مقاله رفتار شهروندی در سازمان های آموزشی

بخشی از مقاله

چکیده

سازمان های آموزشی و به خصوص مدارس در هزاره سوم برای دستیابی به اثربخشی نیازمند مدیران، معلمان و دانش آموزانی بارفتار شهروندی سازمانی فراتر از الزامات رسمی شغل خود می باشند. هدف اصلی از مقاله حاضر به روش کیفی- کتابخانه ای و با ارائه اسناد و مدارک معتبر از پژوهش های پیشین در صدد است تا ضمن تبیین تفاوت جایگاه، زمینه و مفهوم رفتار شهروندی سازمانی در مدارس با سازمان های غیر آموزشی، پیشینه مستند مطالعاتی در زمینه رفتار شهروندی در سازمان های آموزشی را ارائه دهد.

کلید واژه: رفتار شهروندی سازمانی، مدارس، سازمان های آموزشی

.1 مقدمه

با وجود رشته های مختلفی که سازه رفتار شهروندی سازمانی را مورد مطالعه قرار داده اند و با وجود گسترش این مفهوم به انواع مختلف حوزه های علمی از جمله مدیریت منابع انسانی، بازاریابی، مدیریت بهداشت و نظیر اینها ... یک فقر پژوهشی از رفتار شهروندی سازمانی در آموزش و پرورش وجود دارد و در سطح مدارس، تعداد اندکی مطالعات استنادی در سرتاسر جهان منتشر شده است - اوپلاتکا1، . - 387 : 2009 و تنها می توان به تعدادی از مطالعات در ایالات متحده آمریکا - دیپائولا و شانن موران 2، 2001؛ دیپائولا، تارتر و هوی3، 2005؛ کاستانوز4 و دیپائولا، 2009 و واگنر5 و دیپائولا، - 2011 و اسرائیل - سومچ و ایفت رون 6، 2007؛ ویگودا گادوت، بیری، بیرمن و سومچ7، 2007؛ اوپلاتکا، 2006، 2009، 2011 و سومچ و بلوژوفسکی8، - 2011 اشاره کرد.

جهت اصلی بیشتر پژوهش های مربوط به رفتار شهروندی سازمانی در مدارس به سمت وّج مدرسه و به عنوان یک نقطه آغازین اساسی برای ایجاد چارچوبی مناسب، با هدف دستیابی به اثربخشی مدارس بود. می توان گفت؛ نقطه شروع مطالعات مربوط به رفتار شهروندی در سطح مدارس با پژوهش دیپائولا و شانن موران - 2001 - و بررسی ارتباط بین جوّ مدرسه و رفتار شهروندی سازمانی شکل گرفته است. در پیگیری این روند، دیپائولا، تارتر و هوی - 2005 - در مطالعات جامع میدانی به اندازه گیری رفتار شهروندی سازمانی در مدارس مقاطع راهنمایی و متوسطه و ارتباط آن با دیگر ویژگی های مدارس مانند رهبری همکارانه مدیر، حرفه ای گری معلم، فشار آکادمیک، توجه آگاهانه به مدرسه، اثربخشی سازمانی ادراک شده پرداختند.

نتایج حاکی از ارتباط مثبت و معنادار مؤلفه های فوق با رفتار شهروندی سازمانی مدیران و معلمان بود. همچنین، می توان به مطالعات - ویگودا گادوت، بیری، بیرمن شمش و سومچ، - 2007 و مطالعات جامع اوپلاتکا 2006 - ، 2009، - 2011 و سومچ 2005 - ، 2007، - 2010 اشاره کرد. یافته های این مطالعات را می توان در سه جنبه خلاصه کرد: دانش آموز، تیم و در سطح سازمان - اوپلاتکا، . - 387 :2009 در ساختار غالب پژوهش های مربوط به رفتار شهروندی سازمانی در مدارس، تمام جنبه های OCB را به یک مفهوم واحد شهروندی، ترکیب کرده اند. این یافته ها به دو دلیل معنادار و مرتبط،شگفت آور نیستند.نخست؛ شواهد نشان می دهد که رفتارهای شهروندی سازمانی زمینه ویژه ای است؛ به این معنا که رفتارهای ارادی شهروندی، از سازمانی به سازمان دیگر متفاوت اند.

دوم، ساختار و جوّ حاکم بر اغلب مدارس دولتی از سازمان های بخش خصوصی متفاوت تر است - دیپائولا، تارتر و هوی، . - 389 :2005شهروندی سازمانی به عنوان مفهومی نسبتاً جدید در سطح مدارس بکار گرفته شده است. تعدادی از مطالعاتی که رفتار شهروندی سازمانی را مورد بررسی قرار داده اند، اهمیت این سازه و ارتباط معناداری آن را با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، اثربخشی سازمانی ادراک شده - دیپائولا، تارتر و هوی، - 2005 و گشودگی جوّ مدرسه - دیپائولا و شانن موران، - 2001 گزارش کرده اند. به طور کلی می توان گفت، خاستگاه مطالعات رفتار شهروندی، بیرون از سازمان های آموزشی بوده و به همین دلیل حجم پژوهشی که در مدارس انجام شده، نسبت به سازمان های صنعتی، بسیار اندک می باشد. رفتار شهروندی سازمانی برای اندازه گیری جنبه مهمی از جوّ مدرسه، ابزار مفیدی است.

