بخشی از مقاله
چکیده
مطالعات انتخاب تأمینکننده در زنجیره تأمین گرچه میزانبه وسیعی انجام شده است، ولی عمدتاٌ متمرکز بر فاکتورهاي مثبت در رابطه با خریدار و تأمین-کننده بوده است. این در حالیست که جنبههاي منفی که در صورت انتخاب یک تأمینکننده به سازمان تحمیل میشود نیز باید بههمان نسبت مورد توجه قرار گیرند. هدف اصلی از این مقاله ارائه یک رویکرد ترکیبی سلسله مراتبی براي انتخاب تأمینکنندگان میباشد، طوریکه به جنبههاي مزایا، فرصتها، هزینهها و ریسک-ها نیز توجه داشته باشد.
بدینمنظور مهمترین فاکتورهایی که بهصورت مثبت و یا منفی در این ارزیابی تأثیرگذار میباشند، مشخص شده و مورد بررسی قرار می-گیرند. در نهایت عملکرد هر تأمینکننده در ارتباط با مزایا، فرصتها، هزینهها و ریسکها بهصورت جداگانه بدست میآید . رتبه نهایی هر کدام از تأمینکنندگان نیز پس از بکارگیري تکنیکهاي موجود قابل حصول است. در انتها با ارائه یک مسأله نمونه، مدل پیشنهادي مورد ارزیابی قرار میگیرد.
-1 مقدمه
مسأله انتخاب تأمینکنندگان بهعنوان یک پروسه اصلی در زنجیرهعرضه محسوب شده و عملکرد آن بر کل زنجیره تأثیرگذار میباشد. با توجه به اینکه هزینه مواد خام و اجزاء محصول را میتوان بهعنوان مهمترین قسمت هزینه محصول نهایی محسوب نمود [1]، لذا این تصمیمات بهنحو موثري هزینه خرید مواد را کاهش داده و مواردي مثل کیفیت، زمان تحویل و در نهایت رضایتمندي مشتري را نیز بهبود میدهد. در این میان به-منظور تصمیمگیري براي انتخاب تأمینکنندگان مناسب، شاخصهائی وجود دارند که با یکدیگر در تضاد میباشند، مثلاٌ معیارهایی که براي سازمان داراي مزایایی هستند، در مقابل معیارهایی که هزینهبر هستند، و یا معیارهایی که فرصتهایی را براي سازمان ایجاد میکنند، در مقابل آنهایی که داراي ریسک هستند.
اگر چه مدلهاي متعددي جهت انتخاب تأمینکننده وجود دارد، ولی اکثریت آنها تنها به بررسی معیارهاي موفقیت و مواردي که براي خریدار لازم است توجه میکنند و به ندرت به فرصتها، ریسکها و یا هزینههایی که به سازمان تحمیل میشود توجه دارند .[2,3,4, 5] بنابراین به مدل جامعی نیاز داریم که بهطور همزمان به چهار معیار منافع، فرصتها، هزینهها و ریسکها توجه داشته باشد و کلیه فاکتورهایی که اثر مثبت و یا منفی در این ارزیابی دارند را مورد توجه قرار دهد.
مفهوم BOCR1 که در سال 2004 توسط توماس ال ساعتی معرفی شده است 6]،[اخیراً توسط برخی از نویسندگان در مقالات بهکار گرفته شده است. ساعتی و شانگ [7] ساختاري را براي تغییر شکل پروسه تصمیمگیري با در نظر گرفتن سه شاخص مزایا - B - ، هزینهها - C - و ریسکها - R - ارائه دادهاند . لی [3,8] نیز از یک رویکرد فازي بهمنظور انتخاب تأمینکنندگان با در نظر گرفتن شاخصهاي BOCR در یک شرکت چندملیتی با تکنولوژي بالا استفاده کرده است.
چن و همکارانش [9] نیز این روش را براي انتخاب و ارزیابی پروژههاي مناسب در یک شرکت تولیدي بهکار گرفتهاند. اردگوماس و همکارانش [10] روش تحلیل شبکه - ANP - و BOCR را با یکدیگر سازگار نموده و در یک سیستم تجاري تازه تأسیس به-منظور افزایش کارایی و کیفیت بهکار گرفتهاند. چان و همکارانش نیز از این رویکرد ترکیبی بهمنظور انتخاب تأمینکننده استفاده کردهاند .[11] از سوي دیگر روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - ، معرفی شده توسط توماس ال ساعتی، یک روش ریاضی بر پایه تصمیمگیري چند معیاره به-منظور رویارویی با شرایط پیچیده و ساختار نیافته میباشد .
