بخشی از مقاله
پيوند زدن
از نظر اجرايي کليه عملياتي را که منجر به اتحاد بافتهاي دو گياه مختلف روي يکديگر مي‌شود، پيوند زدن مي‌نامند.
ديد کلي
پيوند در لغت بدين معني است که طي آن قسمتي از يک گياه را روي گياه ديگر طوري قرار مي دهند که آندو پس از مدتي با يکديگر جوش مي خورند. به طوري که گياه حاصل از اتحاد آنها مي تواند به صورت يک گياه مستقل به رشد و نمو خود ادامه دهد.
برخي از پژوهشگران پيوند زدن را فن خاصي مي‌دانند که طي آن بخشي از يک گياه با قسمتي از گياه تعويض مي‌شود تا با ايجاد تکيه گاه مناسب شرايط تغذيه و رشد گياه جديد فراهم شود. برخي ديگر پيوند را انتقال بخشي از يک گياه روي قسمتي از گياه ديگر با هدف گياه افزايي يا براي عادت دادن گياه جديد به شرايط محيطي ويژه تعريف مي‌کنند.
از نظر باغباني ، قسمتي را که بخشهاي هوايي يک گياه پيوند شده را بوجود مي‌آورد، پيوندک يا فرازيست و بخش ديگر که رشد گياه را شامل مي‌شود، پايه يا فروزيست مي‌نامند. بدون ترديد هر قدر اين دو قسمت از نظر صفات ژنتيکي مشابه و از لحاظ گياه شناسي داراي خويشاوندي نزديکتري باشد به همان نسبت جوش خوردن بافتها در پيوندگاه آسانتر و پايداري پيوند مطمئن‌تر است.
تاريخچه پيوند
اسناد و مدارک موجود بيانگر اين واقعيت است که چيني ها چندين دهه قبل از ميلاد مسيح با دانش پيوند زدن گياهان آشنا بوده‌اند. در زمان امپراطوري روم نيز اين فن مرسوم بوده است.
سيرتحولي پيوند
در طي قرون سيزدهم تا شانزدهم ميلادي علاقه به پيوند زدن گياهان قوت گرفت و موجب شد تا تعداد زيادي از گياهان از کشورهاي خارجي و زيستگاههاي اصلي به اروپا منتقل شوند. ناگريز گياهان وارداتي را با روش پيوندزني افزايش داده و نگهداري کردند. با اين حال در اين مقطع زماني اهل فن هنوز از انواع پيوندها اطلاعات کامل نداشتند. در اواخر قرن هيجدهم ضمن آشنايي با نحوه جريان شيره گياهي ، اعمال برخي از پيوندها مانند پيوند مجاورتي ممکن گرديد. در همين راستا
طرح پيوند سه گياه با يکديگر ارائه شد. با گذشت زمان و پيشرفت علوم باغباني مسائل مربوط به جوش خوردن و اتحاد بافتهاي پايه بطور جدي بررسي شد. در طي قرن نوزدهم انجام روشهاي مختلف پيوند در گياهان بررسي شد.
نقش پيوند و اهداف آن
پيوند کردن درختان ميوه به منظور ايجاد يک ترکيب پيوندي مطلوب ، زماني امکان‌پذير است که
شرايط محيطي و وضعيت فيزيولوژيکي گياه براي تشکيل يک اتحاد پيش بيني شده مناسب باشد. در ضمن موفقيت در اين مهم به عوامل ديگري از جمله ساختار گياه – زمان و نحوه اجرايي فنون پيوندزني بستگي دارد. معمولا از اواخر خرداد تا اواخر تابستان زمان مناسب براي انجام پيوندها
ي جوانه (کوپيوندها) است. اما پيوندهاي چوبي (چو پيوندها) را بايد در اواخر زمستان تا دير وقت همزمان با آغاز رشد گياه اجرا کرد.
پيوند زدن درختان ميوه اغلب با هدف افزايش توان باردهي درخت و بهبود کمي و کيفي محصول انجام مي‌شود. با وجود اين تعويض ساختار رويشي و باردهي درخت ، تنظيم گرده افشاني در باغ ، استفاده از ويژگيهاي پايه‌هاي پيوندي به منظور دست رسي به گياهان کوتاه قد تا بسيار قوي ، استفاده از ميان پايه‌ها براي رفع برخي از عوارض و نارسايي‌هاي پيوندي ، ترميم زخمهاي وارد شده به تنه – ريشه و شاخه‌هاي اصلي درخت ، تسريع در آغاز باردهي و موارد بسيار ديگر از اهدافي هستند که هميشه در ايجاد ترکيب‌هاي پيوندي مورد توجه اند.
