بخشی از مقاله
چکیده
بررسی مقدار تولید رسوب حوزههاي آبخیز بهعنوان مبناي اساسی مدیریت صحیح منابع آب و خاك تلقّی میشودچفحال آنکه تعیین مقادیر صحیح تولید رسوب منوط به شناسایی دبی مؤثر انتقال رسوب در مقاطع زمانی و مکانی حاضر میباشدچفبا این وجود تحقیقات در خصوص تعیین دبی مؤثر انتقال رسوب در بسیاري از حوزههاي آبخیز کشور تاکنون مغفول واقع شده استچفدر همین راستا تحقیق حاضر با هدف ارزیابیدبی مؤثر انتقال رسوبات معلّق در حوزه آبخیز جنگلی کجور با استفاده از آمار دبی و رسوب اندازهگیري شده بهصورت روزانه در ایستگاه هیدرومتري موجود طی سالهايذهملفوفغهملفتعیین گردیده استچفبراي این منظور، میزان رسوب معلق روزانه براي هر سال آبی محاسبه گردیدچفپس از آن، میزان دبی در طول دوره آماريبهف چند طبقه با فواصل مساوي تقسیم و فراوانی دبی و نیز میزان رسوب معلّق تجمعی براي هرفیک از این طبقات تعیین شدچفسپس نتایج حاصل بهصورت هیستوگرام دبی رسوب ترسیم و با توجه به آن دبی مؤثر نیز تعیین گردیدچفنتایج نشان دادفکه براي ایستگاه مورد مطالعه، دبی مؤثر جهت انتقال رسوبات معلّق داراي مقدار کمتر یا مساوي زهذقلفمتر مکعب بر ثانیه بوده استچففف
واژگان کلیديففتولید رسوب، حوزه آبخیز جنگلی کجور،فدبی مؤثررسوبات،ف معلّقچفف
مقدمه
پدیده فرسایش خاك ازفمواردي است که با به خطر انداختن بستر حیات انسان، عواقب ناگوار غیرقابل جبرانی را در دراز مدت متوجه او میسازدفپ رفاهی، ههملژچفبا وقوع هر بارندگی مقادیر بسیارفزیادي خاك از سطح حوزههاي آبخیز شسته شده و از محلی به محل دیگر منتقل می گردد و درفاثر این امر بهتدریج و به آرامی ولی بهطور مداوم و مستمر از حاصلخیزي اراضی کاسته شده و در دراز مدت شرایط بیابانی برفآنها حاکم میشودچ فرسایش خاك وفحمل رسوب پدیدهاي است کهفبا نزول هرفبارندگی وفجریان آب در فسطح زمین در نواحی مختلف در مقیاس هاي متفاوتی اتفاق میافتد،
فولی بهنظر میرسد که جریانهایی با میزان مختلف از این نظرف تاثیرات متفاوتی بهجاي میگذارندفپاسماعیلی و مهدوي، لهملژچفاز طرفیفپیشبینی سیلاب و میزان انتقال رسوب ازفمهمترین مسائلی هستند که مهندسان و متخصصان طراحی تاسیسات آبی با آن مواجهبودهف و طبیعتاً رودخانهها شکل و ابعاد خود را در یک دوره زمانی خاص با یک جریان غالب در آن وفق میدهندچ این امر در طراحی انواع مختلف سازهها و همچنین کنترل سیلاب و تخمین و مدیریت انتقال رسوب اهمیت ویژهاي دارد. از طرف دیگر تعیین دبی غالب پجریان مؤثرژفانتقال رسوب از جمله مشکلات عمدهاي است که مهندسین آب با آن مواجه بوده و تبیین صحیح شیوههاي مدیریت تولید و کنترل رسوب و نیز تدوین برنامههاي مدیریت جامع حوزههاي آبخیز به آن وابسته است
پطاهر شمسی، تهمل؛ فWolman فو فMiller، حذشل؛ Richard و همکاران، شششلژ.فبهطوريکه جریانهاي کم، علیرغم فراوانی وقوع از قدرت کافی براي حمل زیاد رسوبات برخوردار نمیباشندف و جریانهاي بزرگ نیز علیرغم داشتن قدرت زیاد براي حمل رسوب احتمال وقوع کمی در رودخانه را دارا هستندچفلذا دبی مؤثر، جریانی خواهد بود که دبی حدواسطی بین جریانهاي کم وفبزرگ داشته وفاحتمال وقوع و همچنین قدرت کافی براي حمل بیشتر رسوباتدر طولانی مدت نسبت به سایر دبیها را داراستفپLeopold،
تششلژچ
