بخشی از مقاله
چکیده
بی تردید آب همواره بعنوان یکی از عناصر اصلی هستی بخش و زنده نگهدارنده موجودات مطرح بوده و خواهد بود . از طرفی فضای سبز بعنوان یکی از مؤثرترین پدیدههای محیط زیست، پیوسته و در همه ادوار و با هر فرهنگ و آئینی مورد تأیید و تأکید بوده است. از ژرفای تاریخ تابحال ،آب بشدت مورد احترام انسان بوده و برای حفاظت و عدم آلایندگی آن ثواب و اجر الهی و برای آلوده سازی آن ، گناه و معصیت قائل بودهاند .چگونه مصرف کردن آب و به عبارت دیگر مصرف بهینه آب و یا مدیریت بهره برداری از آب از نقطه نظر کمی و کیفی ، با تأکید بر آبیاری فضای سبز به لحاظهای اقتصادی و حفظ ارزشهای آن حائز اهمیت بسیار است. اول تأمین مقدار آب و فشار آب دوم افزایش راندمان انتقال آب و آبیاری و بعبارت دیگر مصرف بهینه آب مقدار آب یا نیاز آب آبیاری بحسب مقتضات اقلیمی نظیر درجه حرارت، تبخیر، تعرق، باد، گونه گیاهی و بحسب آن نوع آبیاری - قطرهای ، بارانی و ... - محاسبه میشود و راندمان آبرسانی وآبیاری متناسب با روش انتقال و نوع آبیاری تعریف وتعیین میگردد. 1
کلمات کلیدی : آبیاری ، فضای سبز ، کانال ذخیره
مقدمه
امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز در اشکال گوناگون آن ، غیر قابل تصور است.گسترش شهرها باعث تشدید عوارض توسعه شهری بی رویه و ناپایدار شده است ، که تشدید آلودگی های محیطی از مهمترین این عوارض به شمار می آید که خود زمینه ساز از بین رفتن فضاهای سبز درون شهری و تغییر کاربری این گونه اراضی است . این گسترش فناوری آنچنان در روان و احساس بشر قرن بیست و یکمی آثار نامطلوب گذاشته که همبستگی ذاتی و دیرینه انسان ها با طبیعت به جدایی کشیده شده و آثار آن در انسان خموده ، عصبی و به ظاهر متحرک نمایان شده است و یگانه وجه پیوند دهنده بین انسان و طبیعت، پناه بردن انسان به دامان فضاهای سبز عمومی و پارک های شهری است. اهمیت فضاهای سبز شهری تا بدان حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی ازشاخص های توسعه یافتگی جوامع به حساب می آید. پارک ها و فضاهای سبز شهری از مهم ترین عوامل موثر در شکل دهی به پایداری اجتماعی و همبستگی های شهری اند ولی عواملی مانند مشکلات زندگی شهری، ایمنی پارک و فضاهای سبز، امنیت و متناسب نبودن امکانات مورد نیاز برای گروه های مختلف سنی و جنسی دراین مکان ها از جمله عوامل کاهش تمایل شهروندان برای استفاده از این عرصه ها می باشند. فضاهای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوششهای گیاهی انسان ساخت است که واجد بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیکی می باشند. منظور از بازدهی اکولوژیکی، زیباسازی بخشهای شهری، کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند اینها میباشد و از دیدگاه حفاظت محیط زیست ، فضاهای سبز شهری، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل میدهد.2
تعریف فضای سبز
به قسمتهایی از شهر که شامل چمن،درخت و درختچه و پرچین و... که به منظور جلوگیری از آلودگی هوا و زیبایی شهر، که قسمتهایی از آن مثل پارکها که مردم اوقات فراغت خود را در آنجا می گذرانند فضای سبز شهری گفته می شود.3 داشتن فضای سبز مطلوب مستلزم انجام عملیاتی است که روی سطح سبز باید صورت پذیرد.آراستگی و شادابی چمن، شاخسار با طراوت درختان، پر گل بودن بوته ها، عاری بودن سطح از علف های هرز و پاکیزگی محیط، از شاخص های یک فضای مناسب میباشد.
استانداردهای فضای سبز
تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی بستگی به خصوصیات بیوکلیماتیک منطقه و شهر دارد ، بر این مبنا باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهرکویری و یا یک شهر بزرگ مانند تهران نمی تواند شرایطی همانند با یک شهر ساحلی در استان مازندران داشته باشد. با وجود این، اطلاع از استانداردهای فضای سبز می تواند به عنوان هدایتگر فعالیتها و خط مشی ها به شمار آید. براساس مطالعات و بررسیهای وزارت مسکن و شهرسازی، سرانه متعارف و قابل قبول فضاهای سبز شهری در شهرهای ایران بین 7 تا 12 مترمربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط زیست سازمان ملل متحد - 20 تا 25 مترمربع برای هر نفر - ، رقم کمتری است. با وجود این، در شهرهای مختلف کشور نیز این رقم، با توجه به ویژگیهای متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها، با اختلافاتی همراه است که میزان آنرا طرحهای مصوب هر یک از شهرها تعیین میکند.
