بخشی از مقاله
چکیده
رهبری هنر به حرکت در آوردن دیگران است تا به میل خود به منظور آرزوهای مشترک گام بردارند؛ رهبری یعنی نفوذ بر دیگران به جهت موافقت در مورد آنچه که نیاز است انجام شود. موقعیت کتابخانههای عمومی تا حد زیادی به کیفیت رهبری آنها بستگی دارد. موفقیت این گونه نهادها به منابع انسانی - کتابداران کتابخانههای عمومی - آنها وابسته است و بالطبع کتابداران ویژگیهایی دارند. رهبران جهت دستیابی به اهداف کتابخانه های عمومی از فنون و ویژگیهای خاص بهره میگیرند. رهبران دارای سبکهای مختلفی هستند، سبکهای رهبری که شامل سبک استبدادی یا آمرانه، دموکراتیک یا مشارکتی، و بی نظمی یا لجام گسیخته بوده؛ همچنین می توان رهبران را به رسمی و غیررسمی تقسیم کرد. وظایف رهبری درارتباط با گروه و ساختار آنها متفاوت است، ولی معمولا رهبران مجموعه ای از وظایف را بر عهده دارند.
از جمله این وظایف عبارت است از: رهبر به عنوان مجری، برنامه ریز، سیاستگذار، متخصص، نماینده خارجی گروه، کنترل کننده روابط داخلی، مسئول تشریفات و تنبیهات، واسطه یا داور، نمونه، علامت گروه، جانشین مسئولیتهای فردی، ایدئولوژیست، شبه پدر، و سپر بلا. عواملی بر رهبری اثر بخش است، این موارد عبارتند از: سلامت روانی و فیزیکی، دانش و فراست، اهداف روشن وارزشمند، اعتقاد، احساس مسئولیت، انگیزش، ابتکار. رهبری با مدیریت متفاوت است. با ورود معنویت به عرصه سازمانها، مدیران و رهبران باید با این پدیده روبرو شوند. در یک محیط معنوی، کتابداران کتابخانه های عمومی تمایل بیشتری به پذیرش مسئولیت دانسته که موجب تسهیل نقش رهبر میشود؛ در حقیقت معنویت، محیط کاری بهتری را فراهم میآورد.
نظریه رهبری معنوی بر اساس مدل انگیزش درونی توسعه یافته است که ترکیبی از چشم انداز، ایمان به تحقق هدف، عشق نوع دوستانه، معنا داری در کار، عضویت، تعهد کتابخانه ای و باز خورد عملکرد رهبر می باشد. ارائه خدمات بهتر و بیشتر با حضور یک رهبر امکانپذیر نیست. رهبری معنوی شامل مدل های خدمتگزاری رهبری، مشارکت دادن کارکنان، و توانمند سازی آنان است.در این مقاله، توصیفی از موضوع رهبری معنوی در آینده کتابخانههای عمومی مورد توجه در کتابخانه های عمومی صورت می پذیرد.
کلید واژه ها:رهبری، آینده پژوهی، رهبری معنوی، کتابخانه های عمومی.
مقدمه
رهبری و رهبری معنوی از مولفه های بدیع در عرصه مدیریت محسوب شده که با جنبه محیطی کتابداران و تسهیل ایفاء نقش آنها ارتباط دارد. چنانچه رهبری را به منزله هنر به تحرک آوردن دیگران قلمداد نمائیم، رهبری نوعی از نفوذ تلقی شده تا به آرزوهای مشترک کارکنان سازمان تحقق بخشد. هدف از رهبری، راهنمایی و هدایت زیردستان در جهت درک مناسب اهداف سازمان و کتابخانه است که به انگیزش کار و فعالیت موثر آنها منتهی شود. نگرش به رهبری و رهبری معنوی در آینده پژوهی به منزله استفاده از تجزیه و تحلیل موضوعات، الگوها، عوامل متغیر و با ثبات برنامه ریزی در کتابخانه است که امکان پذیری حوادث رویاروی هر کتابخانه را در مقاصد مطلوب بیان می دارد، در این مقاله با اشاره به موضوع رهبری، رهبری معنوی، و آینده پژوهی؛ ارتباط این موضوعات با کتابخانه ها سنجیده می شود.