با اینکه ابزار مورد نظر در مدارسخیراً به طور محسوس استفاده شده، نتایج پژوهش ها امیدوارکننده هستند. کارکرد پایا و روای این مقیاس در مدارس ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه، استفاده از آن را برای هر سه سطح مدارس معتبر و قابل اعتماد ساخته است. شهروندی سازمانی به طور مداوم و مثبت با دیگر ویژگی های سازمانی مانند رهبری همکارانه مدیر، حرفه ای گری معلم، فشار آکادمیک، توجه آگاهانه به مدرسه مرتبط است. بعلاوه، مدارس با درجه بالایی از رفتار شهروندی اثربخش ترند و حتی با وجود کنترل طبقه اجتماعی- اقتصادی دانش آموزان سطوح بالایی از پیشرفت تحصیلی را نشان می دهند. مدارس اثربخش، کارا، منعطف، سازگار و نوآور هستند. چرا که شهروندان خوب مدرسه راه هایی را برای ایجاد مدارس کارآمدتر و اثربخش تر پیدا می کنند.

شهروندی سازمانی یک مکمل مثبت برای هر دو خصیصه گشودگی و سلامتی سازمانی است - هوی و میسکل9، . - 222 :2013 مطالعه رفتار شهروندی سازمانی در زمینه های متفاوت سازمانی دیدگاه های بسیار مهمی را به وجود آورده است. مطالعه رفتار شهروندی در ساختار مدارس به خاطر جذاب نبودن، بررسی نشده است. افراد حرفه ای فعالیت مدارس را انجام می دهند. نخستین تعهد یک حرفه ای به تعبیری، خدمت به ذینفعان است. به دلیل کارکرد مدارس نمی توان همه رفتارهای مطلوب را به طور جامع در تضادها و شرح وظایف شغلی معلمان تجویز کرد، بنابراین، مهم است که مدارس در مورد این مسأله که چگونه می توان رفتارهای شهروندی را گسترش و شکل داد، بیشتر بیاموزند - دیپائولو و شانن موران، . - 425 :2001

به طور خلاصه، شهروندی سازمانی در مدرسه کلید ارتقاء حرفه ای گری، تعالی آموزشی، تمرکز توجه، رهبری همکارانه مدیر و اثربخشی است. البته این امکان وجود دارد که هر یک از این ویژگی های سازمانی رفتار شهروندی را ارتقاء دهند. به طور واضح این روابط متقابلند.برتری سازمانی رفتار شهروندی روشن است - دیپائولو، تارتر و هوی، :2005 . - 337آغاز پژوهش درباره رفتار شهروندی سازمانی جالب توجه است، زیرا تصویر غیر خلاقانه ای از آن به زمینه سازمان های آموزشی و در سطح مدارس اشاعه یافت. اولین مقاله منتشر شده مربوط به کوه، استیرز و تربورگ10 است که پیشینه غیر آموزشی دارد. از سال 2000 تاکنون، پژوهش های بیشتری انجام شده و نشان دهنده شناخت و درک اهمیت رفتار شهروندی سازمانی در سیستم های آموزشی است.

بعدها سومچ و دراچ زهاوی - 2000 - و دیپائولا و شانن موران - 2001 - با انتشار مقالاتی به بحث پیرامون رفتار شهروندی سازمانی معلمان پرداختند - زین آبادی، بهرنگی، نوه ابراهیم و فرزاد، . - 84 :1387 از سال 2000 نیز تاکنون، پژوهش های بسیاری انجام شده که این امر نشان دهنده شناخت و درک اهمیت رفتار شهروندی مدیران و معلمان در نظام های آموزشی کشورهای مختلف است. از سوی دیگر، امروزه سیستم های آموزشی در عصری به سر می برند که آنها را نیازمند فعالیت در یک محیط رقابتی و پیچیده و به تبع آن سازماندهی مجدد نموده است - میلر11، 2002 - ؛ به گونه ای که موفقیت مدارس به طور اساسی به معلمانی بستگی دارد که به ارزش ها و اهداف مدرسه متعهد بوده - سومچ و رون، 2007؛ اپلاتکا، - 2006؛

