بخشی از مقاله
بررسی چرخش های جناحی و جناح غالب نمایندگان حوزه انتخابیه شهریار، قدس و ملارد در دوره های اول تا نهم مجلس شورای اسلامی
چکیده
انتخابات آزاد و عادلانه، یکی از عناصر اصلی تشکیل دهنده نظام های مردم سالار و بخش جدایی ناپذیر از روند اجرایی دموکراسی است. به این لحاظ یکی از معیارهای تشخیص وجود دموکراسی در نظام های سیاسی، برگزاری انتخابات است. درحالی که انتخابات نـوعی سـنجش درسطح نمایان جامعه است، برآیند گرایشهای نهفته در عمق جامعه نیز تلقی می شود. از آنجا که میزان مشارکت شـهروندان در انتخابـات یکی از شاخص های میزان مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی در بسیاری از کشورهاست، حکومتها بر حضور حداکثری مردم در انتخابـات تأکید میکنند حکومتی که بتواند بیشترین مشارکت در انتخابات را جلب کند نه تنها در عرصه داخلی بلکه درعرصه بین المللی نیز میتواند از موضع مقتدرانه برخوردار باشد. به همین دلیل کاهش مشارکت مردم در انتخابات یکی از مسائل اساسی دولتها بـه شـمار میـرود.در ایـن پژوهش بررسی جناح بندی سیاسی و جناح غالبی که در هر دوره انتخابات مجلس شورای اسـلامی در حـوزه انتخابیـه شـهریار، قـدس و ملارد از دوره اول تا نهم مجلس شورای اسلامی وجود دارد هدف اصلی این مقاله را شکل می دهد.این مفاله نیز با روشی توصیفی-تحلیلـی سعی در شناخت و بررسی این موضوع دارد که جناح بندی سیاسی و جناح غالبی که در هر دوره انتخابـات مجلـس شـورای اسـلامی در حوزه انتخابیه شهریار، قدس و ملارد به چه صورتی بوده است. نتایج این پژوهش نشـان میدهـد کـه جنـاح سیاسـی غالـب در ایـن حـوزه انتخابیه جناح راست یا اصولگرا (روحانیت) بوده است که در نه دوره برگزاری انتخابات در پنج دوره نماینده این جناح سیاسـی در مجلـس حضور یافته است. در سه دوره برگزاری انتخابات در این حوزه انتخابیه جناح رقیب یعنی جناح چپ یا اصـلاح طلـب (روحـانیون) صـاحب کرسی در این حوزه انتخابیه در مجلس شورای اسلامی بوده است و تنها در نخستین دوره انتخابات نماینده ای مسـتقل توانسـته اسـت بـه مجلس راه یابد.
واژههای کلیدی: انتخابات ، جناح بندی سیاسی ، جناح غالب ،مجلس شورای اسلامی ، حوزه انتخابیه شهریار ، قدس و ملارده
مقدمه:
مکان کلیـدی تـرین مفهـوم دانـش جغرافیـا اسـت. درعلـوم جغرافیـایی در کمـک آن در پیونـد بـا موقعیـت جغرافیـایی، طبیعت،تاریخ، اقتصاد، جامعه، بوم شناسی فرهنگ و سیاست قابلیت تفسیر میابد(کاویانی راد،.(2:1387 جغرافیای سیاسـی بـه تحلیل آن دسته از عوامل و پدیده های سیاسی و اجتماعی می پردازد که دارای ابعاد فضایی اند. از یکسو اگر جغرافیای سیاسی را مطالعه ناهمگونیجغرافیایی مرتبط با روند سیاسی بدانیم جغرافیای انتخابـات بعنـوان زیرمجموعـه ایـن دانـش بـه مطالعـه و واکاوی اثرگذاری تفاوتهای فضایی در رفتار سیاسی می پردازد(همان:.(2 دموکراسی و انتخابات از آن روی درمباحث جغرافیـای سیاسی میگنجد که به اصل جدایی ناپذیری سه پدیده یاعنصر تشکیل دهنده کشور یعنی ملت، حکومت و سرزمین مربوط می
شود. اصل جدایی ناپذیری مثلث ملتحکومت و سرزمین ناشی از رابطه،ای است که اراده ملت را به حکومت منتقـل مـی سـازد برای اداره سرزمین(مجتهدزاده،.(82:1381