رهبری و وظیفه آن
به عقید بارنارد1رهبری حالت رفتار افرادی است که بدان وسیله، افراد یا فعالیت های آنها را در سازماندهی تلاش ها راهنمایی می کند - خانکا،1389،ص. - 312 در قسمی از تعریف ها و نگرش به رهبری، جنبه های انگیزه ترحیح داده شده، چنانچه یوکل بیان داشته، رهبری هنر به حرکت درآوردن دیگران است تا با میل خود در جهت موافقت در مورد آنچه که نیاز است انجام شود - یوکل،. - 2002 آنچه از این موضوع در حوزه ء کتابخانه ها آشکار است، این که رهبری یعنی فعالیت هایی که کتابداران را برای تلاش مشتاقانه در جهت تحقق اهداف گروهی، تحت تاثیر قرار می دهد؛ چنانچه کونتز، رهبری را هنر یا فرایند نفوذ بر کتابداران دانسته، به نحوی که آنها علاقمند و مشتاقانه به سمت حصول اهداف گروه تلاش نمایند.
در جنبه های رهبری در کتابخانه، شیوه های متفاوتی از وجوه آن نهفته؛ چنانچه رهبری رسمی زمانی است که کتابخانه به طور رسمی به یک رهبر قدرت و اختیار بخشیده تا دیگران را راهنمایی و هدایت کند، در مقابل رهبری غیر رسمی با یک فرد توافق کرده، به او قدرت و نفوذ ارائه کرده تا رفتار آنان را هدایت و راهنمایی نمایند. این وجوه از طریق سبک های متفاوتی مانند سبک های آمرانه ، مشارکتی، و لجام گسیخته به مرحله اجرا در می آید و به واقع تحقق آن به درک بهتر اهداف کتابخانه و انگیزش کتابداران به کار و فعالیت منتهی خواهد شد.
به نحو طبیعی، وظایف رهبری در ارتباط با گروه و ساختار آن تعریف می شود، ولی معمولا رهبران مجموعه ای از وظایف را به منزلهء برگزیدگان و راهنمایان سازمانی به عهده دارند؛ مثلا رهبر به منزله مجری که کارها را به کتابداران واگذار کرده و سعی دارد کمتر در فعالیت ها درگیر شود؛ به منزله برنامه ریز که به تصمیم گیری در مورد روش ها و مسایل برای دستیابی به اهداف مبادرت ورزیده؛ یا در چارچوب سیاست گذاری و پیاده سازی آنها در سازمان های اهتمام دارد؛ و در نقش متخصص که در اغلب کتابخانه ها با توجه به دانش و تخصص لازم به منزله اعمالگر نظریه های فنی جلوه گر خواهد شد. بر این قرار می توان رهبر را در جنبه های متفاوت لحاظ کرد: نمایندهء خارجی گروه، کنترل کننده روابط داخلی، واسطه یا داور، ایدئولوژیست، و بالاخره سپر بلا. بی تردید مرور زمان در آیندهء سازمانی جنبه های گسترده تری را به رهبری اعطاء می نماید - شریعتمداری،. - 1384
رهبری اثر بخش
کتابداران، همواره به نحو معمول از عوامل ویژه ای تحت تاثیر قرار گرفته و آن را دنبال می کنند؛ بنابراین برای رهبری اثر بخش به نفوذ بر دیگران نیاز دارند، این به مواردی چونان سلامت روانی و فیزیکی، دانش و فراست، اهداف ارزشمند و روشن، اعتقاد، احساس مسئولیت، انگیزش و ابتکار نیازمند است تا کارکنان را تحت تاثیر شواهدی از تعادل جسمانی و روانی، روزآمدی دانش، دقت در گزینش اهداف، جرات بیان اندیشه، نگرش مطلوب به تکالیف، آزادسازی تحرکات درونی و ابتکارات فرد و جمعی هدایت نماید - رابیتز،. - 1372رابطه رهبر و پیروان با یکدیگر فردی که رفتار دیگران را راهنمایی کرده در آنها نفوذ می کند، رهبر و افرادی که راهنمایی شده یا تاثیرپذیرفته، پیروان نامیده می شوند - خانکا، 1389، ص. - 312 نه تنها کتابخانه باید رهبرانی شایسته داشته باشد، بلکه یک کتابخانه باید اعضایی داشته باشد که در زمره پیروان خوب قرار گیرند. در واقع همه کتابخانه ها، بیش از رهبر، باید پیروانی وفادار داشته تا به موفقیت رهبر مساعدت نمایند. ویژگی پیروان موفق عبارت است از:
آنها باید خود را اداره کنند، این افراد می توانند خوب فکر کنند، به صورت مستقل و بدون نیاز به سرپرستی دقیق کارها را انجام دهند؛این افراد به چیزی خارج از خود - یک علت، یک محصول، یک تیم، یک کتابخانه، یک عقیده یا نظریه - متعهدند واین غیر از توجهی است که به زندگی خود می کنند؛آنها دارای صلاحیت بوده واز مهارت بالایی برخودارند ودر کتابخانه از این مهارت ها استفاده می کنند؛
