بخشی از مقاله
خلاصه
یکی از نیازهاي اولیه انسان که با توسعه اقتصادي و اجتماعی دامنه گسﱰده-تري پیدا کرده و امروزه جزء یکی از مظاهر ﲤدن بهﴰار میرود، مسأله ﲪلونقل است. در اصل، رشد و توسعه اقتصادي و ﲪلونقل داراي عملکردي متقابل هستند، بدین معﲏ که رشد و توسعه اقتصادي در اﳚاد یک سیستم مطلوب ﲪلونقل حائز اﳘیت بوده و توسعه شبکه ﲪلونقل نیز در رشد و توسعه اقتصادي هرکشور مؤثر میباشد یکی از عوامل مؤثر بر پیشرفت اقتصادي کشورها، نرخ پیشرفت سیستم ﲪل-ونقل آا میباشد. در این بﲔ، نیاز بیش از پیش به توسعه صنعت ﲪل و نقل هوایی، با توجه به نیازهاي امروزه بشر به ارتباطات سریع و اﳝن و نیز لزوم اﳚاد توسعه پایدار، احساس میگردد. تقاضاي چشمگﲑ جهت استفاده از خدمات شرکتهاي هوایی، تأثﲑ ﲪلونقل هوایی در اقتصاد جهانی را افزایش داده و با توجه به اﳘیت فرودگاهها در میان اجزاء ﳐتلف صنعت ﲪل و نقل هوایی، مشاهده میشود که ﲠرهبرداری ﲠینه از آا دارای تاثیر بسزایی در زمینههای ﳐتلف است. لذا خصوصیسازی درفرودگاهها بهعنوان یکی از راهکارهایی که در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه کمک شایانی به پیشرفت خدمات فرودگاهی ﳕودهاست، به شدت مورد توجه مسئولان این صنعت قرا ر گرفته است.
کلمات کلیدي: ﲪل و نقل هوایی، فرودگاه، خصوصیسازی، ﲡاری سازی.
-1 مقدمه
یکی از نیازهاي اولیه انسان که با توسعه اقتصادي و اجتماعی دامنه گسﱰدهتري پیدا کرده و امروزه جزء یکی از مظاهر ﲤدن بهﴰار میرود، مسأله ﲪلونقل است. در اصل، رشد و توسعه اقتصادي و ﲪلونقل داراي عملکردي متقابل هستند، بدین معﲏ که رشد و توسعه اقتصادي در اﳚاد یک سیستم مطلوب ﲪلونقل حائز اﳘیت بوده و توسعه شبکه ﲪلونقل نیز در رشد و توسعه اقتصادي هرکشور مؤثر میباشد .[1 ] در این میان، صنعت ﲪل و نقل هوایی بهعنوان یکی از مهمنرین ﲞشهای صنعت ﲪل و نقل از اعمیت بسزایی برخوردار است و در میان اجزاء ﳐتلف صنعت ﲪلونقل هوایی نیز، فرودگاهها به عنوان یکی از مبادي مهم تبادل بار و مسافر، از مهمﱰین اجزاء این سیستم ﳏسوب میگردند. با ملاحظه این موارد، لزوم بیش از پیش به توسعه و مدیریت ﲠینه این ﲞش مهم از ﲪلونقل هوایی احساس میشود.
امروزه یکی از دلایل اصلی ضعف در سیستم مدیریت فرودگاهی و مشکلات بسیار دیگر نظیر مناسب نبودن سطح خدمات فرودگاهی، بالابودن هزینههاي اعماﱄ به مشﱰیان و ساختار غیر متعارف سازمانی فرودگاه به مالکیت و مدیریت ﲞش دولتی باز میگردد. در نگاهی کلانتر و با دیدی مدیریتی میتوان چنین دریافت که عدم اطمینان به سرمایهگذاري مناسب و سوددهی فرودگاههاي آشور میتواند بهعنوان یکی از دلایل اصلی نقاط ضعف در ارائه خدمات مناسب و سوددهی پایین صنعت ﲪل و نقل هوایی و فرودگاهی باشد. خصوصیسازی در فرودگاهها بهعنوان راهکار مناسبی در جهت ایجاد بسﱰی برای جذب سرمایهگذاری و با رویکرد افزایش کارآیی، ﲠبود ارائه خدمات و سوددهی این ﲞش مهم از صنعت ﲪل و نقل و از سوی دیگر ﲢقق اصل 44 قانون اساسی، میتواند راهگشای بسیاری از موانع پیشروی دستاندرکاران فرودگاهها باشد.