تحقیقات محدودي در رابطه با دبی مؤثر و مسائل پیرامون آن در نقاط مختلف دنیا صورت گرفته استچف PickupفوفWarner پذغشلژ فاثبات نمودند که مؤثرترین دبی در ارتباط با حمل رسوبات معلّق، براي اکثر رودخانههاي مورد مطالعه در حوزة آبخیز Cumberland درفاسترالیا حدوداًف حلفبرابر کوچکتر از دبی مقطع پر و هف تا هلفبرابر کوچکتر از سیلاب زهقلفساله بوده استچفایشان همچنین اظهار داشتند که این دبی حدوداً مفتا زفبار در سال روي داده، اکثر بار بستر را منتقلکرده و خصوصیات فعلی بستر آبراههها و شکل آنها را موجب گردیده استچفھم چنین Nolanفو همکاران پغهشلژفدر شمال شرق کالیفرنیا نشان دادند که اگر چه عمل انتقال و جابهجایی رسوبات، اغلب در دبیهایی با بار معلّق کم صورت گرفته، ولی درصد بیشتري از رسوبات معلّق توسط دبی مؤثر انتقال یافته که تکرار نسبتاً بالایی نیز داشتهاندچ فHeins فو Simonفپهححهژفو Simonفو همکاران پتححهدبیژف مؤثر بار معلّق را در غفمنطقه زیستی ایالات متحده تعیین و دورة بازگشت زقلفسال بهدست آوردند
چفدبی مذکور بیشترین میانه غلظتهاي رسوب معلّق در مناطق خشک و بیشترین تولید رسوب در مناطق مرطوب با خاكهاي فرسایشپذیر وفشیبهاي تند را بهخود اختصاص دادچفتحقیقات Lenziفو همکاران پذححهژ در رودخانه کوهستانی حوزة آبخیز Rio Cordonفدر برزیل نیز دلالت بر تاثیرپذیري شدید مقدار دبی مؤثر از تعداد طبقات مقادیر جریان، نسبت رسوبات انتقالی و نیز روش مورد استفادة تجزیه وفتحلیلفداردچ فدر ایران نیز اسماعیلی و مهدوي پلهملژفپس از تحقیق روي ت فایستگاه در آبراهههاي حوزه آبخیز سد زایندهرود نتیجه گرفتند که براي ایستگاههاي مورد مطالعه، دبی مؤثر جهت انتقال رسوب معلّق داراي مقدار پایینی بوده استچفایشان تداوم مربوط به دبی مؤثر با استفاده از آمار مدت جریان را محاسبه و در ایستگاههاي مختلف بهطور متوسط از زقههفتا زحقهزفروز در سال بیان داشتندچففیضنیا و همکاران پذهملژفبا بررسی و مطالعه ذفایستگاه رسوبسنجی در حوزه آبخیز گرگان به این نتیجه رسیدند که مقدار دبیمؤثر رسوب معلّق در ایستگاههاي مورد بررسی بین للقح فتا تقزغ فمتر مکعب بر ثانیه بوده
و فراوانی آن بهطور متوسط بین غحقحفتا زقذلفروز در سال و دوره بازگشت آن از ذشقحفتا غحقهفو بهطور متوسط زتقلفسال بوده استچفهمچنین نسبت رسوب انتقالی سالانه توسط دبی مؤثر در ایستگاههاي مطالعاتی بین مقه فتا زلدرصدف متغیر بوده استچ فجمعبندي فسوابق تحقیق دلالت بر تغییر پذیريفشدید دبی فمؤثر انتقال رسوب در حوزههايفآبخیزفدر جهان داشتهفبهنحويف که انجام مطالعات گسترده در مناطق گوناگون مورد تاکید قرار گرفته استچفاز طرفی عمده مطالعات موجود غالباًفبر اساس دادههاي تخمینی حاصل از منحنیهاي سنجه رسوب صورت گرفته استچف از اینرو تحقیق حاضر با هدف تعیین دبی مؤثر انتقال رسوب در حوزه آبخیز جنگلی کجور به-واسطه برخورداري از دادههاي اندازهگیري شده و پیشینه مطالعاتی انجام گرفتچفف
مواد و روش
منطقه مورد مطالعه بخشی از حوزه آبخیز کجورفبا مساحت حدود مذهملفهزار هکتار در جنوب شرقی شهرستان نوشهر در استان مازندران با حداقل و حداکثر ارتفاع بهترتیب حزلفو حزذهف متر از سطح آبهاي آزاد واقع شده استچفاین حوزه آبخیز از شمال به دریاي خزر و از جنوب به بخش کجور محدود شده استفپشکللژبرايچف انجام تحقیق حاضر ابتدا مبادرت به تهیه داده هاي موجود حاصل از تحقیقات گذشته در گروه مهندسی آبخیزداري دانشکده منابع طبیعی وف علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس پسعیدي، غهملژفگردیدچفسپس با برقراري رابطه توانیفدبی آبغلظتن رسوب معلّق، منحنی سنجه رسوب دوره آماري مورد نظر براي بازسازي دادههاي مفقود تهیه گردیدچفپس از آن، میزان دبی در طول دوره آماريفبه چند طبقه با فواصل مساوي تقسیم شده و فراوانی دبی و نیز میزان رسوب معلّق تجمعی براي هر یک از این طبقات تعیین
