بخشی از مقاله
چکیده:
در سالهای اخیر با رشد شهرنشینی تغییرات زیادی در سبک زندگی افراد به خصوص در کلانشهرهایی مانند تهران به وجود آمده است که این تغییرات با ویژگی هایی مانند مصرفی شدن و ماشینی شدن هرچه بیشتر ،عجین شده است. این ویژگی ها از یک سو باعث سهولت در امور زندگی و از یک سو پیامدهای منفی را برای افراد جامعه به وجود آورده است .یکی از این پیامدهای منفی ،استفاده بی رویه از وسایل حمل و نقل شخصی و ترافیک و افزایش رفتارهای پرخطر رانندگی است.
در این نوشتار ،برخی از زمینه های شکل گیری رفتارهای پرخطر رانندگی و تجارب زیسته رانندگان در این خصوص تحلیل شده است.روش:این مطالعه در چارچوب پارادایم تفسیرگرایی و با روش کیفی و رویکرد پدیدارشناختی با 18 نفر از رانندگان سطح شهر تهران در سال 96 صورت گرفته است.وبا کمک روش 6 مرحله ای اسمیت به تجزیه و تحلیل داده های کیفی پرداخته شد.یافته ها:مهمترین مقوله ی کشف شده از سوی مشارکت کنندگان ،نقص در فرآیند یادگیری اجتماعی است که در بسیاری از موارد ،رفتار پرخطر رانندگی از طریق خانواده و یا شبکه دوستان و سایر واسطه های اجتماعی شدن ،برساخته می شود.
سایر مقوله های مهم نیز عبارتند از: ،نارضایتی از وضعیت اقتصادی-اجتماعی،نحوه نگرش به پلیس ،فراهم نبودن بسترهای عینی - عوامل محیطی -فنی - ،احساس تبعیض جنسیتی در فضای رانندگی،فراهم نبودن بسترهای ذهنی مناسب - عوامل فرهنگی - و.... نتیجه گیری:در مجموع به نظر می رسد با افزایش آگاهی از طریق آموزش های مفید در زمینه فرهنگ رانندگی به رانندگان و آشنا نمودن آنان با پیامدهای منفی چنین رفتارهایی و نیز جایگزین کردن فرهنگ استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی به جای وسایل حمل و نقل شخصی و نیز فراهم نمودن سایر بسترهای اجتماعی -فرهنگی مناسب ،در جهت پیشگیری و اصلاح چنین رفتارهایی کوشید.
مقدمه و بیان مسئله:
امروزه شهرنشینی1 به عنوان یکی از شاخصهای توسعه یافتگی جوامع محسوب میشود.زندگی در شهرها و به خصوص در کلانشهرهایی مانند تهران ،با ویژگی هایی مانند مصرفی شدن وماشینی شدن هرچه بیشتر عجین شده است.این ویژگیها بر سبک زندگی افراد جامعه تاثیر زیادی گذاشته است.یکی از این تاثیرات،استفاده بیش از حد از اتومبیلها و سایروسایل حمل ونقل در کلان شهر است.اگرچه استفاده از وسایل حمل و نقل نشانی از تمدن است ،و کارکردهای مثبتی مانند سهولت در امر جابجایی ،وسیله ای برای رسیدن سریع به محل کار و یا دیگر فعالیتهای اجتماعی دارد اما استفاده بیش از حد از این وسایل حمل و نقل، پیامدهای منفی و ناگواری مانند تصادفات،تخلفات رانندگی، بروز رفتارهای پر خطر از سوی بعضی رانندگان ،عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، ترافیک ،آلودگی هوا وسایر مشکلات شهری را نیز به وجود آورده است .
اگرچه تصادفات و رفتارهای پرخطررانندگی از گذشته نیز وجود داشته است ،اما امروزه نمود بیشتری پیدا کرده است.حوادث رانندگی و پیامدهای آن ،به ویژه در کشورهای درحال توسعه مانند ایران ،به عنوان یکی از مهمترین علل مرگ و میر و جراحات محسوب میشوند.آسیبهای مربوط به تصادفات در سراسر جهان باعث مرگ بیش از 1/24 میلیون نفر در سال 2010 میلادی شده که بیش از 90 درصد این حوادث در کشورهای با درآمد متوسط یا پایین بوده است. - سازمان بهداشت جهانی،. - 2013 در کشور ما نیز حوادث رانندگی علاوه بر وارد کردن صدمات اقتصادی ،باعث تلفات شدید انسانی میشود.
