بخشی از مقاله
خلاصه
در فعالیتهای مختلف اجزاء و سطوح یک زنجیره تامین به منظور بهبود وضع کلی سیستم ممکن است بین اهداف اجزاء و سطوح مختلف در جهت رسیدن به اهداف کلی زنجیره تامین، تضاد و تناقضات بسیاری مشاهده شود، که این اختلالات و تناقضات به مرور زمان منجر به کاهش قدرت و رقابت پذیری زنجیره تامین خواهد شد. تعامل بین هر دو بخش از زنجیره تامین، تعیین مواردی چون اندازه دسته، مقدار سفارش، قیمت پیشنهادی و قیمت نهایی مورد بررسی قرار میگیرد. هر یک از موارد فوق در فرایند چانهزنی طرفین مورد مباحثه قرار گرفته و در راستای تامین اهداف هر یک از طرفین، توافق نهایی صورت میپذیرد. مدلهای بسیاری در زمینه حل مشکلات و مسائل مربوط به تعامل و ایجاد همکاری بین خرده فروش و تولیدکننده در زنجیره تامین وجود دارند، که عوامل بسیاری از قبیل عوامل هزینهای یا مسائل مربوط به اصول رقابت فی ما بین دو طرف را در نظر میگیرند.
استفاده از تئوری بازیها جهت ایجاد همکاری بین طرفین در زنجیره تامین منجر به تعیین نقطه تعادلی شده، که در آن اندازه دسته بهینه، قیمت پیشنهادی، مقدار کمبود و همچنین قیمت نهایی بهینه با در نظر گرفتن حرکت و پیامد هر یک از طرفین تعیین میشود. از سویی و از نگاه دیگر به زنجیره تأمین، زنجیره تأمین کالاهای فاسد شدنی همواره یکی از با اهمیتترین و چالش برانگیزترین مباحث مدیریت زنجیره تأمین در زمانهای مختلف بوده است. طراحی مناسب زنجیره تامین تاثیرات بهینه ای بر عملکرد سیستم خواهد داشت همانطور که طراحی نامناسب میتواند مشکلات بسیاری به بار آورد. فاسد شدن کالا علاوه بر اینکه از نظر اقتصادی باعث ضرر و زیان بنگاهها میشود، از لحاظ زیستمحیطی نیز موجب افزایش ضایعات و در نتیجه آلودگی بیشتر محیط خواهد شد.
کلمات کلیدی: زنجیره تأمین ، قراردادهای همکاری ، مواد فسادپذیر ، تئوری بازی ها
.1 مقدمه
در سال های اخیر نظر بسیاری از محققان و صنعتگران به سمت زنجیره تأمین جلب شده است. زنجیره تأمین مجموعه ای از روشهای مورد استفاده برای یکپارچگی مؤثر و کارایی تأمینکنندگان ، تولیدکنندگان، توزیعکنندگان و خردهفروشان به منظور حداقل کردن هزینه های سیستم، تولید و توزیع کالاها به تعداد صحیح در مکان و زمان مناسب و تحقق نیازهای مشتری میباشد. در این راستا مدیریت زنجیره تأمین برای دستیابی به بهترین ترکیب پاسخگویی و کارایی برای موفقیت در بازار انجام میشود.[1]در این مقاله زنجیره تامین دو سطحی و ارتباط بین تولید کننده و خرده فروش مورد بررسی قرار گرفته است. این حالت خاص نمایانگر تولیدکننده ای است که محصول خود را به صورت انبوه به خرده فروشان فروخته و آنها نیز محصول را به مشتریان تحویل میدهند. در هر زنجیره تامین، بین هر دو سطح، تعامل و ارتباطات تنگاتنگی وجود دارد.
