بخشی از مقاله
چکیده
وجود اختلالات در زنجیره تامین یکی از مباحث تاثیر گذار بر کارایی آن است. امروزه بسیاري از صنایع و شرکت ها در راستاي هر چه رقابتی تر شدن بدنبال راهکارهایی براي کاهش اثر این اختلالات هستند . در مواجهه با اختلالات و منابع آسیب رسان زنجیره تامین دو راهکار عمده پیشنهاد می شود: راهکار استواري و راهکار انعطاف پذیري. در این مقاله برآنیم که ضمن تعریف راهکار استواري از دیدگاه مراجع مختلف، به مقایسه تفاوت آن با راهکار انعطاف پذیري بپردازیم. در آخر نیز چارچوبی در سه سطح مدیریتی، اطلاعاتی و سازمانی به منظور استوارتر کردن زنجیره هاي تامین ارایه می دهیم. چارچوب مدکور می تواند به صنایع و افراد درگیر در اختلالات در هر چه استوارتر کردن سیستم هایشان یاري رساند.
١- مقدمه
اثر اختلالات در زنجیره تامین یکی از مباحث تاثیر گذار بر کارایی آن است. امروزه بسیاري از صنایع و شرکت ها در راستاي هر چه رقابتی تر شدن بدنبال راهکارهایی براي کاهش اثر این اختلالات هستند. در ادبیات مربوطه دو راهکار اساسی براي مواجهه با منابع آسیب رسان و اختلالات در زنجیره تامین مطرح شده است. یکی راهکار استوارتر کردن زنجیره تامین در مقابل اختلالات و دیگري راهکار منعطف کردن زنجیره. راهکار استواري به توانایی شبکه زنجیره تامین در انجام عملیاتش علی رغم اتفاقاتی که برایش رخ می دهد - همانند از دست رفتن تعدادي از گره ها در یک شبکه - ، اطلاق می گردد.
در ادبیات زنجیره تامین تنها مقالات معدودي به تعریف و خصوصیات اختلال و راهکار استواري اشاره کرده اند. مرجع [3] اختلال را به عنوان یک انحراف که موجب پیامدهاي منفی در سیستم زنجیره است، بررسی کرده است. مرجع [4] اختلال در زنجیره تامین را از دیدگاه عملیاتی تعریف کرده است به این شرح که اختلال خروجی، یک زنجیره از حوادث است که با یک حادثه غیر مترقبه در جایی از زنجیره تامین آغاز شده است و مخالف با عملکرد یک یا چند جز که در جاي دیگر سیستم زنجیره تامین قرار گرفته اند عمل می کند.
بر طبق[4] اکثرا دلایل اختلالات به حجم و کیفت محصولات برمی گردد. دلایل اختلال در حجم به کمبود مواد اولیه اشاره دارد و عمدتا به عنوان بعد کمی اختلالات بیان می شود. دلایل اختلال در کیفیت محصولات نیز به کیفیت نامناسب مواد اولیه در زنجیره تامین برمی گردد و عمدتا به عنوان بعد کیفی اختلال یا تغییرات غیر مترقبه در کیفیت محصول شناخته می شود. میزان شناسایی یک اختلال بر روي انتخاب استراتژي طراحی مجدد آن تاثیر می گذارد. شایان ذکر است که کشف اختلال بستگی به خصوصیات فرآیند دارد. همچنین در راستاي تصمیم گیري صحیح و کارا کنترل فرآیندهاي آماري و داده کاوي می تواند مفید باشد.
تعداد اختلالات در دوره مشاهده نشان دهنده فرکانس آنهاست. در اصل میزان تاثیر اختلال به راه مواجه با شرایط جدید بوجود آمده توسط حوادث غیر مترقبه بستگی دارد. یک انحراف جزیی از شاخص هاي عملکردي کلیدي نسبت به نرم آن ، اختلال کوچکی را هم به وجود می آورد. در سطح پردازش معمولا یک انحراف قابل قبول در خروجی وجود دارد، که به صورت"معمول در تجارت" در نظر گرفته می شود. یک انحراف بزرگ در شاخصهاي عملیاتی کلیدي نسبت به نرم آن اختلال بزرگی را ایجاد می کند. مقدارهاي نهایی شاخصهاي عملکردي کلیدي مقدار یک خرابی را در اجراي فرآیند نشان می دهد.
اثر اختلال می تواند جزیی باشد - به عنوان مثال زمانی که نقص در تحویل فقط اثر کوچک در عملکرد حمل و نقل داشته باشد - یا وسیع باشند - به عنوان مثال در یک زنجیره تامین غذایی زمانی که نقص در محصول یا بیماري حیوانات موجب قحطی مواد اولیه گردد، این اختلال به کل سیستم تسري می یابد - . در هر دوي این موارد رابطه علی و معلولی می بایستی در نظر گرفته شوند. زیرا اختلال در یک فرآیند می تواند اثر دومینویی روي دیگر فرآیندها ایجاد کرده و موجب بیشتر شدن آسیب ها گردد.[3] در این مقاله ما بر آنیم که ضمن تعریف استواري از دیدگاه مراجع مختلف، به مقایسه آن با انعطاف پذیري پرداخته و راهکارهایی را براي استوارتر کردن زنجیره هاي تامین در فالب چارچوبی مدون در سه سطح مدیریتی، اطلاعاتی و سازمانی ارایه دهیم.
