخصههای توریسم پایدار است. در این مقاله سعی شده بر اساس منابع موجود مؤلفههای توریسم پایدار شناسایی شود و جاذبههای محیطی در جهت گسترش اکوتوریسم و بهره برداری بهینه از این قابلیتها جهت رسیدن به توریسم پایدار مورد بررسی قرار گیرد. همچنین در این مطالعه سعی گردیده است ضمن ارائه مدلی برای توریسم پایدار و اشاره به مصادیقی از قبیل رفتار خصمانه بشر با طبیعت، امکان ارائه پیشنهاداتی فراهم گردد، بطوریکه بتوان با به کار بستن آنها، روند تخریب فعلی متوقف گردد و در حفظ جذابیتهای جغرافیایی و پدیدههای زیست محیطی که سرمایهای تجدید ناپذیر بشریت هستند، تلاش شود و از این منابع ارزشمند که برای بقای امروز و فردای بشر نقش حیاتی دارند، محافظت به عمل آید. واقعیتهای موجود حاکی از آن است که عدم رعایت مسایل مربوط به اکوتوریسم، خسارتهای جبرانناپذیری بر منابع طبیعی وارد آورده است. بهمین جهت از دغدغههای برنامهریزان در حوزه گردشگری، پایداری محیط زیست در کنار توسعه توریسم است. از مقدمات لازم برای این امر شناخت توریسم پایدار و مولفههای مربوط به آن میباشد که در این مطالعه سعی شده بر اساس منابع موجود، مؤلفههای توریسم پایدار شناسایی شود.
واژه های کلیدی: توسعه پایدار، اکوتوریسم، محیط زیست، توریسم پایدار، گردشگری پایدار.
مقدمه و بیان مسأله
دغدغه کشورهای در حال توسعه به ویژه در شهرها، مسأله تدوین و اجرای برنامههای توسعه پایدار و نیل به زندگی سالم میباشد. از طرف دیگر، واقعیتهای شهرهای امروزی این گونه کشورها نشان میدهد که نظام مدیریت این شهرها با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی یعنی عدم وجود سرمایههای لازم، بیکاری و فقر، رشد و گسترش شتابان و فزاینده شهرنشینی، نبود فرهنگ مناسب شهرنشینی یا انسجام فرهنگی و به تبع آن شکلگیری و بروز انواع آسیبهای اجتماعی شهری روبه روست.علل و عوامل ساختاری بروز چنین مسائلی نه تنها مدیریت کلان کشور، بلکه نظام مدیریت شهرها را در راستای رفع این مشکلات ناتوان و غیر کارآمد ساخته است. تداوم چنین مشکلاتی با وجود برنامههای توسعه انجام یافته نه تنها در سطوح منطقهای و ملی خطرناک بوده، بلکه آثار و تبعات جهانی نیز دارد و برای همین مجموعه جهانی و بسیاری از طرفداران توسعه پایدار فعالیتهایی را انجام میدهند تا آثار و تمدن و نیز فعالیت بشر نیز در دوران بعدی حفظ و تداوم یابد.
از جمله اقداماتی که در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه برای کاستن از فشارهای اقتصادی- اجتماعی و زیستمحیطی انجام میشود، اجرای برنامههای توسعه گردشگری در سطوح محلی، ملی و بینالمللی است.سرمایهگذاری در صنعت گردشگری دارای آثار و تبعات اقتصادی، اجتماعی و حتی کالبدی است که اثرات اقتصادی آن را میتوان در سطوح مختلف ملی و بینالمللی در کسب درآمدهای ارزی، متعادل کردن توزیع درآمد، جذب سرمایههای خصوصی، ایجاد اشتغال، ایجاد امنیت، تحکیم پیوندهای ملی، منطقهای و جهانی، حفظ میراثهای فرهنگی، تجدید زیر ساختهای شهری و ... مورد بررسی قرار داد. بنابراین توجه به صنعت گردشگری و کسب درآمدهای ارزی و ایجاد اشتغال و استفاده از جاذبههای طبیعی به صورت پایدار ضروری به نظر میرسد. در حالیکه موضوع اکوتوریسم و توریسم پایدار و اصطلاحات مشابه در سالهای اخیر پیوسته مورد اشاره و تاکید دستاندرکاران، کارشناسان و برنامهریزان توریسم بوده، ولی کمتر تلاشی برای شناخت این موضوع صورت گرفته است. این مطالعه تلاشی است هرچند مقدماتی برای شناخت مولفههای تشکیل دهنده توریسم پایدار.