در این مقاله به منظور تعیین هر یک از موارد فوق الذکر در فرایند تعامل بین تولید کننده وخرده فروش، رابطه بین این دو بخش به صورت نوعی بازی در نظر گرفته شده است. در این بازی هر یک از بازیکنان - چه تولید کننده و چه خرده فروش - با توجه به حرکات خود و همچنین پیامدهای حاصل از هر حرکت خود و حریف، به دنبال رسیدن به نقطه ای هستند که در آن بالاترین پیامد را بدست آوردند. با استفاده از رویکرد تئوری بازیها این نقطه هدف که همان تعادل بازی میباشد، با استفاده از روش بازی غیرهمکارانه مورد بررسی قرار می گیرددر ادامه مقاله پس از بیان مسئله تحقیق ، مروری بر سوابق تحقیقاتی صورت می گیرد و در ادامه نمادگذاری، معرفی متغیرهای مدل، مفروضات مدل و توابع هدف هر دو بازیکن تولید کننده و خرده فروش اشاره شده اند و در نهایت با رویکرد تئوری بازی های غیرهمکارانه، تعادل بین خرده فروش و تولید کننده به دست آمده است .
.2 معرفی مسئله تحقیق
هدف اولیه هر زنجیره تأمین، برآوردن نیازهای مشتریان می باشد و نتیجه این فرآیند، کسب سود و درامد برای تولیدکننده و دیگر عناصر درگیر در زنجیره خواهد بود. به طور کلی، حرکت مواد از تامین کنندگان به تولید کنندگان و سپس به توزیع کنندگان و خرده فروشان و در نهایت به مشتریان در طول زنجیره، سیر فعالیت های زنجیره تامین را نشان می دهد. در این میان، نمایش جریان های اطلاعاتی و مالی در طول زنجیره، از اهمیت بالایی برخوردار است. در یک زنجیره تامین، تولیدکننده ممکن است، مواد اولیه خود را به جای یک تامین کننده، از چندمین تامین کننده تامین نموده و از سوی دیگر محصولات خود را به تعداد زیادی توزیع کننده ارسال نماید.
بنابراین، بسیاری از زنجیره های تامین به صورت شبکه های تامین می باشند. از طرفی زنجیره تأمین، شبکه ای از سازمان ها است که با ارتباط بالادستی به پاییندستی در فرآیندها و فعالیتها درگیرند و به صورت محصولات و خدمات ارائهشده به مشتری نهایی تولید ارزش مینمایند. هدف همه کسانی که در زنجیره تأمین فعالیت می کنند، افزایش رقابتپذیری یا همان افزایش خدمت به مشتری است؛ زیرا امروزه از دید مشتری نهایی، یک واحد سازمانی به تنهایی در مورد رقابت پذیری محصولات یا خدمات خود مسئول نیست و زنجیره تأمین همه سازمانها درگیر را با هم در نظر میگیرد؛ با توجه به این مطالب رقابت شرکتها به سمت زنجیره های تأمین کشیده شده است .[2]
بسیاری از محققان در زنجیره تأمین مواد غذایی در سال های اخیر با توجه به اهمیت این موضوع در زمینه مدیریت زنجیره تأمین متمرکز شده اند.[3] تأمین مواد غذایی سالم و با کیفیت، به خصوص مواردی که شرایط خاص تری دارند مانند مواد فاسد شدنی ، از جمله دغدغه های شرکت های این زنجیره های تأمین می باشد.[4]خطرات موادغذایی می تواند در هر مرحله از زنجیره تأمین غذا ظاهر شود وآن را ضروری کند برای تعیین نقاط کنترل بحرانی برای گرفتن اطلاعات در مورد مواد،ساخت و تاریخ انقضاء و غیره، و ارائه آن در شیوه ای شفاف برای شرکت کنندگان ومصرف کنندگان زنجیره تأمین.[5] در زنجیره تأمین مواد غذایی به خاطر شرایط خاص این زنجیره مانند: شرایط اقلیمی، فصلی بودن مواداولیه، فاسد شدن در زمان معین و شرایط نگهداری خاص باعث عدم اطمینان بیشتر می شود.[6]
با توجه به تحقیقات بررسی شده زنجیره تأمین صنایع غذایی پیچیده، به طور مداوم درحال تغییر است. تغییر ترجیحات غذایی، عادات خرید و شیوه زندگی فشار برای آسان آماده کردن محصولات را افزایش می دهد. از طرفی پیشرفت های جمعیتی باعث تقاضا برای محصولات تازه و محصولات با ارزش افزوده بالاتر شده است. همچنین با توجه به تنوع محصولات موجود در بازار، چالش پیش بینی و پاسخگویی به تقاضای مشتری برای تولیدکنندگان و خرده فروشان بیشتر اهمیت می یابد. علاوه بر این، برای جلب رضایت مشتری، تولیدکنندگان و خرده فروشان باید بر مدیریت مدت زمان تحویل تمرکز بیشتری داشته باشند.
