بخشی از مقاله
چکیده:
در این پژوهش مسایل چالش برانگیز آموزش شیمی و راه های علاقه مند کردن دانش آموزان به درس شیمی در دبیرستانهای غیر دولتی شهر سنندج بررسی گردیده است. نوع پژوهش توصیفی و کاربردی است و با استفاده از روش کتابخانهای و میدانی انجام شده است. در این پژوهش مسایل سخت و چالش برانگیز در دروس شیمی دوره دبیرستان از نظر دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله سعی شده است در کنار مبانی علمی انگیزش و راههای افزایش آن، برخی راهکارهای مفید از نظر نویسنده نیز بیان گردد. برخی از این راهکارها از حیطهیاختیارات معلّمان خارج است و مسؤولان باید آنها را برعهده گیرند ولی برخی دیگر را می توان در کلاس درس با همین امکانات نیز انجام داد. دبیران شیمی میتوانند به کمک راهبردهای نوین آموزشی و توجه بیشتر به مطالبی که از نظر دانشآموزان مشکل است، این مطالب را برای آنان ساده نموده، زمینه را برای انگیزش بیشتر دانشآموزان فراهم نمایند.
واژگان کلیدی: آموزش شیمی، چالشها، انگیزش، علاقه
مقدمه
آموزش گام نخست در برنامه ریزی توسعه ی نیروی انسانی است. آموزش وپرورش با بهره گرفتن از هوش و استعداد افراد انسانی،زمینه را برای رشد و توسعهی کشور فراهم میکندمعلّمان. باید به روشهای گوناگون تدریس مجهز باشند تا بتوانند بر اساس توانایی فراگیران خود تدریس مطلوبی ارائه دهند. درس شیمی جزو درسهایی است که اولاً افراد خاصی بهنآ علاقه درونی دارند، ثانیاً به خاطر اینکه بیشتر مطالب آن ذهنی است و کاملاً ملموس نمیباشد، دبیران در آموزش این درس به طور معمول با مشکلاتی مواجه هستندکه البته بسیاری از این مشکلات با تدابیر معلّمان شیمی که ذهنی فعال دارند، حل میشود.
از آن جا که این امر، مهم به نظر میآید، معمولاً نظامهای آموزش و پرورش در دنیا بر مبنای دیدگاههای اندیشمندان و نظارت صاحبنظران حاکم بر جامعه شکل میگیرند و مقصد نهایی اندیشمندان سیاستگذاران و حاکمان جامعه نیز پدید آوردن فرصت های آموزشی مناسبی است که نسل جوانو نوپای جامعه بتواند به کسب نگرش و دانش و آموختن مهارتهای لازم بپردازند تا به وسیله آن با آگاهی و درایت کامل زندگی خود را به طور واقع بینانهای پیریزی نمایند. از آنجا که یکی از کارکردهای بنیادین آموزش و پرورش ایران نیز پیوند زدن شناخت، آگاهی و بینش افراد جامعه با اهدافی است که حاکمان و سیاستگذاران جامعه به منظور ثبات اجتماعی و توسعه پایدار تجویز میکنند، لذابرنامهریزان درسی و کارشناسان تعلیم و تربیت باید پیوسته این آمادگی را داشته باشند تا هدفهای آموزشی را متناسب با تغییرات اساسی که در جامعه در حال وقوع است، تعیین و انتخاب نمایند.
