بخشی از مقاله
چکیده
رفتار اقتصادی در فرهنگ اسلامی الگوی متغیری دارد که متناسب با شرایط و موقعیت های مختلف زمانی و مکانی است. اسلام برای مدیریت درآمد و خرج مردم برنامه و راهکارهایی در راستای هدف خلقت و رشد انسان ارائه می دهد.یکی از مسائل مهم زندگی هر بشر و حکومت، مسئله اقتصاد است زیرا انسان بدون کار و تولید و کسب درآمد نمی تواند چرخ زندگی خود را بچرخاند و اقتصاد نامطلوب ضعف و سستی و خواری خود را به دنبال دارد به همین دلیل اسلام برای این اهم راهکار ها و نظریاتی عرضه می دارد تا انسان را به هدف اصلی خلقت، همان عبودیت و بندگی می باشد برساند. سبک زندگی اسلامی باید بگونه ای باشد که با فقر و تهیدستی مبارزه کند و اجازه اختلاف طبقاتی شدن جامعه را ندهد.
.1 مقدمه
اسلام همانند سایر مکاتب اجتماعی برای مسئله اقتصاد اهمیت ویژه و خاصی قائل می باشد و انسان را به کار و تلاش فرا میخواند و از ربا و خوردن مال دیگران نهی می کند. تفاوتی که در سبک زندگی اسلامی در زمینه اقتصاد با سایر سبک ها از جمله سبک زندگی غربی می باشد این است که در غرب اقتصاد و سرمایه یک اصل و ضرورت لاینفک جامعه می باشدو هدف آن جامعه رسیدن به ثروت و ثروت اندوزی است اما در اسلام اقتصاد هدف نیست بلکه وسیله ای است که در چارچوب تمدن انسانی در جهت خلیفه اللهی که هدف خلقت است می باشد.
تفاوت در سبک زندگی در مسئله اقتصاد باعث به وجود آمدن فرهنگ ها و زندگی های گوناگون می شود به گونه ای که در غرب تولید کالا بر اساس عرضه و تقاضا است ولی در اسلام تولید وسیله ای برای رسیدن به آرامش و رفاه و عدالت اجتماعی است. تفاوت در سبک زندگی اسلامی با غربی باعث تضاد نظامات اقتصادی دینی با نظامات اقتصادی مدرن و تضاد نظام های ارزشی در ارائه محصولات است و نتیجه این تفاوت در سبک زندگی پدید آمدن دوگانه بازارهای سنتی و مدرن با رفتارهای متضاد اقتصاد سنتی و مدرن می باشد.
.2 تعریف سبک زندگی
سبک زندگی شامل مجموعه رفتارها و الگوهای کنش هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی می باشد اطلاق می شود و نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش های فرد است. به عبارتی سبک زندگی بر ماهیت و محتوی خاص تعاملات و کنش های اشخاص در هر جامعه دلالت دارد و مبین اغراض ، نیات، معانی و تفاسیر فرد در جریان روزمره و زندگی عادی است. مفهوم سبک زندگی از جمله مفاهیم علوم اجتماعی و علم جامعه شناسی و مردم شناسی است که اخیرا مورد توجه عالمان علوم اجتماعی و مدیران فرهنگی قرار گرفته است. سبک زندگی معنایی است که از به هم تنیدگی و پیوند و نظام وارگی و شبکه ای بودن عوامل متعددی که در شیوه های زندگی با اقلیم های زیستن انسان تاثیر می گذارد.
3. رفتار اقتصادی
دستورات اسلامی افراد را به کار و کسب روزی حلال دعوت می کند. در این زمینه امام علی علیه السلام می فرمایند: اگر می توانی کاری کنی که به تو و صاحب نعمت واسطه نباشد، آن کار را انجام ده - سیدرضی، 1379، نامه. - 31 همچنین امام صادق علیه السلام در خصوص کسب و کار حلال می فرمایند: زراعت کنید و درخت بکارید، قسم به خدا هیچ عملی را مردم انجام نمی دهند که بزرگتر و پاکیزه تر از آن باشد - مجلسی، 1403ه ق، . - 68 نتیجه ای که از احادیث بالا گرفته می شود تشویق مسلمانان به کار و کسب روزی بی واسطه می باشد اگر چه تمام رزق ها از جانب خداوند می باشد.