از زمانی که جغرافیدانان سیاسی از تشریح الگوهای سیاسی، حرکتی را به سمت شمار آراء نیز آغاز کردند تا رابطه جغرافیـا و انتخابات را در روند تشکیل حکومتها تعیین نموده و الگوهای آن را جامعیت بخشند، موضوع جغرافیـای انتخابـات در محافـل علمی و دانشگاهی متولد شد که نه دهه به طول انجامید . در این مدت دانشمندان جغرافیای سیاسی در کنـار علاقـه بـه سـایر موضوعات این علم، موضوع بررسی جغرافیای انتخابات را نیزدنبال می کردند. و الگوهای آن را در جوامع دموکراتیک که حضـور مردم در سرنوشت شان ملموس بود مورد آزمون قرار می دادند، به دنبال وقوع انقلاب اسلامی ایران و تحـول در قـانون اساسـی کشور زمینه مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی فراهم شد و بتدری که تاثیر این حضور برای مردم آشکار می شد علایق آنـان به بالا بردن میزان حضور، نحوه انتخاب وتعیین واصلاح معیارها بیشترمی گردید(پیشگاهی فرد،.(125:1379
شهرستان شهریار تا سال 1367 بعنوان یکی از بخشهای بزرگ شهرستان کرج به شمار مـی آمـد وازسـال 1367 براسـاس مصوبه هیئت محترم دولت به عنوان شهرستان مستقل شناخته شده وازلحاظ تقسیمات سیاسی به دوبخش مرکزی ورباط کریم تقسیم گردید . با گذشت کمتر از یک دهه درسال 1376 بخش رباط کریم براساس مصـوبه ای دیگـر بعنـوان یـک شهرسـتان مستقل شناخته شده واز شهریار منفک گردیداین شهرستان تا پایان سال 1388 با جمعیتی بالغ بر یک میلیـون و سیصـدهزار نفر شامل سه بخش ملارد،قدس و مرکزی بود که بر اساس مصوبه هیأت محترم وزیران بخش های ملارد و قدس به شهرسـتان های مستقل ارتقاء و از ابتدای سال 1389 از شهرستان شهریار منفک گردید .
روش تحقیق:
روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی و اثباتی میباشد. در روش تحقیق تحلیلی به طور کلـی سـعیبر آن اسـت کـه بـا توجه به رابطه موجود بین پدیدهها (رابطه علت و معلولی) به بررسی و تحلیل آنها پرداخته شود و از این طریق مشکل یـا علـت کشف گردد که در این طرح کاربرد دارد. و اطلاعات موجود در این پژوهش با استفاده از امار ستاد انتخابات کشور و فرمانـداری های شهرستان های شهریار ، قدس و ملارد و نیز استفاده از منابع کتابخانه ای و استفاده از سایت ها و مراجـع معتبـر بدسـت آمده و تکمیل گردیده است.
سوال تحقیق
کدام جناح در طی برگزاری نه دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیه شهریار ،قدس و ملارد توانسته اسـت بر سایر جناح ها غلبه کند؟
فرضیه تحقیق
به نظر میرسد جناح غالب در نه دوره برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیـه شـهریار ، قـدس ومـلارد ،جناح راست یا اصولگرا (روحانیت ) است.
2
مبانی نظری مشارکت سیاسی :
درنظام های دموکراتیک مردم به صورت های مستقیم و غیرمستقم بر تصمیمات حکومتی و تصویب قوانین دخالت دارند. و بر سرنوشت خود و اقداماتی که باید در جامعه صورت بگیرد تاثیر گذارند، برای این منظور در اغلـب کشـورهای جهـان مجلـس قانونگذاری تاسیس شده که افراد منتخب به نمایندگی در آنجا حضور می یابنـد تـا باتصـویب قـوانین اهـداف جامعـه را پـیش ببرند(پیشگاهی فرد ،.(111:1387 شرکت در فرایند های سیاسی که به گزینش رهبران سیاسی انجامـد و سیاسـت عمـومی را تعیین میکند یا بر آن اثر میگذارد، مشارکت سیاسی نامیده می شود(ابرکرامبی و دیگران،.(276:1376
انتخابات یکی از شاخصهای توسعه سیاسی و مفسر نقش مردم در حکومت اسـت. قـوانین انتخابـاتی، اجـرای آن و میـزان مشارکت مردم در انتخابات نشانگر رابطه حکومت و مردم و وضعیت اجتماعی آنان است. در واقع انتخابات ابزار عملیـاتی سـازی حکومت مردم می باشد که در جوامع متکثر امروزی یگانه راه کسـب مقبولیـت وحقانیـت نظـام هـای سیاسـی محسـوب مـی شود(کاویانی راد ،.(4:1387 رأی دهی و مشارکت در انتخابات آشکارترین نوع مشارکت سیاسی برای اغلب شهروندان در جوامع مردم سالار است. رأی دادن مؤثرترین و عملیترین وسیله برای شهروندان است تا افکـار وعقایـد خـود را در اداره امورعمـومی و اجتماعی اعمال کنند. رأی گیری در واقع یک نوع ساز و کار اجتماعی برای گردآوری و تشخیص گزینـه هـا و ارجحیـت هـای اجتماعی است. اساسی ترین عملکرد مشارکت رأی دهی فرصت دادن برای جانشینی و انتقال مناصب و مسـئولیتها در جامعـه است(سید امامی ، .