بخشی از مقاله
چکیده
خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است. امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات او به شمار می آید. در مناطقی که فرسایش کنترل نمی شود و خاکها بتدریج فرسایش یافته ، حاصلخیزی خود را از دست می دهند. فرسایش نه تنها سبب فقیر شدن خاک و متروک شدن مزارع می گردد بلکه با ایجاد رسوب مواد در آبراهه ها سبب انسداد آنها می شود. همچینن با پر کردن مخازن سدها ظرفیت ذخیره آنها را کاهش می دهد و در نتیجه عمر آنها را کم می کند. به این ترتیب فرسایش به برنامه توسعه کشاورزی منطقه که بر پایه این تاسیسات بنا شده است لطمه وارد می سازد. بنابراین امروزه حفاظت خاک و مبارزه با فرسایش از ضروری ترین اقدامات هر کشور می باشد.
حوزه آبخیز سد سفیدرود بعنوان یکی از بزرگترین حوزه های آبخیز با وسعتی بالغ 5/6 میلیون هکتار درشمال و شمالغرب ایران واقع شده است. با توجه به اینکه هزار دره های متشکله بر روی مارن نئوژن %10 از وسعت آبخیز سفیدرود را تشکیل داده و بنا به اظهار نظر و تخمین کارشناسان مهندسین مشاور فرانسوی سوگراه که مطالعات اولیه این حوزه را برای احداث سد سفیدرود انجام داده اند تولید کننده %57 رسوبات هستند. بنابراین با تثبیت تنها این وسعت از حوزه می توان 57 درصد از رسوبات را کنترل و تولید رسوب را کاهش داد.
این تحقیق در منطقه سرچم واقع در پایاب حوزه آبخیز زنجانرود انجام گردیده که یکی از زیر حوزه های 8 گانه حوزه آبخیز سد سفیدرود می باشد این منطقه در حد فاصل طول جغرافیایی 47 درجه و40 دقیقه تا 48 درجه و 15 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 36 درجه و 50 دقیقه تا 37 درجه و 10 درجه شمالی با وسعتی بالغ بر 25900 هکتار واقع شده است. شیب متوسط آن 10 درصد و میزان بارندگی منطقه 216 میلیمتر در سال است.
زمین شناسی منطقه متعلق به اواخر دوران سوم بوده که عمدتا شامل تشکیلات ریز دانه و از نوع بدلندی می باشد. طرح حفاظت خاک به روش حذف هیدرولوژیکی که در آن با احداث کمربند حفاظتی - پشته های خاکی - مانع خروج رسوب و هرزآب تولیدی از آنها می شود در 100000 هکتار از این منطقه به اجرا در آمده است. هدف از این بررسی چگونگی انجام این روش که جهت کنترل و تثبیت این گونه اراضی در پایاب حوزه آبخیز زنجانرود انجام شده و ارائه نتایج آن می باشد. براساس نتایج بدست آمده - طبق نظر خواهی و شواهد و قرائن - از این تحقیق، این روش بعنوان یک روش موفق که علاوه بر کنترل فرسایش و رسوب، باعث نفوذ آب به سفره های آب زیرزمینی ، کنترل سیلاب و ایجاد میکروکلیمای اقلیمی و گیاهی با کاشت گیاهان شور پسند گردیده و لذا بعنوان یک روش و الگو می تواند در مناطق مشابه به اجرا در آید.
مقدمه
خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی هر کشور است. امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات او به شمار می آید. در مناطقی که فرسایش کنترل نمی شود، خاکها بتدریج فرسایش یافته ، حاصلخیزی خود را از دست می دهند. فرسایش نه تنها سبب فقیر شدن خاک و متروک شدن مزارع می گردد بلکه با ایجاد رسوب مواد در آبراهه ها سبب انسداد آنها می شود. همچینن با پر کردن مخازن سدها ظرفیت ذخیره آنها را کاهش می دهد و در نتیجه عمر آنها را کم می کند. به این ترتیب فرسایش به برنامه توسعه کشاورزی منطقه که بر پایه این تاسیسات بنا شده است لطمه وارد می سازد. بنابراین امروزه حفاظت خاک و مبارزه با فرسایش از ضروری ترین اقدامات هر کشور می باشد.
یکی از انواع فرسایش ها، فرسایش بدلندی می باشد. این فرسایش را فرسایش هزاردره ای نیز می گویند. این فرسایش معمولا در زمینهایی است که حساسیت آن به فرسایش فوق العاده است. فرسایش بدلندی در واقع مرحله گسترده فرسایش خندقی است، بدین معنی که که هر گاه تعداد خندقها در کیلومتر مربع از زمین بیش از 70 عدد باشد یا طول آنها در هر کیلومتر مربع زمین بیش از 10 کیلومتر باشد فرسایش خندقی تبدیل به فرسایش بدلندی می شود. البته باید در نظر داشت که در بدلندها معمولا انواع فرسایش مختلف نیز یافت می شود. این فرسایش ممکن است در اثر فعالیت بشر یا تحت تاثیر شرایط طبیعی بوجود آید.
هدف از این مقاله ارائه مناسبترین روش کنترل بدلندهای مناطق خشک و نیمه خشک می باشد چرا که روشهایی مانند بانکت، سدهای کنترلی - چکدمها - و… بدلیل بالا بودن تولید رسوب از این مناطق و املاح زیاد در آنها با موفقیت همراه نبوده است. بنابراین ابداع و معرفی الگوی جدیدی لازم و ضروری می نماید. روش حذف هیدرولوژیکی، روشی است که از سال 67 در پایاب حوزه آبخیز زنجانرود - منطقه سرچم - به اجرا در آمده و کارایی خود را در کنترل فرسایش و رسوب و هرزآب تولیدی از آنها به اثبات رسانده است.[7]
مشخصات منطقه مورد بررسی
منطقه سرچم واقع در پایاب حوزه آبخیز زنجانرود - شکل - 1، یکی از زیر حوزه های 8 گانه حوزه آبخیز سد سفیدرود می باشد این منطقه در حد فاصل طول جغرافیایی 47 درجه و40 دقیقه تا 48 درجه و 15 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 36 درجه و 50 دقیقه تا 37 درجه و 10 درجه شمالی با وسعتی بالغ بر 25900 هکتار واقع شده است. زمین شناسی منطقه متعلق به اواخر دوران سوم بوده که عمدتا شامل تشکیلات ریز دانه - سیلت رسی توام با مقادیر زیادی املاح گچی و نمکی - و از نوع بدلندی می باشد.
اقلیم منطقه در سیستم طبقه بندی دومارتن از نوع خشک سرد، میزان بارندگی منطقه 216 میلیمتر در سال، حداکثر مطلق درجه حرارت 39/5 درجه سانتیگراد و حداقل آن -28 درجه سانتیگراد می باشد. حداقل ارتفاع منطقه1200 متر و حداکثر آن 1450 متر و شیب عمومی آن 10 درصد می باشد. حجم رواناب تولیدی با احتساب حداقل 50 درصد ضریب هرزآب،13 میلیون متر مکعب در سال است 8] و.[6