٢- مفهوم استواري
کلمه استواري ممکن است براساس زمینه مشخص و محدوده تحقیق به روشهاي متعددي تعریف شود.[3] در ادبیات مدیریت زنجیره تامین، استواري هم در سطح کیفی و هم در سطح مدلسازي کمی در نظر گرفته شده است.[4] در سطح کیفی، استواري به عنوان یک صفت خاص در زنجیره تامین یا به عنوان استراتژي اي که می تواند براي بهبود قابلیت ارتجاعی سیستم استفاده شود، مطرح می گردد. در هر دوي این موارد استواري قویا در ارتباط با آسیب پذیري یا عدم قطعیت است. آسیب پذیري به عنوان پیامد هاي مختلف اختلالات شناخته می شود.[5]یکی از اولین مقالاتی که استواري را به عنوان مفهومی در تضاد با آسیب پذیري مطرح کرد اسجورنسلت و روزاند 1999 بود.[6] آنها انواع مختلف اختلال را که بر عملکرد سیستم هاي تولیدي اثر می گذاشت، تعریف کردند.
مرجع [7] این مفاهیم را در زنجیره تامین بیان کرده و اعلام می کند که یک زنجیره تامین استوار سیستمی است که توانایی پایداري در مقابل اختلالات را داشته و در ساختارش دست نخورده و بی عیب باقی بماند. به عبارت دیگر یک سیستم ارتجاعی سیستمی است که توانایی انطباق در مقابل اختلالات را داشته باشد. رویکرد استواري توسط فردو 1997 نیز در غالب استواري شبکه مطرح شد.[8] با در نظر گرفتن عدم قطعیت در محیط تجارت جهانی فردو یک رابطه مابین استواري و امنیت برقرار کرد و اصطلاحی به نام"شبکه استوار" را مطرح کرد. با ادامه این خط فکري بعضی دیگر از نویسندگان نیز استواري زنجیره تامین را توانایی ثابت نگهداشتن ساختار در همه شرایط اعم از اختلالات شدید دانستند.[9] مفهوم کلی اي که از اکثر تعاریف استواري بدست می آید دلالت بر زنجیره تامینی دارد که ساختارش تغییر نکند و فقط با اختلالات بتواند به خطر بیفتد. تعاریف گوناگون از استواري زنجیره تامین در جدول زیر آمده است.
1-3 انعطاف پذیري و استواري
تعاریف متعددي از پایداري و انعطاف پذیري موجود است. بعضی از نویسندگان نیز عبارتی به جز این دو کلمه را براي بیان مفهوم مشابه استفاده کرده اند. یک تصمیم استوار تصمیمی است که بتواند به ما کمک کند تا در مقابل ریسک ها مقاومت کنیم . حال آنکه یک تصمیم منعطف تصمیمی است که به ما در تطبیق سیستم با ریسک ها یاري رساند. اینکه یک راه حل تا حد خوب یا بد است - معمولا شامل تصمیمات منعطف و استوار - می بایستی توسط تابع هدف مربوطه اندازه گیري شود.
به عبارتی دیگر هر کدام از این دو مفهوم با توجه به نوع تابع هدف برگزیده می شوند. علت این امر آن است که در انواع عملیات زنجیره تامین هدف به سختی استوار یا منعطف می شود. به عبارتی دیگر استواري یا انعطاف پذیري وسیله اي براي رسیدن به اهداف هستند و ما کیفیت را براساس هدف می سنجیم. اگر چه در صورتیکه اهداف متضادي داشته باشیم و قادر یا مایل نباشیم که آنها را در مقیاس یکسانی بیان کنیم - معمولا پولی - آنها را به صورت بهینه سازي چند هدفه بیان می کنیم .[1]
انعطاف پذیري و استواري نه خوب هستند و نه بد بلکه به رفتار کل سیستم بستگی دارند. گاهی اوقات فقط استواري قابل قبول است، گاهی فقط انعطاف پذیري. انعطاف پذیري توانایی ذاتی براي بهبود یک سیاست براي انطباق موفق با تغییرات است در حالیکه استواري توانایی تحمل این تغییرات است.[2] استواري به معناي توانایی تطبیق با هر واقعه غیر قطعی در آینده یا هر توسعه پیش بینی نشده است به طوریکه آینده دلخواه هنوز هم قابل دسترسی باشد . انعطاف پذیري به معناي توانایی به تاخیر انداختن، ترك کردن، توسعه دادن یا قرارداد بستن هر نوع سرمایه گذاري در راستاي اهداف خواسته شده است.[1]
استوار بودن همیشه به منعطف بودن نمی انجامد و منعطف بودن نیز همیشه به استواري ختم نمی شود.[5] اگر استواري را بشود شبیه به اینکه چگونه در شرایط مختلف آب و هوایی لباس پوشید دانست انعطاف پذیري را می توان با توانایی تغییر بین راه رفتن، دویدن، با ماشین رفتن و یا انتخاب بین دیگر وسایط نقلیه قیاس کرد " انعطاف پذیري به معناي توانایی تغییر یا واکنش نشان دادن در هنگام شکل زیر هر دو اصطلاح استواري و انعطاف پذیري را نشان میدهد. ضرورت است، استواري به معناي نبودن نیاز به تغییر یا واکنش است".[1] استواري به معناي توانایی باقی ماندن در مسیر و تطبیق با اتفاقات پیش بینی نشده محتمل است.