و تمایل داشته باشند با فراتر رفتن از وظایف رسمی و تعیین شده شغل معلمی، به منظور ایجاد تغییرات موفقیت آمیزی که به توسعه همه جانبه مدارس بیانجامد، با یکدیگر همکاری کنند - سومچ و بوگلر، . - 2002 رفتار شهروندی سازمانی یا رفتارهای برون نقش معلمان به کلیه رفتارهای کمکی آن ها در گستره مدیران، همکاران و دانش آموزان اشاره دارد؛ از جمله کمک به همکارانی که حجم کاری زیادی دارند، تهیه امکانات و تجهیزات ویژه یادگیری برای دانش آموزان با سطوح بالاتر و پایین تر توانایی، ارائه پیشنهادات و راهکارهایی به منظور توسعه مسائل مربوط به تعلیم و تربیت و پیشرفت مدرسه به طور کلی و بحث و تبادل نظر در رابطه با مسائل خارج از مدرسه - پنر، میدیلی و کگلمیر، 1997؛ به نقل از بلوژوفسکی و سومچ، . - 2010

مفهوم رفتار شهروندی سازمانی با مفاهیم مربوط به اعتقاد در مورد مسئولیت پذیری جمعی که در ادبیات آموزش و پرورش توجه زیادی را به خود جلب کرده است رابطه نزدیکی دارد و به مسئولیت پذیری معلمان در قبال یادگیری دانش آموزان اشاره می کند - نیومن، کینگ و یانگس12، . - 2000 زمینه های مطالعاتی بسیاری نشان داده اند که رفتار شهروندی سازمانی، اثربخشی مدارس را به دلیل تحت الشعاع قرار دادن منابع برای اهداف تولیدی، کمک به هماهنگ سازی فعالیت های درون سازمان و توانا ساختن معلمان به سازگار شدن بیشتر و اثربخش تر با تغییرات محیطی افزایش می دهد - میلز، بورمن، اسپکتور و فوکس13، . - 2002 تعهد معلمان به دانش آموزان، تعهدی درونی، احساسی و اخلاقی به شمار می آید و معلمان خوب نسبت به تدریس و یادگیری دانش آموزان بسیار دلواپس هستند - اپلاتکا، . - 2006 این ویژگی ها، رفتار شهروندی سازمانی معلمان را احساسی تر، درونی تر و اخلاقی تر از کارکنان سازمان های غیر آموزشی می کند.

.2 پیشینه مطالعاتی در زمینه رفتار شهروندی در سازمان های آموزشی

با استناد به گفته دیپائولا و شانن موران - 2001 - رفتار شهروندی سازمانی برای بررسی و پژوهش، متغیر پیچیده و دشواری به حساب می آید، بنابراین، اصرار بر اجرای شیوه های کمی صرف منطقی به نظر نمی رسد. همچنین، از نظر روش شناسی، بیشتر مطالعات پیشین در حوزه سازمان های آموزشی بر مبنای رویکرد کمی انجام گرفته و تنها پژوهش های اپلاتکا 2006 - ؛ 2009؛ - 2011 از نوع کیفی و از طریق مصاحبه نیمه ساختمند با معلمان بوده است. نتایج پژوهش های اپلاتکا چشم اندازهای نوینی از رفتار شهروندی سازمانی معلمان پدید آورده که قبل تر از او پژوهش های کمی در آشکار ساختن آن ها ناتوان بوده اند.

در ادامه مطلب، می توان گفت که در سازمان های آموزشی متغیرها و مؤلفه های بسیاری با رفتار شهروندی سازمانی مرتبط بوده و بر شکل گیری، رشد و توسعه آن اثرگذار هستند. از متغیرهایی که همواره ارتباط مثبت و معناداری را با رفتار شهروندی سازمانی معلمان نشان داده، رضایت شغلی می باشد. نتایج پژوهش های - گارج و راستوگی14، 2006 ؛ اپلاتکا، 2006؛ فیتر و روتر15، 2004؛ سومچ و زهاوی، 2000؛ براگر، رودریگز، کاتچر، ایندوینو و روزنر16، 2005؛ نونیا، اسلیگرز و دنسن 17، - 2006 همگی شواهدی در تأیید این ادعا ارائه داده اند. در مورد متغیر تعهد سازمانی نیز مستندات پژوهشی - اپلاتکا، 2006؛ سومچ و بوگلر، 2002؛ براگر و همکاران، 2005؛ کوهن، - 2006 ارتباط مثبت و معناداری را با رفتار شهروندی سازمانی مدیران و معلمان نشان می دهند. با استناد به گزارش نهایی این پژوهش ها، مدیران و معلمانی که رضایت شغلی و تعهد سازمانی بالاتری دارند، اشتیاق و تمایل بیشتری به بروز رفتار شهروندی سازمانی از خود نشان خواهند داد. مؤلفه مهم و اثرگذار دیگر احساس کارآمدی معلم می باشد. پژوهش های - داسولت، 2006؛ سومچ و زهاوی، 2000؛ بوگلر و سومچ، - 2004 نشان می دهند که هر چه معلمان در تدریس و در محیط