-2 اﳘیت صنعت ﲪل و نقل هوایی
صنعت ﲪلونقل هوایی از جنبههاي ﳐتلفی نظﲑ اقتصادي، ﲡاري، اجتماعی و زیست-ﳏیطی براي دنیاي امروز داراي اﳘیت است. با ملاحظه این موارد مهم، اهیمت بیش از پیش به مدیریت فرودگاهها احساس میشود. برخی از این موارد عبارتند از:
¾ صنعت ﲪلونقل هوایی حدود 29 میلیون فرصت شغلی تولید میﳕاید. - از طریق مستقیم، غﲑ مستقیم و تشویق عوامل -
¾ تأثﲑ اقتصادی منطقهاي هواپیمایی - مستقیم، غﲑ مستقیم، فراهم ﳕودن تشویق - در حدود 2460 تریلیون دلار، معادل 8 درصد تولید ناخالص داخلی میباشد.
¾ حدود 900 خط هوایی جهان، داراي قریب به 2200 دستگاه هواپیما میباشند .[1] این خطوط، حدود 1670 فرودگاه را از طریق یک شبکه چندین میلیون آیلومﱰي مدیریت شده، توسط حدود 160 ناوگان هوایی خدمتدهی میآنند .[3]
25 درصد آل فروش شرآتها به ﲪلونقل هوایی وابسته هستند. 60 درصد گزارشات ﲡاري حاآی از آن است آه آلید حیاتی بازاریابی وسیعتر، استفاده از خدمات هوایی است .[4]
-3 چرا خصوصیسازی؟
در این ﲞش موانع و ﳏدودیتهاي موجود در برابر هر یک از عوامل مؤثر بر توسعه بازار فرودگاههاي آشور مورد بررسی قرار میگﲑند. این موانع در قالب چهار دسته ارائه میشوند که در واقع موانع اصلی و فرا مدیریتی پیش روی دست اندرکاران فرودگاهها را بیان میدارند و بدین طریق میتوان نقش اصلی مدیریت و مالکیت دولتی در عدم کارآیی مناسب فرودگاهها را درک ﳕود.
- 1-3 خدمات فرودگاهی ارائه شده
خدمات فرودگاهی ارائه شده در کشور در سطح مناسﱯ قرار ندارند. ضعف موجود در تسهیلات فرودگاهی نظیر امکانات رفاهی و تفرﳛی اعم از هتل، ﳕایشگاه، فروشگاهها، مراآز خرید و سالن هاي ترانزیت ﳎهز به عنوان مانعی در مقابل توسعه فرودگاهها میتوان برﴰرد. معماري و فضاي داخلی پایانههاي مسافري مناسب نبوده و شرایط پایانهها ﻣﻄﻠﻮب ﳕیباشد.. از سویی، عدم وجود سیستم هاي دسﱰسی مناسب از قبیل مﱰو، اﺗﻮﻣﺎﺳﻴﻮن انتقال افراد1 و...، دسﱰسی فرودگاهها را با مشکل مواجه آرده است. خدمات زمیﲏ ارائه شده در فرودگاهها در شرایط مناسﱯ قرار ندارند. خدمات زمیﲏ فرودگاههاي آشور در اﳓصار شرآت ایرانایراست،ازاینرو، این شرآت انگیزهاي جهت ارتقاء سطح آیفیت خدمات خود نداشتهو به دلیل اﳓصاري بودن آن و نبود رقابت بر سر آیفیت ارائه خدمات و آاهش هزینه خدمات زمیﲏ، عملا به صورت عرضهآننده بیرقیب مطرح میباشد آه گاهی میتواند رابطه بﲔ عرضه و تقاضاي خدمات زمیﲏ را نامتعادل ﳕاید. شرآتهاي هواپیمایی، جهت جلب رضایت مسافران خود ترجیح میدهند از فرودگاههاي با آیفیت خدمات فرودگاهی مناسب، حﱵ با پرداخت هزینههاي بیشﱰ استفاده آنند.