[12] این روش با توجه به دقت بالا و سهولت به کارگیري آن در سازمانها کاربرد وسیعی یافته است . [13] در این روش علاوه بر توجه همزمان به هر دو معیارهاي کمی و کیفی، قضاوتهاي افراد خبره سازمان نیز بهکارگرفته می شود. همانطور که در قبل ذکر شد، ساعتی همچنین روشی را پیشنهاد کرده است که به تصمیمگیرنده این اجازه را میدهد که با مزایا، فرصتها، هزینهها و ریسکهاي - معیارهاي - BOCR یک تصمیم نیز مواجه شود .
6] مفهوم BOCR میتواند توسط هر دو روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - و تحلیل شبکه - ANP - بهکار گرفته شود .[3 ,10,11 ,14 ,15] مشکل اصلی در روش ANP این است که پرسشنامه مربوطه بسیار سنگین و طاقت فرسا میشودو معمولاٌ متخصصین صبر و حوصله کافی براي پر کردن پرسشنامه طولانی را ندارند و همچنین مسأله ثبات در تصمیمگیري و قضاوتها ممکن است حفظ نشود .[3] هدف اصلی در این مقاله پیشنهاد یک روش ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی و آنالیز BOCR براي حل مسأله انتخاب تأمینکنندگان میباشد.
بدین منظور بر اساس مرور ادبیات مسأله و مقالات و سناریوهاي تجاري موجود برخی از مهمترین معیارهایی که در امر تصمیمسازي میتوانند تأثیرگذار باشند، پیشنهاد میشوند .[3,8 ,10,16] خریداران میتوانند با توجه به سیاستهاي خود تعدادي از این معیارها یا زیرمعیارها را حذف و یا موارد دیگري را به این فهرست اضافه کنند. ادامه این مقاله بهاین صورت سازماندهی شده است؛ ابتدا مفاهیم کلیدي روش BOCR بیان میشود، سپس با سازگار نمودن آنالیز سلسله مراتبی با رویکرد BOCR یک ساختار مناسب براي مسأله ارزیابی و انتخاب تأمینکنندگان ارائه میشود. در ادامه نیز رویکرد مورد نظر در یک مثال تشریحی به کار گرفته شده و نتایج تحقیق بیان میگردند.
-2 روش BOCR
در تصمیمگیري شاخصهاي وجود دارند که با یکدیگر در تضاد میباشند، مانند معیارهایی که داراي مزایایی براي سازمان هستند - B - ، در مقابل معیارهایی که براي سازمان هزینهبر هستند - C - ، و یا معیارهایی که فرصتهایی را براي سازمان ایجاد میکنند - O - ، در مقابل آنهایی که داراي ریسک هستند . - R - ممکن است برخی از این معیارها با دادن امتیازات منفی نیاز به متمایز شدن داشته باشند . ساعتی در سال 2004 مدلی را براي ترکیب تقدم آلترناتیوها با در نظر گرفتن مزایا، فرصتها، هزینهها و ریسکها ارائه داد. وي همچنین روشهایی را براي ترکیب اولویتها و بدست آوردن رتبه کلی آلترناتیوها ارائه داده است. این مدل به اختصار مدل BOCR خوانده میشود و یکی از کاملترین مدلهایی است که براي حل مسأله انتخاب تأمینکنندگان در ادبیات موضوع موجود است.
تحت مفهوم BOCR سوالاتی بهصورت مقایسه دو به دو پرسیده میشود؛ که کدام آلترناتیو سود بیشتري ایجاد میکند و یا بهترین فرصت را تحت هر معیار و یا معیار جزئی در قسمت مزایا - B - و یا فرصتها - O - ایجاد میکند. از طرف دیگر سوالات مقایسات دو به دو که کدام آلترنانیو ریسک کمتري دارد و یا هزینه کمتري تحت هر معیار و یا معیار جزئی در قسمت ریسک - R - و یا هزینه - C - تحمیل میکند نیز پرسیده میشود.
وزن آلترناتیوها ابتدا مطابق با وزن زیر معیارها و معیارهاي جزئی در هر سلسله مراتب بدست میآید. در نهایت وزن آلترناتیوها تحت شاخصهاي B، O، C و R ترکیب میشوند و یک خروجی تقریباٌ یکسان براي هر یک از آلترناتیوها بدست میآید. ساعتی پنج روش براي ترکیب هر آلترناتیو تحت B، O، C و R پیشنهاد داده است .[14] در این فرمولها Ri, Ci, Oi, Bi نتایج ترکیبی هر آلترناتیو - i - تحت شاخصهاي مزایا، فرصتها، هزینه-ها و ریسکها بوده و c, o, b و r نیز وزنهاي نرمال شده براي شاخصهاي مربوطه میباشند.