انواع مختلف پيوندها
پيوندهاي جوانه شامل
پيوند سپري (پيوند T يا Tبرعکس)
پيوند وصله‌اي
پيوند لوله‌اي
پيوند تراشه‌اي
پيوندهاي چوبي شامل
پيوند اسکنه‌اي يا شکافي
پيوند تاجي يا پوستي
پيوند ترصيعي
پيوند نيمانيم
پيوندهاي مجاورتي شامل
پيوند مجاورتي انتهايي
پيوند مجاورتي جانبي
پيوند مجاورتي کماني
اساس روش تكثير غير جنسي
هر يک از سلول‌هاي هر كدام از گياهان توانايي ساخت يک گياه کامل همانند پايه مادري خود را دارند. و كلاً هر روشي كه بوسيله آن هر يك از اندام‌هاي گياهي به يك گياه كامل تبديل شود، يكي از زير رده‌هاي اين روش است.
انواع روشهاي تکثير غير جنسي
1) کشت بافت؛
2) تقسيم بوته؛
3) استفاده از اندام‌هاي زيرزميني؛
4) استفاده از ساقه و برگ بعنوان قلمه؛
5) استفاده از جوانه‌ها بعنوان پيوند؛
6) استفاده از ساقه‌هاي رونده؛
7) خوابانيدن
--------------------------------------------------------------------------------
تقسيم بوته Succres
استفاده از تقسيم بوته براي تکثير گياهان زينتي کاربرد زيادي دارد و تعداد زيادي از گياهان به اين روش تکثير مي‌شوند. استفاده از اين روش بدليل اينکه گياه کامل و ريشه‌دار از پايه مادري جدا مي‌شود و عيناً شبيه پايه مادري شروع به رشد و نمو مي کند، يک روش نسبتاً آسان و بدون هيچ گونه خطر از نظر سازگاري با محيط است و هيچ تغيير ژنتيکي در آن اتفاق نمي‌افتد. نمونه اين نوع تکثير را مي‌توان در ديفن باخيا، سانسويريا و آنتوريوم مشاهده کرد.
خوابانيدن Layering
تکثير بوسيله خوابانيدن ياLayering يک روش نسبتاً ساده و کم هزينه است. فقط بايد دقت داشت که همه گياهان با اين روش قابل تکثير نيستند. برخي از درختان و درختچه‌ها و تعدادي از پيچ‌هاي زينتي با اين روش تكثير مي‌شوند.
روش کار بدين صورت است که بخش‌هايي از ساقه که در حال رشد است را درون خاک حفر مي‌کنيم و مقداري خاک بر روي آن مي‌ريزيم. بخش‌هايي که در زير خاک هستند ريشه‌دار مي‌شوند و بعد از ريشه‌دار شدن آنها را از پايين‌ترين محلي که براي خاک ريختن انتخاب کرده‌ايم قطع مي‌کنيم و بعنوان يک گياه جديد به محل مورد نظر انتقال مي‌دهيم. اين روش تکثير در گياهاني نظير پيچ لوني سرا (ياس امين‌الدوله)، ياس زرد و پيچ اناري و تعداد ديگر از گياهان قابل استفاده است.
--------------------------------------------------------------------------------
استفاده از ساقه و برگ به عنوان قلمه
روشهاي قلمه برداشتن بر حسب اينکه از کدام قسمت ساقه صورت گيرد اسامي مختلفي دارند.
انواع قلمه ساقه
- قلمه چوبي Wood Cutting
- قلمه نيمه چوبي؛
- قلمه سبز؛
- قلمه علفي؛
- قلمه برگ.
قلمه يا Cuttingاستفاده ا ز بخشهاي ساقه و گاهي برگي بعضي از گياهان زينتي مي‌باشد كه قابليت ريشه‌زايي سريع دارند. اگر آخرين قسمت ساقه يا بخش رشد يافته سال قبل در قلمه استفاده شود، قلمه چوبي يا اصطلاحاً Wood Cutting مي‌گويند. بيشتر درختان ميوه، درختچه‌هاي زينتي، گياهان برگ ريز و گياهان خزان دار به کمک اين روش تکثير مي‌شوند. در اين روش طول قلمه 10 تا 25 سانتي‌متر است و بسته به نوع قلمه و تعداد، 3 تا 7 گره در قلمه باقي مي‌ماند. اين چنين قلمه‌هايي فاقد برگ هستند، چون زمان قلمه گيري اين گون گياهان به دوره خواب گياهان نزديک مي‌شود (حدوداً از اواسط آبان به بعد) .
