مقاله خلاقیت در طراحی مدرسه ابتدایی

بخشی از مقاله

چکیده:

خلاقیت به عنوان عامل اساسی پیشرفت در دنیاي معاصر شناخته می شود، که علاوه بر فواید جمعی آن در رشد شخصیت فرد نیز تاثیر فراوانی دارد. ازآنجایی که قسمت زیادي از رشد خلاقیت در دوران کودکی شکل می گیرد، هدف این مقاله یافتن راهکارهایی جهت پرورش این استعداد در محیط مدرسه ابتدایی، بررسی نیازهاي محیطی و روش برخورد و برنامه ریزي در مدرسه می باشد. در این راستا سعی گردید تا به تعریف درستی از خلاقیت و یافتن ارتباط آن با تفکر دست یافته و سطوح خلاقیت بررسی گردند. همچنین روشهاي برانگیختن خلاقیت به صورت فردي و گروهی بررسی و به عوامل محیطی موثر بر رشد خلاقیت که باعث ایجاد تنش فکري شده و ذهن را به چالش میکشاند پرداخته شد، تا با در نظر گرفتن آنها بتوان فضاهایی براي رشد خلاقیت طراحی کرد. در عین حال تاثیر عوامل مختلف در پرورش خلاقیت که شامل معلمان، مدیران و محیط مدرسه است، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . روش تحقیق کیفی بوده، که از طریق گردآوري اطلاعات از منابع اسنادي انجام شد. از آنجا که این تحقیق با استفاده از مطالعات بنیادي و نتایج حاصل از آن، به وجود آمده، لذا از نوع تحقیقات توسعه اي به حساب میآید.

کلید واژگان: خلاقیت، مدرسه ابتدایی، عوامل محیطی، تفکر همگرا، تفکر واگرا

مقدمه:

در سالهاي اخیر که استفاده از تکنولوژي و کامپیوتر روز به روز در حال گسترش است، اهمیت خلاقیت از آنجایی مشخص تر می شود که کامپیوتر اگرچه می تواند اغلب شؤون بشر را پیش ببرد، در زمینه خلق ایده و نظر نو ناکارآمد است. از آنجاییکه به نظر اغلب نظریه پردازان سده هاي 20 و 21 بر پایه خلاقیت و نوآوري استوارند، بنابراین تفاوت در کیفیت زندگی ملتها، تفاوت آنها در میزان خلاقیتشان است. - پاکدامن، 1378، - 21 در این مقاله موضوع پرورش خلاقیت در مدرسه ابتدایی و در سنین کودکی مورد توجه قرار گرفته است، چراکه رشد این استعداد، در سنین کودکی بیشینه است.

همچنین به تاثیر عوامل محیطی مدرسه در پرورش این توانایی و شرایط کلاسهاي گروهی در جهت بروز خلاقیت پرداخته میشود. از آنجاییکه در ساخت مدارس فعلی توجه اصلی به عملکرد بوده و برنامه هاي مدیریتی مدارس محدود به ارتقاء سطح نمرات دانش آموزان است، کمتر به پرورش خلاقیت -که به ضرورت آن اشاره شد- پرداخته میشود. در ادامه ضمن تعریف خلاقیت و بیان رابطه آن با تفکر و هوش، روشهاي بروز این استعداد بررسی و عوامل موثر بر رشد آن مورد توجه و تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت، تا بتوان مدارسی را طراحی کرد که از ابتدا با این نگرش طراحی شده و سیستم مدیریت و برنامه ریزي آن با این هدف شکل گرفته باشد.

-1 تعریف خلاقیت:
خلاقیت واژهاي است مبهم و ارایه تعریفی از آن دشوار می باشد. محققان اغلب به جاي تعریف آن خصوصیات افراد خلاق را ترسیم کرده اند. اگرچه معناي خلاقیت براي افراد مختلف متفاوت است، ولی در منابع بررسی شده در مورد واژه هاي کلیدي خیال پردازانه، اصیل، ارزشمند و هدفمند توافق نظر وجود دارد. - کوولی، 1389، - 14 همچنین عامل ابتکار و نوآوري به عنوان یک اصل در اکثر تعاریف مشترك است. دهخدا خلاقیت را اینگونه تعریف میکند: "خلاق از صفتهاي باریتعالی است و قوه خلاقه نیرویی است که منجر به تولید صورتهاي بدیع می گردد." - دهخدا، 1372، - 677 در مجموع می توان گفت خلاقیت یک فرآیند ذهنی مرکب از قدرت ابتکار و انعطاف پذیري است .

همچنین افعال به وجود آوردن، تولید کردن و موجب شدن در تعاریف خلاقیت آورده شده است. خلاقیت هر حسی را در بر می گیرد و حتی شامل ماوراي حواس است. - پایگاه اینترنتی گیگا پارس - فرهنگ توصیفی روانشناسی شناخت در تعریف خلاقیت می نویسد: "خلاقیت به توانایی پیداکردن راه حلهاي نا متعارف و با کیفیت بالا براي مسایل اطلاق می شود." - مهدوي نژاد، 1384، - 58 خلاقیت یکی از جنبه هاي اصلی تفکر یا اندیشیدن است، که تفکر خود در دو دسته قابل تقسیم بندي است:
الف- تفکر همگرا که عبارت است از فرآیند بازآرایی یا دوباره سازي اطلاعات و نمادهاي کسب شده موجود در حافظه درازمدت.