-3 رویکرد ترکیبیAHP و BOCR
همانطور که در مقدمه ذکر شده است، مفهوم BOCR میتواند توسط هر دو روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - و تحلیل شبکه - ANP - به-کار گرفته شود. مشکل اصلی در روش ANP این است که پرسشنامه مربوطه بسیار سنگین و طاقت فرسا میشود. در ادامه گامهاي ایجاد یک مدل سیستماتیک AHP و BOCR بهصورت زیر خلاصه شده است: گام اول، تشکیل کمیتهاي از افراد خبره درصنعت و تشکیل یک ساختار سلسله مراتب کنترل مطابق شکل1 است. این سلسله مراتب شامل معیارهاي استراتژیکی و نیز معیارهاي عمدة ارزیابی مسأله بههمراه چهار زیر معیار مزایا، فرصتها، هزینهها و ریسکها میباشد. گام دوم، مشخص کردن تقدم هر کدام از معیارهاي کنترلی است.
بدینمنظور پس از طراحی پرسشنامه از خبرگان خواسته میشود که مقایسه دو به دو بین هر کدام از معیارهاي استراتژیک در جهت دست یافتن به هدف نهایی انجام دهند. پس از آن ماتریس مقایسه دو به دو ایجاد شده و وزن معیارهاي استراتژیک محاسبه میشود. گام سوم، مشخص کردن اولویت وزنی مزایا، فرصتها، هزینهها و ریسکها براي هر کدام از معیارهاي کنترلی است. گام چهارم، تجزیه کردن مسأله به یک سلسله مراتب BOCR بر پایه مرور ادبیات و نظرات افراد خبره است، که این سلسله مراتب نیز در قالب شکل 1 ساخته میشود.
در این زمینه جنبههاي مثبت و منفی در انتخاب هر تأمینکننده، در دستیابی به هدف اصلی باید مورد توجه قرار گیرد. براي هر کدام از معیارهاي BOCR نیز یک سلسله مراتب در نظر گرفته شده و معیارها و زیرمعیارهاي مرتبط با هر کدام از شاخصهاي B، O ،C و R مشخص می-شوند. گام پنجم، فرموله کردن یک پرسشنامه بر اساس سلسله مراتب BOCR است که از متخصصین در هر زمینه خواسته میشود پرسشنامه مورد نظر را پر کنند . در ارتباط با مزایا و فرصتها سوال این است که کدام زیرمعیار، مزایاي بیشتر و یا فرصت بهتري را ایجاد مینماید. در ارتباط با هزینهها و ریسکها نیز سوالی که مطرح میشود این است که کدام زیر معیار، بیشترین هزینه را ایحاد میکند و یا با ریسک بیشتري مواجه است.
گام ششم، بدست آوردن اولویت وزنی هر زیرمعیار و نیز محاسبه اهمیت نسبی آلترناتیوها در دستیابی به هر زیرمعیار، که در نهایت عملکرد هر آلترناتیو در دستیابی به هر معیار توسط افراد خبره تخمین زده شده و مقادیر نرمال میشوند. در ارتباط با معیارهاي جزئی که در دسته مزایا یا فرصتها هستند، بیشترین مقدار، بهترین عملکرد تأمینکننده را نشان میدهد و در ارتباط با معیارهایی که جزء هزینهها و ریسکها هستند، بیشترین مقدار، بدترین عملکرد تأمینکننده را نشان میدهد. گام هفتم، بدست آوردن تقدم نسبی آلترناتیوها براي هر کدام از شاخصهاي BOCR، که بر اساس آن تقدم کلی آلترناتیوها بدست میآید . تقدم کلی هر تأمینکننده با در نظر گرفتن اولویتهاي وزنی تحت هر معیار و با توجه به وزنهاي نرمال شده b، o، c و r با بکارگیري پنج روش که در بخش 2 توضیح داده شده است، بدست میآید. ساختار کلی روش ترکیبی AHP و BOCR در شکل 1 نشان داده شده است.
-4 مطالعه موردي
در اینجا بهمنظور بررسی رویکرد معرفی شده، شرکت نوعی را در نظر میگیریم که در جستجوي بهترین تأمینکننده براي تهیه یکی از کالاهاي مهم استراتژیکی خود میباشد. مطابق با تحقیقات اولیه این شرکت 6 تأمینکننده بالقوه که توانایی تولید قطعه مورد نظر را دارند را شناسایی می-کند. شرکت با توجه به شرایط رقابتی بازار در نظر دارد که علاوه بر انتخاب مناسبترین تأمینکنندگان، کلیه فاکتورهاي مثبت و منفی که در صورت انتخاب هر تأمینکننده بر سازمان تحمیل میشود را نیز ارزیابی کند.