(111:1388 انتخابات یکی از ارکان مهم شکل گیری ساختار سیاسی در نظامهای مردم سالار بشمارمی رود. همه کشورهایی که به درستی یا نادرستی ادعای داشتن نظام مشارکت پذیر و مردمی را دارند ناچارنـد نظـام انتخابـاتی را بـه نحوی در نظام سیاسی خود بپذیرند. در واقع مراجعه به آرای عمومی از طریق انتخابات مهم ترین ابزار مشارکت سیاسی است. مشارکت سیاسی از جمله اموری است که تعریف های متعددی برای آن ذکر شده است(اسماعیلی،.( 176:1388
برخی تعریف ارائه شده برای این مفهوم عبارتنداز
دایره المعارف بین المللی علوم اجتماعی، مشارکت سیاسی را چنین تعریف کرده است : مشارکت سیاسی، شامل فعالیتهـای اختیاری صورت گرفته توسط توده مردم برای تأثیر بر سیاست عمومی است. این تأثیر می تواند به صورت مستقیم یا به صورت انتخاب شخصی باشد که سیاست گذاری می کند. مثال این فعالیتها شامل رای دادن درانتخابات، کمک کردن بـه یـک رقابـت سیاسی، کمک مالی به یک کاندیدا، تماس با مقامات، اعتراضات و غیره می باشد. همچنین گیدنز مشارکت سیاسی را به مثابـه یک حق سیاسی مورد توجه قرار داده و در تعریف حقوق سیاسی مینویسد حقوق مشارکت سیاسی، مانند حق رای در انتخابات ملی و محلی که شهروندان ملی و محلی دارا هستند(غفاری،.(91:1390 از آنجا که میزان مشارکت شهروندان در انتخابات یکی از شاخص های میزان مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی در بسیاری ازکشورها است، حکومتها بر حضـور حـداکثری مـردم در انتخابات تأکید می کنند حکومتی که بتواند بیشترین مشارکت درانتخابات را جلب کند نه تنها در عرصه داخلی بلکه در عرصـه بین المللی نیز می تواند از موضع مقتدرانه برخوردار باشد. مشارکت حداکثری مردم در انتخابات بستری برای اعتماد بـه نفـس مسئولان سیاسی و منتخبان مردم فراهم می کند که بتوانند در اداره امور کشـور، رأی مـردم را پشـتیبان تصـمیم هـای خـود بدانند. به همین دلیل کاهش مشارکت مردم در انتخابات یکی ازمسائل اساسی دولتها به شمارمی رود(سید امامی،.(112:1388 به طور کلی مفهوم مشارکت سیاسی به مجموعه فعالیت های مردم که بـا هـدف تـاثیر مسـتقیم بـه انتخـاب احـزاب ، افـراد و سیاست ها است ، اطلاق می شود. در تعریف سازمان ملل از مفهوم مشارکت به این نکته اشاره شده که دخالت و درگیـر شـدن
3
مــردم در فراگردهــای اقتصــادی، سیاســی، اجتمــاعی، و فرهنگــی کــه بــر سرنوشــت آنــان اثــر مــی گــذارد ، مشــارکت است(سنگابی،(55:1380 انتخابات پدیده ای اجتماعی و فرهنگی است که در نهایت بروندادیسیاسی دارد. به همین جهت است که برای اهل اندیشه مستمسک خوبی به منظور تعمق و تامل خواهد بود. بی تردیدآنچه از پای صـندوق هـای رای بیـرون مـی آید، برآیند عقل جمعی یک جامعه است و متواند شاخص تحلیـل هایمتعـدد قـرار گیرد(دارابـی،.(10:1388 بـه همـین خـاطر مشارکت مردم در فرایند تصمیم گیری های سیاسی از زمانی آغاز می شود که بر اساس قانون واجد شـرایط باشـند. جمعیـت واجد شرایط به افرادی اطلاق می شود که به سن قانونی برای شرکت درانتخابات رسیده باشند(پیشگاهی فرد،.(12:1382
جغرافیای انتخابات:
جغرافیای انتخابات یکی از مباحث شیرین در علم جغرافیای سیاسی است. در نظام های دموکراتیک کـه دولـت هـا بـا رای مردم انتخاب میشوند جغرافیای انتخابات تاثیر مهمی در تعیین نتایج سیاسی دارد . علم جغرافیای انتخابات اولین بـار در سـال 1913 توسط دانشمند فرانسوی آندره زیگفرید 1مطرح شد(پیشگاهی فرد،.(1:1372 در ایـن سـال آنـدره زیگفریـد جغرافیـدان فرانسوی نقشه هایی تهیه کرد که حمایت از احزاب در بخش آرد فرانسه را با جغرافیای فیزیکی، اجتماعی، و اقتصـادی منطقـه مقایسه کرد(جونز،.(254:1386
