بخشی از مقاله
چکیده
از زمانی که موضوع فضای سبز به عنوان بخشی از استراتژی توسعه شهری موفق مطرح شد، لزوم برنامه ریزی، طراحی و مدیریت چنین محیطی در کالبد شهر ضرورت پیدا کرده است. یکی از معضلات جوامع صنعتی که انسان قرن بیست و یکم را به شدت مورد تهدید قرار می دهد، آلودگی محیط زیست است. شهرها بعنوان کانون های متمرکز فعالیت و زندگی انسانها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم های طبیعی ندارند.
در شهرهای صنعتی مانند اهواز با گسترش تاسیسات و کارخانجات و همچنین پدیده طوفانهای گرد و غبار که در چند سال اخیر مشکل آلودگی محیط شهر را حاد تر نموده است. برای مبارزه با این معضل دو راه حل اساسی وجود دارد: اول کم کردن آلودگی تاسیسات صنعتی به وسیله تصفیه نمودن گازها و بخارات سمی ناشی از آنها و دوم گسترش فضای سبز به عنوان عوامل افزاینده اکسیژن هوا، کاهنده گازهای سمی، متعادل کننده درجه حرارت شهر، پاکسازی هوا و در نهایت جلوگیری از نفوذ طوفانهای گرد و غبار به شهر می باشد.
در این راستا سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اهواز طرح توسعه و احداث کمربند فضای سبز شهر اهواز را با توجه به گسترش شهر بعنوان یکی از استراتژی های توسعه ای فضای سبز در مقابله با معظل ذکر شده، پیشنهاد و اجرا نموده است. در این تحقیق اثرات زیست محیطی این طرح و نتایج حاصله در شهرستان اهواز مورد بررسی قرار گرفته است.
.1 مقدمه
ابعاد گسترده اهمیت پوشش گیاهی در بهبود کیفی شرایط محیط زیست بر هیچ کس پوشیده نیست. گسترش شهرنشینی در کشور و از جمله در کلانشهر اهواز منجر به افزایش آودگی های زیست محیطی و افزایش آثار زیانبار ناشی از آلودگی محیط زیست در سلامتی افراد جامعه شده است. یکی از معضلات اساسی شهر اهواز آلودگی هوا و محیط زیست می باشد.
گسترش تاسیسات صنعتی نفت و گاز و کارخانجات متعدد علت اصلی آلودگی همیشگی اهواز بوده است، همچنین در چند سال اخیر پدیده گرد و غبار به دلیل نابود کردن پوشش گیاهی در غرب و جنوب غرب کشور و جنوب کشور عراق، به افزایش این مسئله دامن زده است. برای مبارزه با این معضل دو ره اساسی وجود دارد: نخست کاهش آلودگی تاسیسات صنعتی بوسیله تصفیه نمودن گازها و بخارات سمی ناشی از آنها، دوم گسترش فضای سبز به عنوان عامل افزاینده اکسیژن هوا، کاهنده گازهای سمی، متعادل کننده درجه حرارت شهر، پاکسازی هوا و در نهایت جلوگیری از هجوم طوفانهای گرد و غبار به شهر.
شهرستان اهواز علی رغم دارا بودن مواهب طبیعی فراوان فاقد شرایط زیستس مطلوب و مناسب می باشد. به همین جهت میبایست با انتخاب گیاهان سازگار با شرایط شوری آب و خاک و نیز گرمای شدید اهواز در اکثر ماه های سال، برای بهبود پوشش گیاهی منطقه اقدام نمود. مهمترین اثرات فضای سبز شهرها تعدیل دما خصوصا در ماه های گرم سال، افزایش رطوبت نسبی و جذب گرد و غبار می باشد.
با توجه به قرار گرفتن کشور ایران بر روی کمربند خشک دنیا و نیز وجود آلودگی هوا در اکثر نقاط شهری پر جمعیت کشور خصوصا شهر اهواز، ایجاد کمربند سبز در پیرامون شهر امری ضروری به نظر می رسد. در این راستا سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری اهواز طرح توسعه و احداث کمربند فضای سبز شهر اهواز را با توجه به گسترش شهر پیشنهاد نمود. طرح توسعه کمربند سبزاهواز در شرق و غرب اهواز در شعاع حدود5 کیلومتری محدوده توسعه شهر اهواز و در مجاورت جاده کمربندی جدید شرقی و غربی شهر اهواز با عرض باند 1000 متر در نظر گرفته شده است. محدوده کمربند از غرب به جاده سوسنگرد و دشت آزادگان و از شرق به جاده کوت عبدا..، جاده صنایع فولاد و روستای شیبان و از شمال به جاده اهواز اندیمشک و از جنوب نیز به جاده آبادان منتهی می شود.