عملکردهای فضای سبز
فضاهای سبز در شهرها ، به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی ، دارای عملکردهای مختلفی می باشند. فضاهای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می شود ، و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان تعبیه میکند. علاوه بر اینها ، دارای عملکردهای کالبدی نیز می باشد. اثرات فضای سبز شهری از دیدگاه زیست محیطی مواردی چون کاهش آلودگی هوا ، کاهش آلودگی صوتی ، بهبود شرایط بیوکلیماتیک در شهر ، افزایش نفوذپذیری خاک و تأثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آبهای زیرزمینی را شامل میشود. فضای سبز میتواند به طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد و یا به تلطیف هوا کمک کند. در بررسی اثرات روانی اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان ، در هر شرایطی ، روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد که فضای سبز میتواند این فضا را تأمین نماید. فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری مکمل بخش بیجان شهر ، یعنی ساختار کالبدی شهر ، می باشد. در این خصوص ، فضای سبز میتواند به عنوان لبه شهر ، آرایش دهنده شبکه راهها و تفکیک کننده فضاهای شهری ایفای نقش نماید.تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در ایران ، تاکنون عمدتا بر اساس استانداردهای مورد استفاده در کشورهای دیگر بوده است.4
اما آنچه حایز اهمیت است تامین آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز شهری می باشد . با توجه به خشکسالی و کاهش بارندگی در سال های اخیر از یک سو و از سوی دیگر بهره برداری های بی رویه و غیر اصولی و برداشت بیش از حد از منابع آب های سطحی و زیر زمینی و حفر چاه های غیر مجاز و تهی سازی سفره های آب زیر زمینی ، منابع آبی در دسترس برای مصارف مختلف از جمله کشاورزی ، صنعت و شرب در حد بحرانی بسر می برد . از این رو آبیاری فضا های سبز شهری نیز با چالش کمبود تامین آب مواجه گردیده تا جایی که در سال های اخیر اغلب شهرداری ها به کشت های جایگزین که در پاره ای از موارد نیز غیر اصولی بوده و گونه های غیر مناسب که ممکن است اثرات زیست محیطی منفی در پی داشته باشند روی آورده اند . در بسیاری موارد مگر در موارد مورد لزوم زیباسازی شهری - و نه زیبایی شناختی - به کشت چمن روی آورده اند .
تمام اقداماتی از این دست اگر چه در صورتی که به صورت کارشناسی و اصولی انجام پذیرد ، در شرایط بحران آب کنونی تا حدی از معضل کمبود آب در شهر ها می کاهد اما اگر مقوله اصلی که همان تامین آب می باشد مغفول افتد با از بین رفتن منابع کنونی آب فضای سبز عملا موارد اشاره شده نیز کارایی خود را از دست داده و شهرداری ها با مشکلات جدی مواجه خواهند گردید . ارایه راه کار های مناسب و اجرای طرح هایی که به تامین آب فضای سبز شهری کمک کند و وابستگی آن را به حفر چاه های بیش از حد که به بهره برداری بیش از حد سفره های زیر زمینی می انجامد و استفاده از آب شرب شهرها ، کاهش داده که علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب ، افزایش سرانه فضای سبز را نیز در پی خواهد داشت . در اینجا طرحی پیشنهاد می گردد که دارای مزایایی از جمله صرفه جویی در مصرف آب ، هزینه کمتر کاهش ابزار آلات مورد نیاز ، کاهش نیروی انسانی ، استفاده طولانی مدت ، در دسترس بودن در بر خواهد داشت که در طول سال نیز قابل استفاده می باشد . یکی از مواردی که به معضلی بزرگ برای شهر ها تبدیل شده است چمن می باشد که به دلیل نیاز آبی آن از شهر ها در حال حذف شدن می باشد . چمن کاری اغلب در طرح های بلواری و میدانی و غیره اجرا می شوند.
طرح بلواری
در اجرای چمن در بلوار ها می توان با حفاری سطح زیرین با ارتفتع مناسب برای رشد چمن و در نظر گرفتن رشد ریشه ها کانالی را حفر نمود که در اینجا با محاسبات دقیق حجم این کانال که به عنوان مخزن ذخیره آب عمل خواهد نمود نسبت به حفر مناسب در مسیر بلوار اقذام نمود . این کانال ذخیره بوسیله بارش ها در فصول مختلف سال آبگیری شده و در طول سال مورد استفاده فضای سبز آن مسیر قرار خواهد گرفت. - شکل الف -