دلایل بهوجود آمدن این مشکلات، عدم سرمایهگذاري مناسب و عدم سوددهی فرودگاههاي آشور میباشد. سرمایهگذاري در ﲞش فرودگاهها نیازمند صرف هزینههاي آلان است آه این سرمایهگذاري آلان ﳘواره با ریسک بالایی ﳘراه است و لذا دولت ﲤایل و یا توانایی اﳒام آن را ندارد. سرمایهگذاران خصوصی نیز با توجه به قوانﲔ و مقررات موجود، ﲤایل و رغبﱵ به سرمایهگذاري در فرودگاهها ندارند. لذا تشویق، ترغیب، اﳚاد بسﱰ مناسب اقتصادي و آاهش ریسک سرمایهگذاري براي سرمایهگذاران خصوصی جهت سرمایهگذاري در فرودگاهها، ضروري است و بدیندلیل، رفع موانع سرمایه گذاري - آاهش ریسک - و خصوصیسازي فرودگاهها به عنوان راهکار مناسﱯ جهت توسعه فرودگاهها مد نظر قرار میگﲑد. در این راستا، بانک جهانی نیز ، خصوصیسازي زیرساختهاي اصلی - از ﲨله فرودگاهها - آه به پروژههاي »فیلهاي سفید2«معروف هستند را توصیه میآند .[2]ارائه خدمات فرودگاهی ﲠﱰعدم سوددهی فرودگاههاي آشور نیز مانعی در مقابل میباشد. مطابق آمار ارائه شده، اغلب فرودگاههاي آشوردر حالحاضر دارای عملکردی با سوددهی اندک هستند. لذا ارائه راهکار، جهت سوددهی زیرساختها و جلوگﲑي از هدر رفﱳ منافع ملی امري ضروري است آه از مزایاي مهم خصوصیسازي به ﴰار میرود. در نتیجه با توجه به مطالب ارائه شده، اﳓصارزدایی به عنوان راهکاري مناسب در این مورد میتواند مد نظر قرار گﲑد.
- 2-3 هزینههاي اعماﱄ به مشﱰیان
درآمدهاي فرودگاه به دو دسته آلی هوانوردي و غﲑهوانوردي تقسیم میشوند. فرودگاهها، هزینههاي خود را بر روي درآمدها سرشکن میآنند. در واقع افزایش درآمدهاي غﲑهوانوردي، نیاز به درآمدهاي هوانوردي را آاهش میدهد و لذا هزینههاي اعمال شده به مشﱰیان، آاهش مییابد. در فرودگاههاي آشور، درآمدهاي غﲑهوانوردي در سطح پاییﲏ قرار دارند آه این امر به دلیل دولﱵ اداره شدن فرودگاهها و عدم وجود انگیزه آاﰲ جهت افزایش درآمدهاي غﲑهوانوردي است. از طرف دیگر، هزینههاي فرودگاههاي آشور، با توجه به آارآیی و ﲠرهوري پایﲔ آا، بالا است و غالب فرودگاههاي آشور در حال ضرردهی هستند.