.2 اهداف عمده طرح
اهداف عمده از اجرای این طرح تامین شرایط زیست محیطی مطلوبتر شهر اهواز می باشد شامل :
1. مقابله با آلودگی های زیست محیطی و ریز گردها و ایجاد شرایط زیست محیطی معتدل و توسعه پایدار.
2. کنترل افقی گسترش توسعه شهری
3. توسعه فضای سبز حاشیه ای شهر
4. ایجاد باد شکن، صوت گیر و فیلتر فضای سبز
5. ایجاد اکوسیستم مناسب و سازگار با شرایط اقلیمی
6. اشتغال زایی
7. کاهش آلودگی و تلطیف هوا و کاهش ورودی گرد و غبار ناشی از شن های روان داخلی و خارجی به شهر اهواز
8. تولید اکسیژن و جذب دی اکسید کربن
9. زیبا سازی شهر و ایجاد شرایط مناسب تر زیست محیطی جهت شهروندان
.10 ایجاد فضای مناسب جهت گذراندن اوقات فراغت و تاثیرات روانی آن بر شهروندان
11. افزایش سرانه فضای سبز اهواز به حداقل 25 متر مربع
3. اثرات زیست محیطی
اثرات زیست محیطی عبارتند از تغییرات مختلفی که در اثر فعالیتهای مختلف در محیطهای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، فرهنگی و اقتصادی- اجتماعی پدید میآیند. اثرات هر طرح از نظر زمانی و مکانی متفاوت است. بدین معنی که پیامدها و اثرات ناشی از مراحل مختلف ساختمانی، بهرهبرداری و پس از بهرهبرداری متفاوت میباشند. ارزیابی آثار زیست محیطی به صورت کمی و کیفی انجام میپذیرد و بدین لحاظ ممکن است استفاده از وسایل اندازهگیری، جمعآوری دادهها، مدل های فیزیکی و ریاضی و بالاخره سایر روشهای قابل قبول سنجش کمی ضرورت یابد. پس از ارزیابی کمی و کیفی آثار، جمعبندی آنها ضروری میباشد. در این جمعبندی زمینهای مناسب در گزارش ارزیابی زیست محیطی به منظور مقایسه گزینهها و تصمیمگیری در خصوص انتخاب گزینهها فراهم میگردد. به طور کلی میتوان گفت از جمعبندی آثار به عنوان پایه بحث و بررسی و مقایسه گزینهها استفاده شده و سرانجام تصمیمگیری در خصوص انتخاب گزینهها به عمل میآید.
.4 تشریح پارامترهای مورد بررسی در پیشبینی اثرات گزینههای مختلف طرح بر محیط زیست موجود
به منظور شناسایی آثار زیست محیطی، آن دسته از عوامل زیست محیطی که در مطالعات ارزیابی زیست محیطی پروژهها در مراحل اجرا و بهرهبرداری مورد توجه قرار میگیرند، عبارتند از: آب، هوا، خاک، محیط بیولوژیکی و محیط اقتصادی - اجتماعی. شایان ذکر است که در هر یک از موارد فوق، پارامترهای متعددی مورد نظر میباشد که می بایست به عنوان شاخص با توجه به ویژگیهای طرح انتخاب گردند. این شاخصها ملاک مقایسه گزینهها قرار داده خواهند شد. شناسایی این شاخصها دقت و بینش زیست محیطی را طلب می کند. به منظور برخورد منطقی و نظم یافته با آثار زیست محیطی در تجزیه و تحلیل اینگونه آثار و تصمیمگیری صحیح و بجا، آثار زیست محیطی ناشی از اجرا و بهرهبرداری طرح ها طبقهبندی میگردند. در مطالعات ارزیابی زیست محیطی طرح های توسعه آبرسانی و زهکشی نوع آثار به تفکیک شناسایی شده و در تجزیه و تحلیل زیست محیطی مراحل اجرا و بهرهبرداری به کار گرفته میشوند.
