بخشی از مقاله
.1 مقدمه
سيالبها جزء طبيعي و جدائي ناپذير جوامع شهري و روستائي در مجاورت رودخانهها محسوب ميشوند. افزايش خسارات جاني و مالي ناشي از سيالبهاي مخرب طي سه دهه گذشته عليرغم پيشرفت علوم و تكنولوژي در زمينة تجهيزات الكترونيك و سيستمهاي سريع و هوشمند، محسوس بوده و بيانگر عدم امكان كنترل قطعي خسارات ناشي از سيالب ميباشد .[1] بهطوركلي در مواجهه با پديده سيل و كنترل و كاهش نسبي خسارات ناشي از آن، دو ديدگاه سازه اي و غيرسازهاي وجود دارد. در ديدگاه سازهاي، كنترل سيالب با ساماندهي رودخانه از طريق احداث سازههاي كنترل سيالب نظير سدهاي مخزني، سدهاي تاخيري، ايجاد خاكريزهاي طولي ساحلي و ديوارهاي سيل بند، اصالح مسير و مقطع رودخانه و حفر سيالبروهاي كمكي، ميسر ميشود. طرح سامانههاي هشدار سيل، تعيين حدود بستر و حريم رودخانهها با اولويت رودخانههاي سيل خيز، برنامههاي آموزش سيل، اصالح قوانين و تهيهي چهارچوبي نظاممند در بيمهي سيل، از مواردي هستند كه ميتوان به عنوان اقدامات غير سازهاي نام برد .[2] در اين مقاله، به طرح پيشنهاداتي با ديدگاه سازهاي براي كنترل سيل در استان گلستان پرداخته شده است. اقدامات سازهاي طرح شده در اين مقاله به شرح ذيل ميباشند:
-ديوارههاي تثبيت كنندهي مسير رودخانه - بتني، سنگ و مالتي و گابيوني -
-بندهاي سنگي-مالتي - عبور دهندهي سيالبها با دورهي بازگشت كوتاه - -بندهاي گابيوني
-بندهاي خاكي - سازههاي آشغالگير
-اليروبي رودخانهها
-اصالح مسير
اميد است اين مطالعات با بازبيني و بررسي اثرات طرح جامع سيل و توسعه و تدوين برنامه بلندمدت سيل گامي مفيد را در كنترل سيالب استان گلستان بردارد.
.2 طراحی سازه های پیشنهادی
.1.2 بندهای تسکین سیالب
بندهاي تسكين سيالب شامل سه نوع بند سنگي-مالتي، خاكي و گابيوني است كه در ذيل طراحي تيپ هر يك از آنها توصيف شده است.
.1.1.2 بند سنگ و مالتی
سازههاي سنگ و مالتي به منظور كاهش شيب آبراههها، كاهش سرعت جريان و مهار فرسايش در آبراههها ساخته ميشوند. اين سازهها در سطح گستردهاي در طرحهاي حفاظت خاك و آبخيزداري توسط دستگاههاي اجرايي در سالهاي اخير مورد استفاده قرار گرفتهاند. انتخاب نوع مصالح، ابعاد، فاصله و ارتفاع اين بندها به عوامل مختلفي نظيرمنابع قرضه، شيب و ابعاد آبراهه، مصالح بستر، مقدار بارندگي و سطح حوزه باالدست بستگي دارد .[3] با توجه به اينكه هدف اصلي در اين پژوهش، مهار سيالبهاي شديد باالتر از ظرفيت كنوني رودخانهها است، سازههايي شكافدار در اين پروژه پيشنهاد شده است. با انتخاب عرض مناسب براي شكاف، ميتوان اطمينان حاصل كرد كه سازه، دبي پايه و سيالبهايي با دورهي بازگشت كوتاه را از خود عبور داده و تنها در سيالبهاي طرح - براي هر زير حوضه ميتواند متغير باشد - مخزن پر شده و سرريز سازه به كار افتاده و سازه ميتواند در كاهش دبي پيك سيالب اثرگذار باشد.
بدين ترتيب، ميتوان انتظار داشت كه كارايي سازه تا زماني كه سيالب بزرگي به وقوع نپيوسته، حفظ خواهد شد. به منظور نشان دادن فرآيند طراحي، يك سازهي نمونه - تيپ - به ارتفاع 7 متر در ادامه طرح آورده شده است. مساحت زيرحوضه باالدست سازه پيشنهادي حدود 43.3 كيلومتر مربع ميباشد. براي طراحي اين سازه از سيالب با دوره بازگشت ۰۵ ساله استفاده شده است. بدين ترتيب دبي طرح ۵4 مترمكعب بر ثانيه در نظر گرفته شده است. نماي سه بعدي اين سازه در شكل 1 نشان داده شده است.در محل احداث اين سازه، عرض بستر رودخانه ۰3 متر است. براي طراحي سرريز، عرض ۰2 متر در نظر گرفته ميشود. بدين ترتيب مقدار ارتفاع آب در ابتداي سرريز به صورت زير بهدست ميآيد.
