مقاله ردپای سوررئالیسم در حکایات تذکره الاولیای عطار نیشابوری

بخشی از مقاله

چکیده:

سوررئالیسم با بزرگ ترین هدفش که همانا رسیدن به حقیقت برتر وفرا واقعیت از طریق امور ذهنی ،غیرمادي و غیرعینی است، پدیدهاي است که در اروپا سابقه اي بیش از یک قرن ندارد. اصول و برنامه هاي سوررئالیسم از جمله عقل گریزي و نگارش خودکار که دستاوردهاي آنها به عنوان پیک و پیام ناخودآگاه و حقیقت مطلق مطرح می شود به شکلی بسیار کامل و گسترده، هرچند با تفاوتهایی عمیق و اساسی، در ادبیات عرفانی ما قابل مشاهده است.

تذکره الاولیاي عطار نیشابوري که از مهمترین آثار نگاشته شده در شرح حال عرفاي بزرگ است می تواند نمونه اي از یک متن سور رئالیستی قلمداد شود. زیرا جلوه هاي متعدد مکتب سوررئالیسم در مطاوي اغلب حکایات آن مشهود و قابل تامل است.

کلیدواژه:مکتب هاي ادبی،سوررئالیسم، عرفان ،عطار، تذکره الاولیا1

مقدمه:

از مکتب هاي مهم ادبی که در قرن نوزدهم از بطن دیگر مکاتب ادبی چون دادائیسم متولد شد وتوانست تاثیر عمیقی بر جریان هاي ادبی دیگر اروپا داشته باشد مکتب سوررئالسم می باشد. این مکتب با بینش خاصی که ارایه کرد توانست در میان هنرمندان، ادیبان، نقاشان،مجسمه سازان و دیگر اقشار جامعه جاي پاي محکمی براي خود ایجاد کند وتاثیر بسزایی برآنها بگذارد.

این نهضت دریچه هاي تازهاي به روي هنرمندان گشود و موجب شد که در زمینه هاي گوناگون هنري - ادبی آثاري به وجود آید که در زمره کلاسیکهاي تاریخ هنر قلمداد شود. شاید اگر این چنین نبود، برخی از نظریه هاي روانشناختی فروید هم در مورد لایه هاي پنهان ضمیر انسان، خاستگاه رؤیا و غیره هرگز از دایرة محدود علم روانشناسی خارج نمیشد، و نقد روانشناسانه که یکی از جذابترین شاخه هاي نقد هنریست فراگیر نمیگردید.

از دیگر سو با مطالعه آثار عرفانی که در ادبیات ما بزرگانی چون ابن عربی ، عطار نیشابوري، مولوي، حافظ و... خالق آنهاهستند می توان به تشابهاتی عمیق با آثار سوررئالیستی دست یافت گویی اینکه سوررئالیسم نظر در آثار ادبی - عرفانی ما دارد، و از این آبشخور سیراب گردیده است بدون اینکه به قول دکتر ثروت »:به نوعی عرفان گرایی کشیده شود - «ثروت،. - 269 :1385تشابه نگارش خودکار با شطحیات عرفا، تاکید برعقل گریزي وبه نوعی عقل ستیزي،توجه عمیق به خواب ورویا و... از موارد تشابه این دو مکتب واندیشه می باشد.

با این همه هرچند مکتب سوررئالیسم و عرفان باهم تشابه دارند؛ ولی از یک منظر ودیدگاه دیگر داراي تفاوتی عمیق وریشه دار می باشند وآن عبارت از نوع نگاه عارف وسور رئالیست می باشد.نگاه عارفنگاهی خدایی وربانیست ولی سوررئالیست بینشی غیر خدایی ودین گریزانه دارد و این موضوع، وجه تمایز عمده این دو مکتب می باشد.

مواد و روش:

در این مقاله که با عنوانرد - پاي سور رئالیسم در حکایات تذکره الاولیاي عطار - به نگارش در آمده است ابتدا مبانی وشگردهاي مکتب سوررئالیسم مورد بررسی قرار خواهد گرفت سپس شواهد ي از تذکره الاولیا به عنوان نمونه ذکر خواهد شد تا به تشابهات موجود در این زمینه پی برده شود.

فراواقعگرایی یا سوررئالیسم - Surrealism -

»سور - sur - « در لغت به معنی »روي« و »رئال - Real - « به معناي »حقیقت«است. بنابراین سوررئالیسم به معناي»وراي واقعیت«یا »آن سوي واقعیت«است. سوررئالیسم یکی از جنبش هاي »هنري و ادبی«معروف در قرن بیستم است که در فاصله جنگهاي اول و دوم جهانی دراروپاشکل گرفت. زادگاه این مکتب کشورفرانسه بود.

این جریان فکري در ادامه»مکتب دادائیسم« به وجود آمد. هانس ریشتر می گوید سور رئالیسم کاملاً مجهز» وزنده از گوش چپ دادا بیرون پرید ویکشنبه دادائیستها ،سوررئالیستها را پدید آورد - .«بیگزبی، - 57: 1386 زمانی که دادائیسم در حال از بین رفتن بود، پیروان آن به دورآندره برتون که خود نیز زمانی از دادائیستها بود گرد آمدند و طرح مکتب جدیدي را ریختند که در سال 1922 به طور رسمی فراواقعگرایی نامیده شد.

به گفته سخنگوي اصلی این جنبش، شاعر و منتقد فرانسوي -آندره برتون - Andre - Breton که »بیانیه سور رئالیسم« را در سال 1924 منتشر کرد- سور رئالیسم وسیلهاي بود براي اتحاد دوبارة ساخت هاي خودآگاه و ناخودآگاه تجربه است تا جائی که عوالم رؤیا و تخیل »در واقعیتی مطلق یعنی فراواقعیت« با جهان معقول روزمره به هم بپیوندند. - Britanica.Vol/11:412 - «