قلمه‌هايي كه بافت محكمي دارند، كمي خشبي شده ولي انعطاف لازم را دارند و حاصل رشد سال جاري هستند را قلمه‌هاي نيمه چوبي يا نيمه خشبي گويند. درختچه‌هاي زينتي و سوزني برگان و تعدادي از گياهان گلخانه‌اي نظير آکاليفا Acalypha و گل کاغذي به اين وسيله تکثير مي‌شوند. طول قلمه‌ها حدود 10 تا 15 سانتي‌متر بوده و 3 تا 4 گره
روي ساقه بجاي مي‌ماند. قلمه‌ها بدون برگ يا با داشتن يک يا دو برگ کشت مي‌شوند.
قلمه‌هاي سبز، حاصل رشد جاري گياه و حامل مريستم انتهايي هست
ند و به سرعت ريشه‌دار مي‌شوند. چنين قلمه‌هايي طولي در حدود 5 تا 10 سانتي‌متر دارند و حداقل داراي دو گره هستند و معمولاً برگ دارند و با يک يا دو برگ در محيط ريشه زايي کشت مي‌شوند. اين قلمه‌ها تقريبا در تمام گياهان زينتي مانند سوزني برگ‌ها از قبيل كاج مطبق و آلوکالياها قابل استفاده مي‌باشند.
نوع ديگر قلمه‌هاي ساقه، قلمه‌هاي علفي يا Herbaceous Cutting است که در گياهان زينتي نظير انواع فوتوس‌ها، ديفن باخيا و برگ انجيري کاربرد دارند.
نوع ديگر قلمه، قلمه برگ است. برگ‌هاي بعضي از گياهان قابليت ريشه دار شدن دارند. عمده برگ‌هاي ريشه زا برگ‌هاي کامل هستند. يعني بايد يک برگ کامل همراه با دم برگش در بسترهاي تکثير کشت شود در حاليکه بعضي از برگ‌ها را بوسيله تکه کردن يا قطعه كردن، مي‌توان تکثير کرد مانند برگ‌هاي بگونياي ريزوم‌دار و سانسويريا.
--------------------------------------------------------------------------------
تکثير بوسيله اندام‌هاي زير زميني
اندام‌هاي زيرزميني
- ساقه‌هاي تغيير شكل يافته (پيازها)؛
- بخشهاي گوشتي ريشه.
گل گلايول با پياز تو پر بوسيله اندام‌هاي زيرزميني تكثير مي‌شود. هم‌چنين گل سنبل با پيازهاي حساس و سخت ريشه‌زا تكثير پيدا مي‌كند. ريزوم‌ها بخشي از ساقه زيرزميني گياه هستند که بعنوان عامل تکثير از آن استفاده مي‌شود. حال به معرفي بعضي از گياهاني كه به اين وسيله تكثير مي‌شوند، مي‌پردازيم.
گل اختر
گل اختر يا کانا از خانواده کاناسل است که يک گياه تابستانه با گل‌هاي بسيار زيبا به رنگ‌هاي متنوع مي‌باشد. بدليل اينکه برگ‌هاي بزرگ و متراکم توليد مي‌کند در زماني که گياه روي گل نيست براي فضاي سبز مناسب است. بخش تکثيري اين گياه، يک ريزوم بسيار جوان، فعال و مرتب در حال جوانه زدن است بنابراين مي‌توان با قطعه کردن ريزوم اين گياه را تکثير کرد. هم‌چنين ريزوم‌هاي برخي از بگونياها و اخترها نمونه بارز اين دسته از گياهان مي‌باشند.
عامل تکثير در گياهان پيازي (بعنوان مثال گلايول)، پيازچه‌هاي بسيار کوچک هستند که در کنار پياز مادري رشد مي‌کنند. پيازچه‌ها را چند سال متوالي (3 تا 4 سال) در زمين مرغوب مي‌کارند و زماني که پيازها به اندازه معين رسيدند، گل مي‌دهند.
--------------------------------------------------------------------------------
استفاده از جوانه‌ها بعنوان پيوند
