بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر برنامه ریزی نقش بسزایی در موفقیت و پیشرفت سازمان ها در جامعه ایفا میکند. این در حالی است که رفتار رهبر و سبک های رهبری او با موفقیت و عدم موفقیت سازمان ارتباط دارد. در این مختصر که بر مبنای مطالعات انجامشده، صورت گرفته است، سعی بر آن است تا به ارتباط برنامهریزی با سبک های رهبری و سبک برنامه ریزی مدیران، پرداخته شود؛ بنابراین ضمن اشاره به فرآیند مدیریت استراتژیک، انواع برنامهریزی و ویژگی آن ها، انواع سبک برنامه ریزی مدیران، سبک های رهبری و انواع آن، مورد توجه قرار میگیرد. سپس نقش سبک های رهبری با برنامهریزی و در مجموع ارتباط آن با سبک های برنامه ریزی، پیش بینی نوع سبک برنامه ریزی با توجه به سبک رهبری و نوع برنامه ریزی، مطالعات مربوط در این خصوص و نتیجهگیری از مباحث از جمله ارتباط سبک برنامه ریزی با سبک رهبری و نوع برنامه ریزی، پرداختن به سبک رهبری اثربخش و تقویت برنامه ریزی، مطرحشده است.
کلمات کلیدی: برنامهریزی، سبک های رهبری، رهبری، سبک
.1مقدمه
برنامه ریزی از مسائل مهمی است که در سال های اخیر موضوع تحقیق بسیاری از پژوهشگران شده است - ساناکالیا[1]، پورسیل[2]، لگاسی[3]، تایت[4]، یاماموتو[5]،لینون، روگرس و مورالیتی[6]، ماتیلا[7] ، داوودی[8]، مک[9]، دبریدماکر و بروجمان[10]، یوایترمارک و نیکولس[11]، الکساندر[12]، بوسچ و اندریو[13]، پورتر[14]، ایننس و بوهر[15]، لوکونین[16]، تیقه و اوپلت[17]، کلاول و گیلف[18]، بوالنس و دیرو[19]، ویجاند، فلاناجان، دای و جونس[20]، ساوینی، ماگور و سالت. - [21] اهمیت برنامه ریزی در سازمان به اندازه ای است که ملکی[22]، پیشرفت سازمان بدون برنامه ریزی را غیرممکن دانسته است. و علاقه بند[23]، نیز امر برنامه ریزی در سازمان ها را در درجه اول اهمیت قرار داده است طوری که برنامه ریزی مؤثر را عاملی برای رفتار مدیریت و سازمان می داند به طوری که از اثرات آن ممکن شدن کنترل اثرگذار و کاهش بلاتکلیفی در سازمان را بیان نموده است.
هانری فایول[23]، بعنوان اولین نفری که فراگرد مدیریت را به وظایف و کارکردها تقسیم کرد، برنامه ریزی به معنای تعیین پیش نگری و تدارک وسایل برای آینده را به همراه سازمان دهی، فرماندهی، هماهنگی و کنترل را از وظایف اساسی مدیر تشخیص داد. در همین راستا حیدری زاده، رضایی و زمانی مقدم[24]، در مقاله خود آورده اند که مؤلفه های: شیوه مدیریت، منابع مالی، منابع تکنولوژیکی، فرهنگ، فضاسازی، ساختارسازمانی و مخاطبین از عوامل درون سازمانی محسوب می شوند و باید در تدوین مأموریت و اهداف سازمان مورد توجه قرار گیرند. بنابراین در برنامه ریزی که تعیین و تدوین اهداف آینده سازمان مورد نظراست، میزان نقش راهنمایی و هدایت مدیر از اهمیت خاصی برخوردار است. اما بررسی این که رفتار و سبک رهبری مدیر چه نقشی در قوت یا ضعف برنامه ریزی سازمان، اعمال می نماید، ضروری است.
فرآیند مدیریت استراتژیک - جامع -
دیوید[25]، برای مدیریت استراتژیک که فرآیندی پویا و مستمر است الگویی ارائه نموده که در آن موارد زیر مطرح شده است : -1 تدوین استراتژی ها؛ به تعیین مأموریت، تعیین هدف های بلند مدت، تدوین، ارزیابی و انتخاب استراتژی ها، بررسی عوامل خارجی و داخلی، می پردازد. -2 اجرای استراتژی ها؛ به تعیین هدف های سالانه و سیاست ها، همچنین تخصیص منابع می پردازد. -3 ارزیابی استراتژی ها؛ به محاسبه و ارزیابی عملکرد می پردازد. -4 بازخور در همین راستا یافته های کوساکا[26]، نشان می دهد که رفتار مدیریت بین شرکت های ژاپنی و صنعت مشابه و موازی است که در نهایت به تغییر رفتار مدیریت ژاپنی در آینده منجر خواهد شد که استراتژیک تغییر بعد از بازخور را اعمال می نمایند. همچنین حیدری زاده، رضایی و زمانی مقدم[24] نیز برای برنامه ریزی استراتژیک در مدیریت سازمان ها و نهاد های فرهنگی ایران، تعامل و همزمانی و نگرش همزمان به چشم انداز؛ تدوین مأموریت و اهداف سازمان را ضروری دانسته اند.