.5 اثرات برگشتناپذیر و جبران ناپذیر - غیرقابل جبران - و اثرات برگشت پذیر و قابل جبران
اثرات جبران ناپذیر اثراتی هستند که محدود بوده و قابل جبران نمیباشند. نظیر: تخریب زیستگاههای منحصر بفرد حیات وحش، افزایش جریان آب شیرین به داخل یک خلیج آب شور، تغییر در تعادل آب شیرین و شور، استفاده از خاکها و یا اراضی حفاظت شده برای تولید محصولات خاص، تغییر در جریان آب رودخانه از نظر زیباییشناسی، به زیر آب رفتن اراضی در پشت سدها، تخریب تجهیزات تفریحی برای پروژههای آب، استفاده بیرویه از مواد و منابع معدنی، سوخت فسیلی و یا از بین بردن گونههای در معرض خطر و کمیاب و از اثرات غیرقابل برگشت میتوان فرسایش خاک ناشی از فعالیتهای کشاورزی در مناطق با شیب زیاد و به ویژه در روش آبیاری غرقابی را نام برد. اثرات برگشتپذیر، اثراتی هستند که با کارهای مهندسی یا تعدیل طبیعی فرآیندهای توسعه اولیه قابلیت برگشتپذیری دارند. همچنین ماهیت عناصر زیست محیطی نیز میتواند موجب برگشتپذیری یک یا چند اثر شود. به عنوان نمونه میتوان ایجاد گرد و غبار و آلودگی هوا در اثر عملیات ساختمانی یک طرح را نام برد که پس از خاتمه عملیات از بین میرود.
.6 آثار محلی، منطقهای، ملی و فراملی
اثرات استراتژیکی اثراتی هستند که تغییرات مهم در بافت و ساخت فعلی محیط زیست منطقه ایجاد میکنند و سبب تغییرات دائمی در منطقه میشود. کلمه "منطقهای" برای توضیح اثراتی هستند که تغییرات محیطی در محدوده معینی ایجاد میکنند.
اثرات محلی معمولاً اثراتی هستند که به لحاظ عمق و وسعت، منطقه اجرا و بلافصل طرح را در بر گرفته و غالباً در مقیاس خود مطرح میباشند. مانند خدمات جانبی ناشی از فعالیتهای کشاورزی و یا تجارت محلی.
اثرات منطقهای، تغییرات محیطی در محدوده معین و فراتر از محل اجرای طرح میباشد و معمولاً در محدوده نفوذ زیست محیطی قرار دارد. لازم به ذکر است که اثرات منفی، غیرقابل اجتناب، غیرقابل بازگشت، برجسته و منطقهای بیشترین ضرائب اولویتبندی را در ارزیابی به خود اختصاص میدهند. زیرا جهت کاهش یا رفع اینگونه اثرات ممکن است روشهای فنی و مدیریتی مناسبی وجود نداشته و در صورت وجود نیز هزینههای اقتصادی به کارگیری روشهای مناسب فنی و مدیریتی بسیار بالا میباشد، به صورتی که ممکن است از کل هزینه طرح نیز بیشتر گردد.
.7 اثرات برجسته و غیر برجسته
هر اثری که به کاهش ظرفیت محیط زیست و به زیر آستانه بردن آن بیانجامد، به عنوان اثر مهم و برجسته شناخته میشود. معیارهای کلی برجسته بودن یک اثر، استقرار پروژه در یک مکان حساس زیست محیطی، گستردگی فیزیکی پروژه - بیش از مقیاس محلی - و نیز افزایش آثار سوء تجمعی - اثراتی که با ترکیب یک اثر یا یک گزینه دیگر بروز مینماید - در اثر اجرای پروژه میباشد. هر اثری که حداقل یکی از معیارهای فوق را دربر میگیرد، اثر برجسته بوده و اگر هیچ یک از شاخصها را شامل نشود اثر غیربرجسته نامیده میشود.
.8 بررسی اثرات گزینههای اجرا و عدم اجرای طرح بر خصوصیات زیست محیطی منطقه .1,8 گزینه عدم اجرا
گزینه »عدم اجرا« به این معنی است که اگر طرح پیشنهادی اجرا نگردد، محیط زیست با توجه به شرایط موجود در آینده چه تغییراتی خواهد کرد؟ آیا از نظر زیست محیطی دچار تغییرات مثبت و منفی شده یا بدون تغییر باقی می ماند؟ لازم به ذکر است که منظور از گزینه »عدم اجرا« گزینه ای که هیچ گونه اثر سوء بر محیط نداشته باشد نیست. در عمل گزینه »عدم اجرا« به همراه روشها و تمهیداتی پیشنهاد میگردد.
.2,8 گزینه اجرا
منظور از این گزینه به اجرا درآوردن یک طرح تعریف شده مانند طرح تأمین آب، احداث شبکه آبیاری و زهکشی، کاشت و نگهداری کمربند فضای سبز شهرستان اهواز میباشد. با توجه به اینکه اجرای هر پروژه قطعاً هم نتایج مثبت و هم نتایج منفی بر روی محیط زیست منطقه خواهد داشت، لذا پیشبینی و ارزیابی اثرات انجام میگیرد. بدین ترتیب اثرات منفی تعیین شده و در صورت امکان راهکارهای کاهش آن ها نیز ارائه خواهد شد.