لذا با تجه به اهمیت مبحث زنجیره تأمین موادغذایی و وجود چالش هایی که در این زمینه وجود دارد نظیر: تغییرات تقاضای مشتری، مدت زمان تحویل،کمبود موجودی و غیره، و با توجه به اینکه موادغذایی فاسد شدنی شرایط خاص تری نسبت به موادغذایی فاسد نشدنی دارند مدیریت زنجیره تأمین موادغذایی فاسد شدنی اهمیت زیادی می یابد، از آن جهت که اگر محصولات در این چرخه به موقع به دست مشتری نرسد ودر طی چرخه فاسد شوند، هرینه های زیادی بر کل زنجیره تأمین تحمیل می شود.اهمیت و تاکید بر رقابت و همکاری در زنجیرههای تامین باعث تجدید حیات نظریه بازیها به عنوان یک ابزار مناسب برای تحلیل فعل و انفعلات در یک زنجیرهی تامین گردیده است.
اعضای زنجیرهی تامین برای بهبود سود و عملکرد خاص خود رقابت میکنند. به عنوان مثال، چندین عامل میتواند باعث رقابت در بین اعضای یک زنجیرهی تامین شود، از جمله؛ محدودیت منابع، رقابت برای تقاضای مشتریان و موارد دیگر. اعضای زنجیرهی تامین ممکن است برای داشتن یک تعهد و قرارداد جهت هماهنگسازی استراتژیهایشان برای بهبود عملکرد کل سیستم ، توافق کنند.بطور طبیعی یک ابزار متدولوژیک اولیه برای بررسی و رسیدگی این مسائل، نظریه بازیهای بدون همکاری و باهمکاری میباشد که متمرکز است بر روی تصمیمگیری متوالی یا همزمان چند بازیکننده تحت شرایطی که اطلاعات کامل یا ناقص میباشد.[7]
ریشه اصلی بکارگیری نظریه بازی ها در دهه 40 و در کشور هایی همچون ژاپن و آرژانتین آغاز گردید اغلب پیشگامان این رشته جدید ریاضیدانانی بودند که بیشتر بر اثبات روابط تأکید داشتند تا به کارگیری نظریات در عمل، اما به مرور زمان این شاخه جدید از ترکیب علوم ریاضی و اقتصاد ، جایگاه خود را در حل تعارضات در کاربرد و عمل نشان داد.[8] جان نش در سال 1950 با ارائه یک نقطعه تعادلی به حل مسأله همکارانه پرداخت[9] و همچنین راه حل جدیدی برای مسائل چانه زنی ارائه نمود[10 ] وی در ادامه توانست یک راه حل تعادلی برای بازی های غیر همکارانه نیز ارائه نماید بازی همکارانه به شرایطی اشاره دارد که بازیکنان یک فضای رقابتی به همکاری برای دستیابی به سود بیشتر تمایل دارند اما در بازی غیر همکارانه هیچ یک از بازیکنان تمایلی بع تصمیمی گیری تحت شرایط همکارانه علاقه مند نبوده و تصمیم گیری انفرادی را گزینه مناسب تری می دانند.[11 ]بازی در اصطلاح به تمام موقعیت هایی گفته می شود که در آن عمل بازیکنان وابستگی متقابل وجود داشته باشد یعنی عمل هر بازیکن منجر به واکنش مثبت یا منفی در طرف مقابل - حریف - شود اما در عرف سه شرط زیر ملزم به برقراری است تا تعریف بازی مصداق پیدا کند.