از طرفی سیر تغییر و تحولاتی که در جهان کنونی در حال وقوع است و با سرعت شتابان دانش و اطلاعات، نگرش و تفکرات و نیاز و مهارت های انسان های قرن 21 را تحت تأثیر قرار داده است، میطلبد که نظامهای تعلیم و تربیت در سراسر دنیا آماده پذیرش این دگرگونیها باشند. در این میان نظام آموزش و پرورش ایران نیز ناگزیر از پذیرش این تحولات خواهد بود. لذا باید اهداف، برنامهها و روشهای خود را متناسب با تفکرات، نیازها، چالشها و مهارتهای قابل درک و آموزش در هزارهی سوم، اصلاح و بازسازی نماید و امکان سازگاری و تعامل فعال با تغییرات موجود در دهکدهی جهانی را فراهم آورد - براکوهی و احمدآبادی، . - 1390
مهمترین و شاخصترین فلسفه آموزش شیمی در ایران و سایر کشورهای توسعه یافته، ارتقای سطح سواد علمی است - راهنمای برنامه درسی شیمی،. - 1379شیمی و کاربردهای آن بخشی از زندگی روزانهی انسانها به شمار میرود. کاربردهای گستردهی شیمی در پزشکی، داروسازی، صنایع غذایی، صنایع آرایشی و بهداشتی، تهیهی رنگ، پلاستیک، لاستیک و انواع پوششها، صنایع کشاورزی، انرژی و غیره نشان از اهمیت زیاد این علم در جوامع بشری دارد. با توجه به اهمیت روزافزون علم شیمی در همهی ارکان زندگی انسانها، توجه جدّی به آموزش مناسب و اثربخش آن از اهمیت زیادی برخوردار بوده، همه شهروندان باید دارای »سواد شیمی و اطلاعات پایهی لازم برای درک پدیدهها و آشنایی با عملکرد محصولات مختلف شیمیایی باشند.
آموزش شیمی دانشآموزان را ترغیب میکند تا توانایی سؤال کردن و یافتن پاسخ در مورد پدیده ها و حقایق موجود در دنیای طبیعی و فیزیکی اطراف خود را کسب نموده، با کاربردهای گستردهی علم شیمی و شیوهی فعالیت دانشمندان در جامعه آشنا شوند - بدریان، . - 1386شیمی در ایران، تاریخی کهن دارد و کیمیاگری بر جامعه و صنایع ایران در طی سالها تأثیری عمیق گذاشته است؛ اما از ورود آموزش شیمی نوین به ایران بیش از دو سده نمی گذرد. در دوران وقوع جنگهای ایران و روسیه نخستین گامها برای تحول آموزش شیمی برداشته شد اما از هنگام سیستأ دارالفنون و ورود معلّمین داروسازی و شیمی به ایران بود که به تدریج زمینهی آموزش شیمی نوین فراهم گردید.
رواج آموزش شیمی نوین در ایران و اعزام محصل این رشته به خارج به گسترش لابراتوار، کارگاه و کارخانههای صنعتی و تولید مواد شیمیایی کمک بسیار نمود و موجب رواج دانشهای دیگری از جمله طب، داروسازی، عکاسی و معدنشناسی گردید - ثقفی، . - 1390مدرسه جامعهی کوچکی است که فضای اجتماعی معینی را به وجود می آورد و دارای اثرات انگیزشی است. در واقع، نگرشهایی که مدارس به صورت پنهان و نه به صورت رسمی به دانش آموزان منتقل می کنند، درمیزان انگیزش تحصیلی آنها مؤثراست - بهرامی و رضوان، . - 1385شواهدی وجود دارد که الگوهای انگیزش بسیاری از دانش آموزان وابسته به ارزش و بهایی است که اولیای مدرسه برای پیشرفت تحصیلی آنها قایل هستند، زیرا ارزشها با نظام انگیزشی رابطهی نزدیکی دارند Supper - ، . - 1973 یکی ازعوامل مؤثر بر انگیزش پیشرفت تحصیلی روابط عاطفی درون مدرسه است.
به نظر اسپالدینگ - 1996 - اولین هدف معلّم باید برقرارکردن رابطهی مطلوب ودوستانه با دانآموزانش باشد. هر معلّمی دربرقراری ارتباط روش خاصی دارد که ناشی ازشخصیت معلّم، شخصیت دانش آموز و موقعیت است.روش تدریس معلّم نیز میتواند یک عامل انگیزشی باشد، روشی که بیشتر بتواند دانشآموز را درگیر مسایل عاطفی بکند، می تواند انگیزش بیشتری برای یادگیری ایجاد کند - بهرامی و رضوان، . - 1385نوع ساختار کلاس نیز میتواند در افزایش انگیزش دانش آموزان به کار و تلاش بیشتر مؤثر باشد. در یک کلاس با ساختار رقابتی، دانشآموزانی که توانایی بالا دارند، احساس غرور خواهند کرد. اما در مورد دانش آموزانی که توانایی آنها کم است، میزان انگیزش کاهش مییابد. در کلاس با ساختار غیر رقابتی، اثرات شکست، حتی شکستهایی که پس از تلاش بسیار اتفاق میافتد، آنچنان ویرانگر نیست، زیرا در این گونه کلاسها، یادگیری انفرادی را مورد تأکید قرار میدهند.