جغرافیدانان سیاسی به مطالعه مکان انتخابات در گستره سرزمینی (محلی ، ناحیه ای و ملی) میپردازند. جغرافیای انتخابات را مطالعه توزیع فضایی پدیده سیاسی رایگیری تعریف کردهاند. تصمیم فرد برای مشارکت در انتخابـات یـک واکـنش سیاسـی است. زمانی که انتخابات برگزار و نتای مشخص گردید جغرافیدانان به واکاوی جغرافیای سیاسی نتایج انتخابات بـا بهرهگیـری از دادههای اجتماعی، اقتصادی و جمعیت میپردازنـد (کاویـانی راد،.(488:1386 انتخابـات را میتـوان شـناخت نگـر هـا ادراک تنگناها و مشکلات جامعه دانست. لذا توزیع نتای رایگیری بر روی نقشه، نشانگر تفاوتهای رفتـاری مکانهـای مختلـف میباشـد. ریچارد مویر بر این باور است که در جغرافیای سیاسی آن بخش از دادههای آماری مرتبط با انتخابات معتبر اسـت کـه در بعـد فضایی بر رفتار انتخاباتی افراد تمرکز نماید. زیرا عموما فرض بر این است که در گزینش کاندیداها بر اساس منافع رایدهنـدگان میباشد. و این گزینش از پایگاه اجتماعی، اقتصادی، و قومی افراد تاثیر میپذیرد. از اینرو جغرافیدانان تاثیر عامل محیطـی را در گزینش مهم میدانند جغرافیای سیاسی به مطالعه آن بخش از انتخابات میپردازد که نشانگر اثرگذاری محیط بر رفتار انتخابـاتی باشد(مویر،.(21:1379 باید گفت انتخابات اساسا دانشی میان رشتهای است در ایـن بـین رفتـار انتخابـاتی و تـاثیر محـیط بـر رفتاررایدهندگان از جمله موارد بسیار مهمی است که در جغرافیای سیاسی به آن پرداخته مـی شود(پیشـگاهی فـرد:.(110 در یک جامعه دموکراتیک حق رای و در پی آن حق انتخاب و یا بر کناری حکومتها اساسیترین حق شهروندی است. با ایـن حـال، باید توجه کرد که نتیجه انتخابات به ندرت منعک،کننده دیدگاه خالص و منطقی رایدهندگان است. و جغرافیا همچنان در ایـن روند، نقش بسیار تعیین کنندهای دارد. دو رویکرد تاثیر جغرافیا بر انتخابات عبارت است از: نخست زمانی که عوامل محلـی بـر تصــمیمگیریهای انتخابــاتی مــردم تــاثیر میگــذارد، و دوم آنگــاه کــه ســاختار جغرافیــایی نظــام رایگیــری، نتــایج را تغییــر میدهد(جونز،.(252:1386 ا ز بعد فضایی، الگوی رای گیری متنوع است به گونه ای کـه میـان ایـن پـراکنش فضـایی و وجـود بنگاهها و واحدهای اقتصادی و اجتماعی همبستگی برقرار می باشد. از این رو ترسیم نقشه رفتار رایدهندگان یکی از دیرپاترین جستارهای جغرافیای انتخابات است(کاویانی راد،.(489:1386 از جمله حوزههای مطالعات جغرافیای انتخابات که در این مقالـه
4
به آن پرداخته میشود. تنوعات فضایی در الگوهای رایگیری به اضافه ی روابط میان این موارد و شاخصههای جمعیتشـناختی، و تاثیر عوامل محیطی و فضایی در تصمیمهای رایگیری می باشد(حافظ نیا و کاویانی راد،.(219:1388 ب اید اذعان داشت یکـی از پیش زمینههای برگزاری انتخابات ناحیه بندی کشور است که در آن عموما عامل جمعیت به عنوان سنجه ایجـاد حوزههـای انتخاباتی است(کاویانی راد،.(490:1386 ب اید توجه داشت جمعیت برابر، هماندازگی و همشکلی حوزههای انتخاباتی به منظور رقابت و مبارزات انتخاباتی منصفانه ضروری است. از طرفی باید گفت شکل نامنظم سـوء بـن مرزبنـدی جانبدارانـه را در ذهـن متبادر میسازد(حسینی،.(6:1370 همچنین هورن معتقد است جغرافیای انتخابات زیر مجموعه جغرافیای سیاسی بستری بـرای انتخاب نمایندگان در سطوح مختلف محلی، ناحیه ای و ملی متمرکز است. مـرز ایـن محـدودهها بـر ترکیـدب و کـارکرد نهـاد سیاسی و حکومت تأثیر زیادی دارد (Horn,1999:940).