در اسلام ثروت همانند سایر ابزارهایی که خداوند افریده تا انسان به کمال برسد، ثروت نیز وسیله ای است تا انسان رابه رشد و برساند به همین دلیل ثروت و مکنتی در این عالم ارزشمند است که بتواند وسیله ای برای حرکت به سوی قرب الهی باشد. اگر مسیری که اسلام در جهت کسب ثروت بیان داشته انجام نگیرد، نه تنها ثروت سودمند نیست بلکه چه بسا چنین ثروت به دست آمده آسیب و آفتی شدید تر از فقر داشته باشد. در سبک زندگی اسلامی به شدت از فقر و بی کاری نهی شده است زیرا فقر علاوه بر نا امنی با عث بی دینی و کفر می شود. اسلام برای رفتار اقتصادی حد وسطی پیشنهاد می کند، امام سجاد علیه السلام می فرمایند: خدایا به وسعت مال آزمایشم مکن و از آسایش در زندگی برخوردارم کن و معیشتم را دشوار مکن - امام سجاد علیه السلام، 1379،
4. شاخصه های رفتار اقتصادی- اسلامی
.1-4 قناعت و بی نیازی: قناعت ضد حرص است و آن اکتفا به مقدار نیاز و ضرورت از مال و دیگر امور دنیوی است و صفتی نیکو و از بزرگترین وسایل رسیدن به سعادت همیشگی است و فرد قانع، اندیشه ای آرام و دور از اشتغال دارد که آسوده به کارهای خود می پردازد - محمدامین، 1381، . - 379 باید توجه داشت که بخل و خساست به معنای قناعت نمی باشد بلکه مفهوم قناعت یعنی رضایت انسان به آنچه دارد و خود را بی نیاز از مردم کند تا از منت و نکوهش دیگران رهایی یابد.
.2-4 انفاق: در دین مبین اسلام سفارش فراوانی برای انفاق به فقیران به صورت پنهانی شده است. امام سجاد علیه السلام درباره کمک به فقیران می فرمایند: خدایا به ما امر کردی که فقیری را از نزد خود رد نکنیم - مفاتیح الجنان، 1374، . - 358 حضرت علی علیه السلام در خصوص انسان بخیل می فرمایند: تعجب می کنم از مردی که برادر مسلمانش برای حاجتی به وی مراجعه می کند و او از برآوردن آن حاجت امتناع می نماید و خود را شایسته عمل خیر نمی داند.
گیرم که وی نه به ثواب قیامت امیدوار است و نه از عقاب قیامت باک دارد ، آیا به کرایم اخلاق و سجایای انسانی بی اعتناست - کلینی، 1365، جلد2 ، - 367 .3-4 احترام به نیازمندان: تحقیر مسلمانان یا با سخنی که آنان ناپسند می دارند یا مسخره کردن آنان، یا کاری که مستلزم اهانت به آنان است از نظر عقلی و شرعی زشت و ناپسند است. رفتار اقتصادی در اسلام به گونه ای است که ثروت معیار انسانیت افراد نمی باشد.
کمک به فقرا را باید کاری کوچک و وظیفه انسانی دانست و از نحوه منش باید اینگونه استنباط شود که کمترین کاری که در حق برادر دینی می شود انجام داد، انفاق است و هیچ منتی برای طرف نمی باشد. مسلمانان علاوه بر رفع نیاز های مادی نیازمندان، می بایست با دلجویی و محبت و دوستی نیاز معنوی و عاطفی آنان را برطرف کرد. همنشینی با افراد نیازمند آثار فراوانی دارد از جمله این که توان انسان را در قبول مشکلات زیاد میکند و خیال های دور و دراز را از ذهن او پاک میکند. بنابراین دنیا پرستان و مومنان هر دو از دنیا بهره می برند، مهم این است انسانی که از روزی خداوند استفاده می کند غیر خداوند را عبادت نکند.
.4-4 دوری از اسراف: اسراف به معنای تجاوز از حد در هر کاری است - رضایی بیرجندی، 1392، . - 597 اسراف و تبذیر دارای دو معنای مختلف می باشد. اسراف زیاده روی در موردی است که خرج کردن لازم است اما تبذیر صرف مال در غیر مورد لزوم است. امام صادق علیه السلام درباره فرد مصرف می گویند: برای سراف کننده سه نشانه دارد : می خرد متاعی را که برای او نیست، می پوشد لباسی را که برای او نیست و می خورد غذایی را که برای او نیست.