سبک های مختلف برنامه ریزی مدیران
الوانی[27] برای برنامه ریزی در سازمان ها سه نوع سبک مختلف را در نظر گرفته است. سبک نوع اول: نظر شخصی تعیین کننده اهداف کلی و مأموریت های آینده سازمان است و مدیر با اتکا بر آگاهی و قدرت خود در سازمان اقدام به تغییر استراتژی می نماید - سبک قائم بر فرد مدیر - . سبک نوع دوم: توجه به استراتژی های قبلی و ایجاد تغییرات جزئی و تدریجی در آن، نسبت به تغییر استراتژی های سازمان که اندک است و تطبیق سازمان بصورت گام به گام و مرحله به مرحله است، اقدام می نماید - سبک مرحله به مرحله و براساس تجربیات قبلی - . سبک نوع سوم: تعیین استراتژی سازمان بر اساس نظم و قاعده ای خاص انجام می شود و برنامه ریزی استراتژیک یا جامع نامیده می شود. این سبک برنامه ریزی از سوی اغلب صاحب نظران مدیریت، شیوه ای مفید و مؤثر در تعیین استراتژی قلمداد شده است - سبک جامع - .
برنامه ریزی و انواع آن انواع
نائینی [28]، برنامه ریزی را فعالیتی آگاهانه می داند که ساختن سلسه مراحلی منظم از عمل را شامل می شودکه رسیدن به یک هدف و یا اهداف تعیین شده را به همراه دارد و دارای ویژگی های: جامع نگری، انعطاف، ارشاد و هدایت، هدف گیری، استمرارو آینده نگری می باشد. اکثر صاحب نظران - الوانی[27]، علاقه بند[28]، نائینی - [29] برنامه ریزی را به بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت یا برنامه ریزی دائمی یا موقت تقسیم نموده اند. برخی نیز برنامه ریزی را بر حسب اهداف و ویژگی ها، در دو دسته برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی در نظر گرفته اند. البته تعدادی نیز تفکیک این دو دسته را از نظر مفهومی قبول دارند و معتقدند این دو در عمل جدا از هم نیستند و همراه و مکمل یکدیگرند. در همین راستا نتایج تحقیق هریس و اوجبونا[29]، براین نکته متمرکز است که درک ناقص از پویایی برنامه ریزی بدون درک تمام مراحل برنامه ریزی - از جمله آغاز - ، به همان شکل ناقص، ادامه خواهد یافت. همچنین رود، گرینلی، بیتسون و لینگس[30]در تحقیقات خود آورده اند: انعطاف پذیری میان برنامه ریزی استراتژیک و عملکرد، میانجی است. لذا ضرورت انعطاف در این دو نوع برنامه ریزی مشاهده می شود. در مقاله ویجاند و همکاران[20]، مشاهده می شود که برنامه ریزی تعاملی و خلاقانه با برنامه ریزی منطقی سنتی ادغام شده است و با ترکیب دانش ضمنی عمیق شرکت کنندگان مختلف از آن پیشی گرفته است و همچنین از طریق تسهیل همکاری در جلسات برنامه ریزی باعث افزایش انسجام سازمانی شده است.
انواع سبک های رهبری
یوکل به نقل از هوی و میسکل[31]، رهبری را به طور کلی فرآیند اجتماعی تعریف می کند که در آن فرد یا گروه بر رفتار دیگران در جهت دستیابی به هدف مشترک تأثیر می گذارد. او رفتار رهبران را در سه دسته به شرح زیر، تقسیم بندی نموده است:
- رفتارهای وظیفه مدار: شامل نقش های تبیینی، عملیات های برنامه ریزی و سازماندهی، کارکردهای سازمانی و نظارتی، تأکید بر: انجام کارها، استفاده کارآمد از کارکنان و منابع، ابقای فرآیندهای ثابت و قابل اعتماد، ایجاد بهبودی تکوینی.
- رفتارهای رابطه مدار: شامل حمایت توسعه، تشخیص مشاوره، مدیریت تعارض، اختلافات، تمرکز بر: بهبود روابط، کمک به دیگران، افزایش همکاری و کارگروهی، ایجاد تعهد در سازمان
- رفتارهای تغییر مدار: شامل نظارت و تفسیر رویدادهای بیرونی، بیان واضح چشم انداز جذاب و پیشنهاد برنامه های نوآورانه، ایجاد علاقه به تغییر، ایجاد گروه برای حمایت از تغییر، اجرای تغییرات، تمرکز بر: انطباق اقدامات با تغییر محیط، ایجاد تغییرات مهم در اهداف، سیاست ها، روال کار و برنامه ها، ایجاد تعهد نسبت به تغییرات. ردن در کتاب میرکمالی[32]، سبک های رهبری را به اثربخش و غیراثربخش تقسیم کرده است که برای آنها نیز چهاردسته به شرح زیر، در نظر گرفته است. سبک های رهبری اثربخش شامل: سبک مدیر خودکامه خیراندیش، سبک رهبری مجری، سبک مدیر رشد دهنده، سبک مدیر دیوانسالار سبک های رهبری غیراثربخش شامل: سبک مدیر خود کامه، مدیرسازشکار، مدیرموعظه گر، مدیرگریز پا
