بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور ارائه روشهای هیدروژئولوژیکی جلوگیری از شور شدن آبخوان دشت جناح -کمشک نمونه برداری از منابع آب این آبخوان شامل40 چاه، چشمه و قنات صورت گرفته است . توزیع شوری و منابع محتمل شوری آبخوان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که منابع اصلی شور کننده این آبخوان شامل گنبدهای نمکی، رودخانه مهران و چشمه ژئوترمال می باشند. در غرب دشت شوری در نتیجه اختلاط با آب چشمه ژئوترمال کمشک است و در بخش میانی دشت شورابه گنبد نمکی داربست و سازند گچساران علت اصلی شوری میباشد. در بخش شرقی دشت نیز آبرفت و رودخانه تحت تاثیر گنبد نمکی گزه قرار گرفته اند. بعلاوه آب رودخانه مهران به آبرفت نفوذ می کند که منجر به شور شدن تعدادی از چاه های این بخش گردیده است. در نهایت راهکارهایی شامل احداث سد، حوضچه های تبخیر و کانال سیمانی جهت جلوگیری از شوری بخشهای مختلف این آبخوان پیشنهاد گردیده است.
واژه های کلیدی: شوری، گنبد نمکی، رودخانه مهران، دشت جناح-کمشک
مقدمه :
یکی از محدودیت های منابع آب در ایران مشکل شور شدن بر اثر عوامل مختلف طبیعی می باشد. از جمله این عوامل می توان گنبدهای نمکی، تبخیر از سطح ایستابی، سازندهای تبخیری و نفوذ آب شور دریاچه ها و دریاها را نام برد. این عوامل سبب می شود که آبهای با کیفیت مطلوب غیر قابل استفاده جهت مصارف شرب و حتی کشاورزی گردند. لذا در چنین شرایطی جلوگیری از کاهش کیفیت آبهای زیرزمینی و سطحی را می توان به عنوان دست یابی به منابع جدید آب تلقی نمود - زارعی، . - 2011 در حدود 130 گنبد نمکی در جنوب و جنوب غرب ایران رخنمون دارد. لذا یکی از مهمترین منابع بالقوه شوری درجنوب ایران انحلال هالیت گنبدهای نمکی می باشد که در اغلب موارد موجب تخریب کیفیت آبهای سطحی و آبخوانهای کارستی و آبرفتی مجاور می گردد - سبوکی - 1375 - ؛ شرفی و همکاران - 2002 - ؛ زارعی و رییسی . - - 2010 - هدف از این تحقیق تعیین منابع شوری دشت جناح کمشک و همچنین ارائه ی راهکارهای اجمالی به منظور کاهش شوری این دشت می باشد.
زمین شناسی و هیدروژئولوژی:
آبخوان آبرفتی دشت جناح -کمشک در محدوده طول جغرافیایی53 ˚47 ́ تا54˚20́ شرقی و عرض جغرافیایی́ 26˚55 ́تا 27˚07 شمالی و در استان هرمزگان واقع شده است. در منطقه مورد مطالعه از قدیم به جدید سازندهای هرمز، آهک سروک، شیل و مارن پابده – گورپی، آهک و دولومیت آسماری- جهرم، سازند تبخیری گچساران، آهک و مارن میشان، ماسه سنگ آغاجاری و کنگلومرای بختیاری رخنمون دارند - شکل-. - 1 این آبخوان عمدتا در حاشیه های خود با سازندهای میشان و گچساران در تماس است. بعلاوه سه گنبد نمکی نیز در این محدوده رخنمون دارند. لایه تغذیه کننده نمک درگنبدهای ناحیه جنوب و جنوب غرب ایران سری هرمز است که سن آن پر کامبرین تا کامبرین میانی گزارش شده است - اشتوکلین، . - 1968 این گنبدهای نمکی از غرب به شرق به ترتیب شامل گنبد نمکی کمشک، گنبد نمکی داربست و گنبد نمکی گزه میباشد. گنبد نمکی کمشک در پلانژ شرقی تاقدیس دهنو و در غرب دشت جناح-کمشک رخنمون یافته است. این گنبد نمکی از نظر فعالیت در مرحله تخریب شده - ruined - می باشد و شواهدی از فعالیت دیاپیریسم و رخنمون نمک در آن دیده نمی شود.
گنبد نمکی داربست که در هسته تاقدیس داربست در جنوب دشت جناح-کمشک رخنمون یافته دارای یک بخش مرکزی - با قطر 3/5 کیلومتر - است که بخش اصلی توده نمک را تشکیل می دهد و حاشیه های گنبد که به صورت نمکشار از بخش مرکزی گسترش یافته است. گنبد نمکی گزه در یال جنوبی و نزدیک به پلانژ شرقی تاقدیس گزه و در شمال شرقی دشت جناح-کمشک رخنمون یافته است . در جنوب این گنبد نمکی از به هم پیوستن مخروط افکنه های درشت دانه یک باجادا - bajada - تشکیل شده که به رودخانه مهران منتهی می شود.رودخانه شور مهران پس از عبور از نواحی لامرد از قسمت شرقی کمشک وارد این دشت شده بطوریکه در ناحیه مرکزی دشت باعث ایجاد یک پلایا در مرکز دشت شده است - سدهی، . - 1389 هدایت الکتریکی آب رودخانه در ورودی دشت جناح کمشک در فصل تر 2/81 ms/cm و در فصل خشک تا 68/1 ms/cm می رسد.
نتایج و بحث:
1 توزیع مکانی شوری در منطقه:
از بین 40 نمونه آنالیز شده در دشت جناح -کمشک 14 نمونه تیپ سولفاته و 26 نمونه نیز تیپ کلروره دارند - شکل-. - 1 این دشت فاقد نمونه با تیپ بیکربناته می باشد. توزیع شوری این دشت نیز در شکل-1 مشاهده می شود. با توجه به این شکل مراکز شوری دشت جناح کمشک در غرب دشت در مجاورت گنبد نمکی کمشک، در جنوب و در مجاورت گنبد نمکی داربست و در شمال شرقی دشت مجاور گنبد نمکی گزه قرار دارند.
2 تعیین منشا شوری:
با توجه به نقشه توزیع شوری و هیدروژئولوژی منطقه، منابع محتمل شوری دشت جناح-کمشک شامل رود خانه شور مهران، گنبدهای نمکی که در اطراف دشت رخنمون دارند، سازند تبخیری گچساران و چشمه آبگرم در غرب دشت - ناحیه کمشک - می باشند.همچنین با توجه به اینکه منطقه در ناحیه گرم و خشک قرار گرفته تبخیر از سطح ایستابی نیز در این ناحیه محتمل می باشد. ولی از آنجاییکه حداقل عمق سطح ایستابی در این دشت 10 متر اندازه گیری شده است، تبخیر از سطح ایستابی در این دشت از عوامل شوری به حساب نمی آید.