همچنین جانستون نیز معتقد است جغرافیـای انتخابـات مطالعـه جغرافیـایی سـازمان دهـی ، مـدیریت و نتـایج انتخابـات است(.(Johnston,1989:42
محیط شناسی شهرستان ملارد
شهرستان ملارد با مساحت 960 کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر 400 هزار نفر یکی از پانزده شهرستان استان تهران است
. دارای دو بخش مرکزی و صفادشت می باشد که در غرب استان تهران واقع شده است . شهرستان ملارد از غـرب و شـمال بـا استان البرز ، از جنوب با شهرستان رباط کریم و شهرستان ساوه و از شـرق بـا شهرسـتان شـهریار مـرز مشـترک دارد . فاصـله شهرستان ملارد تا مرکز استان 50 کیلومتر است. تا سـال 1388 شهرسـتان مـلارد در تقسـیمات کشـوری یکـی از بخشـهای شهرستان شهریار محسوب میشد تااینکه براساس مصوبه شماره /19094ت41836 مورخ 1388/02/01 هیئت محترم دولـت و ابلاغیه شماره 611/176949 مورخ 1388/09/08 استانداری تهران ، با انتزاع از شهرستان شهریار به شهرستانی مستقل ارتقـاء یافت. این شهرستان دو بخش مرکزی و صفادشت ، دو شهر ملارد و صفادشت ، یـک دهسـتان بنـام اخترآبـادو 59روسـتا دارد
.(سایت فرمانداری شهرستان ملارد)
شهرستان قدس
قدس یکی از شهرستانهای 16 گانه استان تهران است . شهرستان قدس با مساحت 114 کیلـومتر مربـع وسـعت براسـاس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 دارای 290663 نفر جمعیت است. قـدس از نظـر وسـعت 114 کیلومترمربـع و
نزدیک به 0/8326درصد از مساحت استان و 0/007درصداز مساحت کشور را به خود اختصاص می دهد. (سایت فرماندار شـهر قدس)
این شهرستان از شرق و شمال شرقی با شهرستان تهران و از غرب و جنوب غربی به شهرستان شهریار و از شمال و شـمال غربی به شهرستان کرج محدود می شود.
شهرستان شهریار
شهرستان شهریار تا سال 1367 بعنوان یکی از بخشهای بزرگ شهرستان کرج به شمار مـی آمـد وازسـال 1367 براسـاس مصوبه هیئت محترم دولت به عنوان شهرستان مستقل شناخته شده وازلحاظ تقسیمات سیاسی به دوبخش مرکزی ورباط کریم تقسیم گردید . با گذشت کمتر از یک دهه درسال 1376 بخش رباط کریم براساس مصـوبه ای دیگـر بعنـوان یـک شهرسـتان مستقل شناخته شده واز شهریار منفک گردیداین شهرستان تا پایان سال 1388 با جمعیتی بالغ بر یک میلیـون و سیصـدهزار نفر شامل سه بخش ملارد،قدس و مرکزی بود که بر اساس مصوبه هیأت محترم وزیران بخش های ملارد و قدس به شهرسـتان های مستقل ارتقاء و از ابتدای سال 1389 از شهرستان شهریار منفک گردید .
در حال حاضر این شهرستان با جمعیتی بالغ بر 700000 نفر شامل شهرهای شهریار، اندیشه،باغستان ،فردوسـیه ،وحیدیـه ،صباشهر ،شاهدشهر ، 6 دهستان و 39 روستا می باشد.(سایت فرمانداری شهرستان شهریار)
