بخشی از مقاله
چکیده
فرسایش خاك و تولید رسوب در حوزههاي آبخیز از جمله عوامل محدود کننده استفاده پایدار از اراضی و منابع آب میباشدبررسیچف تغییرات زمانی رسوبات معلّق در قالب رسوبنگارها به-عنوان یک ابزار مهم در حفاظت منابع آبفو خاك محسوب میشودچفحال آنکه تهیه و تحلیل آنها در اغلب مناطق کمتر مورد توجه قرار گرفته استچفتحقیق حاضر با هدف تحلیل رسوب-نگارهاي به وقوع پیوسته در حوزه آبخیز جنگلی کجور با مساحت حدود حمل کیلومتر مربع واقع در جنوب شرقی نوشهر انجام پذیرفت بهمنظور دستیابی به رسوبنگارهاي مشاهدهاي، نمونه-برداري از جریان رودخانه کجور در زمان وقوع هشت رگبار اتّفاق افتاده مدنظر قرار گرفت نتایج حاصل از بررسی رسوبنگارها نشاندهنده وقوع زود هنگام یا همزمان اغلب رسوبنگارهابا میانگین زذقل-هذقم ساعت بوده است.
واژگان کلیدي:حوزه آبخیز جنگلی کجور، رسوب معلّق، رسوبنگار، رسوب معلّق
مقدمه
در بسیاري از کشورهاي در حال توسعه،مدیریت فپایدار منابع آب و زمین بهوسیله فرسایش خاك مورد تهدید قرار گرفته استچفآگاهی از عوامل تأثیرگذار بر فرآیند فرسایش و تولید رسوب بهمنظور کاهش خطرات درون و برون منطقهاي فرسایش خاك ضروري استچفاز اینرو ارزیابی فرآیند فرسایش، تولید رسوب و عوامل مؤثر بر آنها از ضروریات مدیریت صحیح منابع طبیعی میباشدرسوباتمعلّق رودخانه نتیجه فرسایش خاك و انتقال این مواد به آبراههها میباشند رسوب انتقال یافته حجم مفید مخازن را کاهش میدهد و از قابلیت استفاده از آن براي کاربردهاي مختلف میکاهد بار رسوب معلّق حمل شده در رودخانهها داراي تغییرات زمانی طی رگبار میباشد بنابراین علاوه بر مقدار کلّ رسوب منتقل شده توسط رودخانهها، چگونگی تغییرات زمانی رسوب حمل شده توسط آبهاي جاري در قالب رسوبنگارل ضروري است پSadeghiفو Singh، زححه؛ طالب بیدختی و همکاران، ههملژچفشکل رسوبنگار توسط عوامل مختلفی کنترل میشود لذا تفسیر رسوبنگارها و آبنگارها و بررسی ارتباط بخشهاي مختلف آنهااطّلاعات ارزشمندي از پاسخ هیدرولوژیکی حوزه آبخیز در وقایع بارش را نشان میدهد. - پGracia-Sanchez، ذششل؛ Pathak فو همکاران، تححه؛ Lefrancois فو همکاران -
افزایش دقّت ارزیابی رسوبدهی حوزههاي آبخیز را در پی داردهمچنین تحقیقات اندکی به بررسی و تحلیل تغییرات زمانی رسوب در پایه رگبار پرداختهاند واطّلاعات محدودي درباره تفاوتهاي موجود در تولید رسوب رگبارها در دسترس استLana-Renault فو همکاران پغححهژ نشان دادند که وقوع زودهنگام اوج رسوبنگار بهدلیل مرطوب بودن حوزه آبخیز رخ داده و منشأ رسوب حمل شده در رودخانه، مناطق نزدیک کانال اصلی میباشد در نهایت Sadeghiفو همکاران پهححهژ عوامل مؤثر در روابط بین رسوبنگارها و آبنگارها براي رگبارهاي بهوقوع پیوسته در حوزه آبخیزي در ژاپن را بررسی کردند ایشان علاوه بر تأمین رسوب از مناطق مختلف حوزه آبخیز، شرکت اجزاي مختلف آبنگارفرا در شکل رسوبنگار و ارتباط آن با آبنگار مؤثر دانستندبنابراین میتوان استنباط نمود تحلیل رسوبنگارها موجب درك بهتر شرایط حاکم بر سامانه آبخیز میگردد اطّلاعاتوفارزندهاي جهت مدیریت پایدار منابع حوزه آبخیز در اختیار قرار می-دهداز اینرو تحقیق حاضر بهمنظور ارائه و تحلیل رسوبنگارهاي ثبت شده در حوزه آبخیز جنگلی کجور انجام شده است.
مواد و روشها
حوزه آبخیز جنگلی کجور در جنوب شرقی شهرستان نوشهر قرار گرفته استچ فحداقل و حداکثر ارتفاع حوزه آبخیز بهترتیب حزلفو حزذه فمتر از سطح آبهاي آزاد میباشدچفاکثر دامنهها در جهت شمال غربینفشمال شرقی قرار گرفتهاند پاداره کل منابع طبیعی استان مازندران، لهملژ محیط، شیب متوسط، طول بزرگترین آبراهه و نیز زمان تمرکّز حوزه آبخیز مورد مطالعه بهترتیب ذقهزفکیلومتر، زت درصد، حهفکیلومتر و زقزفساعت برآورد شده است.
براي انجام تحقیق حاضرتهیه رسوبنگار رگبارها، نمونهبرداري از آب رودخانه طی رگبارها بهصورت دستی انجام شدنمونهبرداري همزمان با وقوع رگبار بعد از کسب اطلاع ازمتصدیان محلّی و با حضور سریع در حوزه آبخیز از جریان آب رودخانه درمحلّف ایستگاه هیدرومتري، بهوسیله ظروف پلاستیکیه لیتري جهت اطمینان از برداشت تمامی ستون آب و بهروش انتگراسیون عمقی با فواصل زمانی حداکثر یک ساعت بهعمل آمدهمزمان با برداشت هر نمونه رسوب، دبی جریان رودخانه نیز با اندازهگیري سرعت آب با استفاده از مولینه مدل OTT 1-170690 فو نیز جسم شناور واسنجی شده سعیدي آغهملژ،فقرائت اشل و اندازهگیري سطح مقطع بهدست آمدبراي اندازهگیري غلظت رسوب ازفروش تخلیه آبل استفاده شد پWalling و همکاران، لححهژپس از تعیین غلظت رسوب در هر لیتر نمونه براي زمانهاي مختلف، تغییرات زمانی رسوبات معلّق عبوري از رودخانه راطی زمان و در پایه رگبار بر حسب گرم در لیتر براي وقایع ثبت شده بهدست آمد.
نتایج و بحث
در مجموع ه فرگبارطی دوره مورد مطالعه بهروش شرح داده شده نمونهبرداري گردید، فدر جدول لفمشخصاتکلیه دادههاي بارش، دبی و غلظت رسوبمعلّقفو همچنین حجم روانآب و رسوبدهی هر رگبارطی دوره مورد مطالعه، ارائه شده است.