-3-3 تعرفههاي هوانوردي فرودگاه
درآمدهاي هوانوردي فرودگاهها بر اساس تعرفههاي دولﱵ تعیﲔ میگردند و فرودگاه-ها، ﳎاز به آاهش و یا افزایش نرخهاي خود ﳕیباشند. این مورد در ﲞش بﲔاﳌللی و ترانزیت حائز اﳘیت است. تعرفههاي تعیﲔ شده در ایران، از تعرفههاي سایر آشورهاي ﳘسایه - به جز آشورهاي - CIS1 بیشﱰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و این موضوع عامل منفی در جهت رشد و توسعه فرودگاهها در سطح بﲔاﳌللی تلقی گردیده و تقاضا از فرودگاههاي آشور را آاهش داده است. تعرفههاي فرودگاهی باید با توجه به آشش بازار و تعادل بﲔ عرضه و تقاضا، تعیﲔ گردند. در ایران با توجه به قوانﲔ موجود، فرودگاهها امکان رقابت با سایر فرودگاهها، بهویژه در ﲞش بﲔاﳌللی را ندارند. لذا آزادسازي تعرفههاي فرودگاهی به عنوان راهکار مناسب، مد نظر قرار میگﲑد.
-4-3 ساختار سازمانی فرودگاه مطلوبی قرارنداشته و داراي قدرت آاﰲ ﳕیباشد.
مدیریت فرودگاهی آشور در سطح ادهاي موجود در فرودگاه، خود را ملزم به تبعیت از مدیریت ﳕیدانند و در صورتی آه این ادها، جهت پیشﱪد امور خود اقدام به تصویب یا صدور دستور العملهاي جدید ﳕایند آه به نوعی در اداره امور فرودگاهی و اﳒام فعالیتهاي داخل فرودگاهها مؤثر باشد، ﳕایند میبایست طبق قانون، با سازمان هواپیمایی آشوري ﳘاهنگ ﳕوده و از این سازمان آسب نظر آنند. در حقیقت در فرودگاههاي آشور مدیریت یگانه و یکپارچه وجود ندارد. در برخی مواقع در صورت بروز ﲝران و اختلاف نظر، ادهاي مستقر به صورت یکپارچه ﲢت نظر مدیر فرودگاه عمل نکرده و فرودگاه عملا به یک سیستم چند مدیریﱵ تبدیل میگردد. مدیریت فرودگاه قدرت آاﰲ و اختیارات لازم جهت تصمیمگﲑي به ویژه در شرایط اضطراري و ﲝرانی را ندارد. لذا افزایش اختیارات مدیر فرودگاه و ﲠبود عملکرد مدیریﱵ، امري ضروري است. ادهاي موجود در فرودگاه اعم از هواشناسی، گمرك، نﲑوي انتظامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، وزارت ﲠداشت و... میبایست زیر نظر مدیر فرودگاه فعالیت آنند و مدیر فرودگاه باید اختیارات لازم جهت اداره فرودگاه در تعامل با این ادها و با وجود حاآمیت متفاوت هر یک از آا، را داشته باشد. در نتیجه با واگذاری مدیریت به ﲞش خصوصی میتوان تا حد زیادی این مشکل را مرتفع ﳕود.
- 4 راهکارهاي پیشنهادي
ترافیک هوایی آشور با چالشهاي اساسی از قبیل پاسخگویی به تقاضاي آینده - اﳚاد ظرفیت لازم - و استفاده ﲠینه از منابع موجود - جذب تقاضاي بیشﱰ، عدم ضرردهی، رقابت با سایر فرودگاهها و... - مواجه است. از یک طرف تقاضا براي تعرفههاي فرودگاهی پایدار و یا آمﱰ است و از طرف دیگر فرودگاهها نیاز به تعرفهها جهت توسعه و ﲠبود ظرفیت و عملکرد خود دارند آه این دو موضوع در تقابل با یکدیگر هستند. به عبارت دیگر مشﱰیان فرودگاهها خواهان پرداخت هزینههاي آمﱰي هستند و از طرف دیگر فرودگاهها نیاز به درآمد مناسب جهت توسعه و ﲠبود ظرفیت خود دارند و لذا خواهان افزایش هزینههاي اعماﱄ به مشﱰیان هستند. ﳏدود آردن هریک از دو طرفراهحل مناسﱯ نبوده و منجر به ضعف،