ب- تفکر واگرا که عبارت است از فرآیند ترکیب و نوآوري اطلاعات و نمادهاي کسب شده موجود در حافظه درازمدت. در تفکر واگرا ما در جهات مختلف تفکر می کنیم در حالیکه در تفکر همگرا اطلاعات به یک جواب درست و یا به بهترین جواب شناخته شده و قرارداي منتج می گردد. - پایگاه اینترنتی دانشنامه رشد - فرآیند فکري آزمونهاي هوش و خلاقیت که برآمده از این دو نوع تفکر می باشد به کلی متفاوت است. در آزمونهاي هوش هدف یافتن یک جواب صحیح بوده و بقیه جوابها صرفنظر از ملاك تعیین جواب غلط است و ملاك مورد نظر در چهارچوب محدود خود معتبر است. در مقابل، در سوالات خلاقیت که ناشی از تفکر واگراست یافتن چندین راه حل براي مساله و برشمردن تمام نتایج از موقعیتی خاص مطرح می باشد. - بودو، 1358، - 14-13

در تفکر واگرا مساله خیلی وسیع و در راه حلهاي آن قید و بندهاي کمتري موجود است، در حالیکه در تفکر همگرا فقط یک نتیجه گیري به عنوان راه حل شناخته شده و فکر در جهت آن هدایت و براي رسیدن به آن کنترل می شود. در واگرایی پژوهش ذهنی وسیع، قیود و شروط معدود و روند از طریق آزمون و خطا و قضاوت است، ولی در همگرایی ساخت واضح و روشنی وجود دارد. - بودو، 1358، - 18-17 گتزل و جاکسون1 در آزمایشات خود بر روي شاگردان و مقایسه تاثیر خلاقیت و هوشبهر بر پیشرفت تحصیلی دریافتند که بین خلاقیت یا تفکر واگرا از یک طرف و پیشرفت تحصیلی رابطه مستقیم وجو دارد.

انها همچنین دریافتند که کسانی که داراي هوشبهر پایین هستند هرگز نمی توانند خلاق باشند، اما در یک سطح هوشی معین واگرایی و همگرایی به اندازه کافی مستقل شده و بین آنها تمایز ایجاد میشود. تارنس این نقطه تمایز را آي کیو120 2 می داند، یعنی در زیر این استانه هوش و خلاقیت می توانند با هم همبسته باشند، ولی در وراي آن همچون دو متغیر مستقل عمل می کنند. - بودو، 1358، - 23-21خلاقیت یعنی تفکر واگرا، بر اساس این تعریف خلاقیت ارتباط مستقیمی با قوه تخیل یا توانایی تصویرسازي ذهنی دارد. مازلو3 اعتقاد دارد که خلاقیت ابتدا از روان ناهشیار سرچشمه می گیرد و آن ایده هاي تازه است که با آنچه در حال حاضر وجود دارد، کاملا متفاوت است. براون4 خلاقیت را طی کردن راهی تازه یا پیمودن یک راه قبلا طی شده به طرزي نوین می داند. - پایگاه اینترنتی خلاقیت -

با مشخص شدن تعریف خلاقیت و رابطه آن با تفکر و هوش به بررسی سطوح مختلف خلاقیت پرداخته می شود. خلاقیت کشف ناشناخته هاست که سه زمینه را در بر می گیرد: "هنر"، "علم"و "فنون و مهارتها". با در نظر گرفتن این سه سطح، این تنها دانشمندان نیستند که به خلق کردن چیزهاي تازه می پردازند، بلکه افراد عادي نیز با تغییر دادن و اصلاح کردن مهارتهایی که دارند می توانند به خلق کردن بپردازند. سطوح خلاقیت به نظر تایلور5 به این صورت تقسیم بندي می شود:

-1 خلاقیت بیانی همانند ترسیم خودبخودي کودکان.

-2خلاقیت بارآور همانند خلاقیت هنرمندان و دانشمندان.

-3خلاقیت ابداعی که از طریق تغییرات و پیشرفت حاصل می شود .

-4خلاقیت اختراعی که در آن هوش با کمک فنون حاصل می شود و

-5خلاقیت ظهوري جایی که یک اصل یا فرض جدید وجود داشته، و در حول آن حرکتهاي تازه شکوفا می شوند. با در نظر گرفتن سطوح فوق، عقیده بر این است که همیشه درجاتی از خلاقیت وجود دارد، اما برخی از تولیدات بیشتر خلاقانه اند و برخی داراي خلاقیت کمتري هستند. - پایگاه اینترنتی گیگا پارس - با توجه به آنکه خلاقیت در وجود همه انسانها، البته با درجات مختلف وجود دارد و قسمت غالب آن اکتسابی است، به روشهاي مختلف براي بروز خلاقیت پرداخته می شود.

-2 روشهاي بروز خلاقیت:

الف- روش نو لامارکی:6 یک قواعد اولیه در تفکر خلاق وجو دارد که ما از آن تبعیت می کنیم و در پرتو آن تبعیت است که بعدها عمل کشف صورت می گیرد. در این روش افراد خلاق ملزم به رعایت یک چهارچوب هستند.