به این ترتیب خود بهبودی از خودکوشی پدید میآید Gage and Berliner - ، . - 1994سیستم تشویق و تنبیه در مدرسه و کلاس نیز عاملی است که میتواند انگیزش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تحت تأثیر قرار دهد. مطالعات انجام شده در ایران نشان میدهد که استفاده از روشهای تشویقی نتایج رضایت بخشی به دست میدهد و از تشویق به عنوان عاملی که در ایجاد انگیزه و کارایی دانش آموزان مؤثر است، یاد شده است - دانش پژوه، . - 1374 همچنین عواملی مثل روابط عاطفی درون مدرسه نیز میتواند باعث ایجاد انگیزه در دانش آموزان شود هرچه با دانشآموزان دبیرستانی محترمانه و صمیمانهتر برخورد شود، میزان انگیزهی آنها بیشتر میشود.
اوّلین وظیفه هر معلّم این است که به یادگیری دانشآموزان که همان تغییر در رفتار آنان است کمک کند. دبیران شیمی نیز باید تمایل به کسب انواع تجربهها را در دانشآموزان برانگیزانند و فرصتهایی را برای دیدن، مشاهده کردن، مزه کردن، بوییدن و لمس کردن وسایل گوناگون در اختیار دانشآموزان قرار دهند در این میان آزمایشگاهها یکی از عرصههای مهم فعالیت در مدارس می باشد. اساس روش آزمایشگاهی بر اصول یادگیری و اکتشافی استوار است. به این معنی که در این وشر مستقیماً چیزی آموزش داده نمیشود بلکه موقعیت و شرایطی فراهم میشود تا دانشآموزان خود از طریق آزمایش به پژوهش بپردازند و جواب مسأله را کشف کنند.
به عبارت دیگر روش آزمایش فعالیتی است که در جریان آن شاگردان عملاً با به کار بردن وسایل و تجهیزات و مواد خاصی دربارهی مفهومی خاص، تجربه کسب میکنند. آزمایش معمولاً در آزمایشگاه انجام میگیرد؛ اما نداشتن آزمایشگاه مجهز یا وسایل مناسب در مدرسه نباید دلیلی بر عدم اجرای این روش باشد. در بسیاری از موارد برای انجام آزمایش وسایل چندان پیچیدهای مورد نیاز نیست و حتی این گونه وسایل را می توان با کمک دانشآموزان فراهم کرد. این روش برای موضوعات علوم تجربی روش بسیار مناسبی است ولی امروزه حتی در روانشناسی و سایر علوم انسانی نیز از آن استفاده میشود - ملاردی و دیگران، . - 1376
نعمتی مقدم و دیگران - 1392 - در مقاله ای با عنوان »شناسایی مفاهیم پیچیده در تدریس شیمی دبیرستان و ارائهی طرح درس مناسب برای آموزش آن« به شناسایی مفاهیمی از شیمی دبیرستان پرداخته که یادگیری و انتقال دانش آن برای دانشآموزان مشکل است. پژوهشگران این پژوهش به شناسایی مفاهیم پیچیده در دروس شیمیٌ×،شیمی×ٍ×وآزمایشگاه، شیمی×َ×و آزمایشگاه و شیمی دوره پیش دانشگاهی، علت سختی یادگیری مفهوم درسی را به طور تجربی مورد بررسی قرارداده و طرح درس مناسبی برای هریک ازآنها ارائه نموده اند.