- محمدفام،29-24: 1385 - .برآورد شده است که سالانه دو میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر تصادفات جاده ای ،جان خود را ازدست میدهند. - Elvic,2000 و نیز در این میان،تعداد زیادی از افراد بر اثر تصادفات،مجروح و مصدوم میشوند. تعداد مجروحان رانندگی جهان در سال،بیش از 15 میلیون نفر تخمین زده میشود. - Braure,1990 - .کشور ما نیز ازاین قاعده مستثنی نیست ،اما آن چه کشور ما رادر این زمینه متمایزمی کند ،روند روبه رشد حوادث رانندگی در کشور ومقایسه آن با سایر کشورهای جهان است.روند رشد شاخص تصادفات از سال 1990 تا 1993 در اغلب کشورهای جهان یا منفی یا ازرشدی آرام برخوردار بوده است.
- برای مثال،در فرانسه 18 درصد،انگلیس 16 درصد،دانمارک7 درصد،پاکستان 2 درصد، هند1/2 درصد،هنگ کنگ 1/4 درصد و درکره جنوبی2/2 درصد - .این درحالی است که همان شاخص در سالهای 1373 تا 1375 در ایران،55 درصد بوده است. - shinar,1998 - .تجزیه و تحلیل دادههای موجود حاکی از آن است که در دوره زمانی یاد شده،شاخص "تعداد کشته شده ،به ازای هر 10000 وسیله نقلیه " در کشور برابر 29 نفر بوده ،در حالی که این شاخص در همان دوره برای کشورهای توسعه یافته بین 1 تا2/5 و برای کشورهای در حال رشد،3 تا 15 نفر اعلام شده است. - همان -
تعریف مفهوم رفتار پرخطر رانندگی:
رفتار رانندگی ،جزئی از رفتار فرهنگی افراد در جوامع است .زیرا به ارزشها و عادات و نگرشها و سایر عوامل مربوط است. لذا زمانی میتوان میزان تصادفات را کاهش داد که رفتار رانندگی پر خطر و عوامل موثر بر آن در یک فرهنگ خاص بررسی شود" - بهروان، - 1390 رفتار پرخطر رانندگی،یعنی ارتکاب دو یا چند عمل خلاف که موجب به خطر انداختن افراد یا وسایل دیگر شود. به عبارت دیگر هرگونه عمل خلاف عمدی که نیازمند واکنش تدافعی از سوی رانندهی دیگر است." 2008 - ، - Batist
رانندگی پر خطر در سطح جامعه به عنوان یک مساله مهم تلقی میشود چراکه باعث زیر پا گذاشتن قوانین و مقررات میشود و مشکلات زیادی را در جامعه به وجود میآورد. بسیاری از جامعه شناسان ،شهرهای بزرگ و به خصوص کلان شهرها را در جوامع توسعه یافته و درحال توسعه با هم مقایسه کرده اند. آنان معتقدند که"اگرچه جوامع صنعتی و توسعه یافته ،رشد شهر نشینی را تجربه کرده اند اما این رشد شهرنشینی متعادل بوده است به طوری که در کنار رشد شهرنشینی،سایر مولفههای اجتماعی ،اقتصادی ،فرهنگی ،بهداشتی نیز رشد کرده است و مدیریت شهری در جهت رفاه هرچه بیشتر شهروندان قدم گذاشته است.
برعکس،فرآیند رشد شهر در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به صورت شهرنشینی بیش از حد2 است . بنابراین آثار و پیامدهای منفی رشد شهر در چنین جوامعی چند برابر است. - شارع پور، - 1391 یکی از پیامدهای منفی نیز بروز رفتارهای پرخطر رانندگی است . اما ریشه بروز چنین رفتارهایی در کجا نهفته است؟بسیاری از محققان برای پاسخ به چنین پرسشی ، عوامل بیولوژیک و ژنتیکی و برخی نیز به عوامل روانی و فشار آور بر فرد - عوامل فردی - و برخی نیز به عوامل فنی مربوط به نقصان در تجهیزات اتومبیل و یا سایر وسایل حمل و نقل اشاره کرده اند.
اما از آنجاکه رفتارهای پرخطر رانندگی ،موضوعی چند وجهی است باید برای شناخت عوامل موثر برآن ، از زوایای گوناگون بررسی شود .ما در این تحقیق سعی داریم با دیدگاهی جامعه شناختی ،تاثیرعوامل اجتماعی ،فرهنگی و ویژگیهای روانشناختی- محیطی کلانشهر را بر پیدایش چنین رفتارهایی بررسی کنیم.تا با شناخت هرچه بهتر عوامل موثر بر رفتار پرخطر از سوی رانندگان، بتوانیم به پیشگیری و درمان چنین مساله ای کمک کنیم.