ضرورت پژوهش
در حال حاضر تهاجم و تخریب فضاهای طبیعی به شیوهای پنهان، پیوسته نسبتاً با سرعت در اکثر نقاط کشور در جریان بوده است و هر روز دامنه آن گستردهتر میگردد. اگر توجه لازم به حفظ و حراست از محیط زیست و اکولوژی طبیعی نشود، نتایج جبران ناپذیری به بار خواهد آمد که هرگز قابل احیاء نخواهد بود و هرگونه برنامهریزی جهت توسعه پایدار بیفایده خواهد بود. بنابراین، این مفاهیم و مسائل موجود و شناخت اصل برنامهریزی و ساماندهی و نیز خصوصیات کالبدی و ویژگیهای فضایی جهت به کارگیری و ساماندهی فضایی کالبدی ضروری میباشد. پیششرط این موضوع شناخت مولفههای توریسم پایدار میباشد. اصل گردشگری پایدار حفظ تنوع موجود، استفاده در خور پایدار از منابع، حمایت از اقتصاد محلی، آموزش، احساس مسؤلیت و ... میباشد. رشد صنعت گردشگری در طی قرن جاری توجه به ملاحظات زیستمحیطی و شاخصهای پایداری آن را همانند سایر صنایع ضروری ساخته است. برنامهریزان و سیاستگزاران کشور ما نیز با توجه به سابقه تاریخی کشورمان در جلب جهانگردان باید برای ایجاد توسعه توریسم مبتنی بر پایداری آن تلاش ورزند. این وظیفه به خصوص بر عهده دانشگاهها و مراکز پژوهشی و سازمانهای مرتبط دولتی و غیر دولتی است. از این رو در برنامهریزی گردشگری باید اهداف طولانی مدت آن در راستای حفظ محیط زیست مورد توجه قرار گیرد.
روششناسی
با توجه به هدف مطالعه و اطلاعات مورد نیاز، در این مطالعه از روش اسنادی استفاده شدهاست. همچنین، از آنجا که در این پژوهش از دادهها و مطالب قابل دسترس که از سوی سازمانهای ذیربط از قبیل سازمانهای جهانی و یا از سوی محققان و صاحبنظران تولید و منتشر شده، بعنوان مبنائی برای شناسایی و تعیین مؤلفهها و شاخصههای توریسم پایدار استفاده شده است، ازاینرو مطالعه حاضر بر تحلیل ثانویه مبتنی است.
تعاریف و مفاهیم
توریسم
توریسم به مجموعه فعالیتهایی اطلاق میشود کهغالباً افراد برای گذران اوقات فراغت، آرامش خاطر، تجدید قوا، شرکت در مراسم، سمینارها در سطح مختلف جامعه دست به حرکت مکانی میزنند یا برای کارهای تجاری موقت از سکونتگاه خود برای مدت زمان مشخص به مکانهای دیگر مسافرت میکنند. - صرافی: - 22:1380پایداری پایداری1به مفاهیم ایستادگی و مقاومت، برقراری و همیشگی به کار گرفته میشود که گویای ویژگی فرایند و یا وضعیتی است کهبتواند نامحدود نگه داری شود - صرافی:. - 24:1380 پایداری در گردشگری بیشتر به عنوان ابزاری برای جلوگیری از اثرات مخرب زیست-محیطی به اماکن گردشگری در نظر گرفته میشود در پایداری گردشگری تأکید بر قانونمند شدن گردشگری و حفظ چشماندازهای طبیعی و فرهنگی و حفظ تعادل اکولوژیک مدنظر بوده است.
توسعه پایدار
تعاریف توسعه پایدار شامل دو عنصر معنای توسعه و پایداری - ماندگاری - است - میلتین، . - 112 :1992 عنصر اول، یعنی توسعه اشاره به فرایندی دارد که شرایط زندگی مردم را بهبود میبخشد، به عبارتی توسعه صرفاً افزایش ثروت نیست، بلکه به معنای تغییر است؛ تغییر در رفتارها، خواستهها و روش ادراک افراد از دنیای پیرامون. رشد اقتصادی به تنهایی منجر به توسعه نمیشود؛ چرا که توسعه علاوه بر تغییر در رشد اقتصادی، مستلزم دگرگونی انسانها و نهادهای اجتماعی است. توسعه در سطح وسیعتر ابعاد تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را در بر میگیرد - تسام، . - 290 : 2001دومین عنصر توسعه پایدار بر اساس ابعاد سه گانهای که در پی میآید، تعریف و تشریح شده است:
- 1 پایداری زیست محیطی، به این معنی که توسعه باید با حفاظت از فرایندهای زیست محیطی، بیولوژیک و منابع مربوط سازگار باشد.
