بخشی از مقاله
چکیده
در بررسیهای اقلیمی، بارش از اهمیت خاصی برخوردار است بطوریکه تغییرات آن باعث ایجاد تغییرات در اقلیم آن منطقه میشود. شناسایی پهنهبندی رژیم بارشی در برنامهریزیهای مدیریت بهینه منابع آب و همچنین فعالیتهای کشاورزی، صنعتی و اقتصادی از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این تحقیق رژیم بارشی استان گیلان با استفاده از مطالعه سریهای زمانی بارش 39 ایستگاه باران-سنجی برای بازه زمانی 11 ساله از مهر سال 1381 تا شهریور 1392 مورد بررسی قرار گرفت.
ضریبهای همبستگی بین سریهای زمانی بارش ماهانه ایستگاههای مختلف بدست آمد. سپس با مد نظر قرار دادن ارتفاع ایستگاهها و فاصله از دریای خزر به همراه راستای خط ساحلی در مناطق مختلف، رژیم بارشی استان گیلان به طور کلی به چهار ناحیه ساحل غربی و چابکسر، ناحیه ساحل مرکزی، ناحیه ارتفاعات مرکزی البرز و ناحیه جنوب البرز تقسیم بندی شدند. بطوریکه نواحی ساحلی دارای آبوهوای مرطوب خزری ولی نواحی جنوب البرز دارای آب و هوای خشک میباشند. ناحیه ارتفاعات مرکزی البرز بیشتر حاصل تلفیق اقلیمهای مرطوب خزری و خشک میباشند.
مقدمه
بارش به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای هیدرولوژیکی نقش بسزایی در تعیین نوع آب و هوا و چگونگی توسعه کشاورزی، صنعت و در کل اقتصاد یک منطقه دارد. رفتار بارش در سطح منطقهای و جهانی در چند دهه اخیر بطور ویژهای مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. بنا به پیشنهاد هیات بین الدول تغییر اقلیم، تغییرات بارش باید به طور جامع در تمام نواحی مورد بررسی قرار گیرد . - IPCC, 2007 - بارش به عنوان منشا اصلی آب در دسترس برای مصارف مختلف شرب، صنعت، کشاورزی، مرتع و آبخیزداری و غیره در برنامهریزیهای مدیریت منابع آب سطحی و زیرزمینی نقش موثری دارد.
بارش در هر منطقه و در هر زمان بر حسب طرح کلی چرخش هوا و فاکتورهای محلی در تغییر است. فاکتورهای محلی اصلی تاثیرگذار عبارتند از فاصله از دریا، ارتفاع، میزان رطوبت و دما. میزان بارش معمولا با نزدیک شدن به دریا، افزایش ارتفاع و رطوبت و کاهش دما افزایش نشان میدهد . - Chow et al., 1988 - همچنین، بدون شناخت کافی از نوع رژیم بارشی حاکم نمیتوان بخوبی تغییرات اقلیم آینده را مدلسازی کرد. فرناز پور و همکاران در سال 1391 رژیم بارشی نیمه جنوبی ایران را با استفاده از 183 ایستگاه بارانسنجی با روش مؤلفههای اصلی و خوشهبندی به چهار منطقه همگن تقسیم کردند.
موحدی و همکاران - - 1391 استان خوزستان را با روش کریجینگ به وسیله نرم افزار surfer پهنه بندی کردند و اظهار داشتند که نزدیکی و دوری از دریا از عوامل تاثیرگذار بر تقسیم بندی بوده و همچنین ارتفاعات زاگرس نیز بر پهنهبندی آنها تاثیر داشته است. هدف از انجام این تحقیق تعیین رژیم بارشی در نقاط مختلف استان گیلان و نیز مشخص کردن تاثیر عوامل محیطی - فاصله از دریای خزر، ارتفاعات البرز، و غیره - بر رژیم بارشی استان میباشد، تا بتوان از آن در برنامه ریزی بهتر منابع آب و همچنین در مدلهای اقلیمی استفاده کرد.
منطقه مورد مطالعه:
استان گیلان با مساحت 440 کیلومتر مربع پر بارانترین استان کشور است که بیشترین تراکم جمعیتی کشور را نیز در بر میگیرد. اقلیم سرزمین گیلان به آب و هوای معتدل خزری معروف است. کوهستان تالش با جهت شمالی-جنوبی و کوهستان البرز با امتداد غربی-شرقی، مانند سدی از عبور بخار آب دریای مازندران و بادهای مرطوب شمال غربی به داخل ایران مرکزی جلوگیری میکنند و به علت ارتفاع زیاد، موجب بارندگیهای فراوان در استان گیلان میشود .
تبخیر فراوان دریای مازندران ضمن افزایش رطوبت هوا - به ویژه در ماههای گرم سال تا 93 درصد - به تعدیل دمای هوا در فصول مختلف، به ویژه در نواحی جلگهای نزدیک به دریا، میانجامد. میزان بارندگی استان گیلان به بادهای مرطوبی بستگی دارد که در زمستان از شمالغرب، در بهار از شرق و در تابستان و پاییز از غرب میوزند. این بادها، هوای مرطوب دریا را به سوی جلگه گیلان میرانند. این تودههای هوایی بر اثر برخورد با تودههای هوای مرطوبی که از سوی دریای مدیترانه به سوی فضای دریای مازندران میآیند، موجب بارندگیهای فراوان و طولانی میشوند.
روش تحقیق و نتایج
در این پژوهش، دادههای بارش ماهانه 39 ایستگاه بارانسنجی استان گیلان - شکل - 1 برای بازه زمانی مهرماه 1381 تا شهریور 1392 مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا سریهای زمانی ماهیانه بارش ایستگاهها تشکیل شدند. سپس میانگین سالانه هر ایستگاه به همراه فاصله از دریا و ارتفاع آن با استفاده از تصاویر google earth محاسبه گردید - شکلهای 1 و. - 2 در ادامه با رابطه - 1 - ضریب همبستگی بین سریهای زمانی محاسبه شد. نقشهی همباران منطقه، نقشه توپوگرافی، نقشه پهنهبندی ضریب همبستگی بین ایستگاهها ترسیم شدند. برای تعیین نوع آبوهوای منطقه و ارتباط بارش مناطق مختلف با یکدیگر نقشههای ضریب همبستگی ایستگاههای آستارا - شمالیترین ایستگاه موجود - ، گیلوان - جنوبیترین ایستگاه - و کیاشهر - معرف ساحل مرکزی - با سایر ایستگاهها نشان داده شده است.
